Nga Ben Andoni
Shkrimtarja kroate Dubravka Ugrešić me librin e saj “Muzeumi i kapitullimit pa kushte”, të përkthyer edhe në shqip, realisht të këshillon më së miri sesi mund të shkruash për të shkuarën. Si dëshmitare e një hapësire, që e prekën luftërat njëra pas tjetrës, ajo na mëson si pakkush, sesi të përshkruajmë rajonin tonë për të huajt. Libri është një shumësi rrëfimesh, që duket se kinse nuk kanë një linjë, por në vetvete, ai që njeh rajonin dhe mbi të gjitha ai që jeton në Ballkan e kupton se filli është ai vetë Ballkani, kurse shpërndasia e rrëfimeve, subjekteve dhe e fikshënit është elementi kryesor, që mund të zbërthejë arketipin ballkaniksa i përket strukturës. Që në formë, ajo të rrëfen atë që njerëzit mundohen të marrin prej Ballkanit, larshmërinë e situatave, qëndrimeve dhe jetën shumë aktive, por këtë herë shumë larg Ballkanit. Që në titull, ajo i ka hapur rrugën vetes të rrëfejë sipas mënyrës së saj, qetë dhe të jetë shumë shpotitëse. Është e tillë me personazhin, që ajo e identifikon me veten e që rrëfen në vetën e parë, është e tillë me të gjithë botën që e rrethon, duke iu shmangur gdhendjes pafund të figurës së personazhit, që bëhet rëndom tek ne.
Përmes kujtimeve, ajo na përcjell atë frymë të padukshme që solli deri në shfrimin e përgjakshëm të këtij nacionalizmi. Mu ai, që fshihej pas asaj mirësie që rrezatonte bashkëjetesa e republikave dhe krahinave në Ish-Federatën Jugosllave.
Por paradoksin e jetës sidomos të pas viteve ’90, kur filloi e gjitha kjo histori e saj, ajo na e përshkruan me linjat paralele, që ushqehen me episodet e Berlinit të sotëm dhe jetën në Perëndim. Një botë e konsoliduar, por që lufton në pasiguritë e veta dhe të tashmen gjithnjë të vështirë dhe individin ballkanas anijehumbur përballë një realiteti që sado i keq nuk i bën fare përshtypje…
Në libër ke mesazhe për kroatët, serbët, shqiptarët, boshnjakët dhe ata që e njohin në thelb ish-Federatën do kuptojnë mjeshtërinë e kësaj gruaje për të dhënë një realitet të hidhur të shekullit XX. Mbase në këtë mënyrë, dhe në këtë përzierje shumë interesante gjinish, ajo arrin e na përcjellë fikshënin e saj, ku erosi femëror fshehur dhe shpërfaqur në ditarët, portretet, kujtimet japin zvetënimin e shumë gjërave.
Interesant sesi e mban kadencën e veprës. E koncepton disi si instalacion dhe rrëfimin e ngre me tre notaret, fotografinë e të cilave e ka gjetur diku, ku ato na paraqiten të veshura në fillim të shekullit të XX në lumin Pakra. Atëherë sapo kish nisur jetën bashkimi kroato-serbo-slloven, që do zgjaste dekada, e do kishte kulmin e vet dhe pastaj, pothuaj 90 vjet më vonë edhe rrënimin. Dhe kështu e bën dhe ajo. E nis ngadalë dhe pastaj i përzien pa mëshirë të gjitha gjinitë, sikur të mos ekzistojë asgjë. Romani ngërthen ditarin, fikshënin, reportazhin, kujtimet, skicat…dhe diku sërish ato e ato notaret që askush nuk i identifikon dot…
“Në tryezën time të shkrimit gjendet një fotografi e zverdhur. Ajo paraqet tri gra të panjohura që lahen. Nuk di shumë për fotografinë, vetëm se është bërë në fillim të shekullit në lumin Pakra. Është një lum i vogël që rrjedh jo larg nga qyteti i vogël, ku unë kam lindur dhe kam kaluar fëmijërinë time.
Unë e marr gjithmonë me vete fotografinë, si një hajmali të vogël, domethënien e vërtetë të së cilës nuk e di. Sipërfaqja e saj pa shkëlqim, e verdhë, tërheq vëmendjen time në mënyrë hipotetike. Ndonjëherë ia ngul sytë për një kohë të gjatë, duke mos menduar për asgjë. Ndonjëherë kridhem me kujdes në reflektimet e të treja notareve të pasqyruara në ujë, fytyrat e të cilave po shohin drejt times. Unë zhytem tak ato, a thua se jam gati të zgjidh një mister, të zbuloj një plasaritje, një pasazh të fshehtë brenda të cilit do të rrëshqas në një hapësirë të ndryshme, në një kohë të ndryshme…”.
Libri është i ndarë në disa kapituj, që mund të konceptohen si pjesë krejt të ndryshme me njëra-tjetrën. Janë kaq të ndryshme, në pamje, saqë shpesh t’i mendon se mund të rrinin dhe krejt veçmas, anipse kuptohet se në fund lidhen jo pak. Dhe, kuptohet se ka shumë lidhje. Sfida e Ugrešić është kjo, që nëse ti vërtetë do e lexosh duhet të futesh në rrobën e saj. Jo më kot, si për të testuar e fillon me Berlinin me një lopë deti, që kur e hapën i gjetën në bark një koleksion të tërë, mu atë koleksion të pamat, mbi aluzionin e të cilës, ajo mundohet të ngrejë shumë nga fabulat për këtë muze që e quan: të kapitullimit pa kushte dhe e mbartin si ajo në Berlin, shumë të tjerë, që nga ai lypësi, te gratë, burrat ballkanas që kanë mbetur pa busull të ish-vendit të saj. E para syve janë ato tregjet e vjetra, që i ngjajnë barkut të çarë të lopës së detit që në mënyrë konvencionale quhet Roland…
Libri është një zgjedhje e këndshme e “Diturisë” dhe megjithëse është botuar kohë më parë është një kontribut i jashtëzakonshëm për jetën e individit ballkanik, por edhe atyre që duan të shkruajnë për dështimin e Socializmit ballkanik. Forma e romanit është shumë interesante sepse në konceptin e një muzeu ajo tregon jetën e një gruaje ballkanike, e këtë e bën me përzierje zhanresh, ku në çdo detaj i jepen mundësi të abstragojë për vendin e saj, për vuajtjen e vendit të vet…Përkthimi është shumë korrekt me pak gabime, që vinë si mos njohje e mirë e kulturës ballkanike, por që gjithsesi përkthyesja ia ka dalë të sjellë një roman shumë të vështirë…
