Umberto Motto kishte ëndërruar gjithmonë të luante për Torino FC. Ai kishte ëndërruar të vishte fanellën ngjyrë kafe të skuadrës para mijëra tifozëve që e adhuronin dhe që brohorisnin emrin e tij teksa ai dilte në fushën e ‘Stadio Filadelfia’.
Një djalë i lindur në qytetin verior italian të Torinos dhe kapiteni i ekipit të të rinjve të Torinos, Motto dukej i destinuar të përfaqësonte klubin e tij të fëmijërisë. Ëndrra e tij u realizua dhe më shpejt nga sa priste, por vazhdimi ishte një makth i gjallë.
Më 4 maj 1949, Motto po bënte një turne në Torino për dy klientë të fabrikës së prindërve të tij, e cila prodhonte këmisha për Torinon dhe kombëtaren italiane. Motto kujton një mjegull të dendur që ishte varur mbi qytet dhe thotë se nuk kishte pushuar shiu për shtatë ditë rresht, duke bërë që lumi të shpërthejë brigjet e tij në disa vende.
Megjithatë, moti ishte edhe më i keq dhe mjegulla mezi i lejonte të shihnin edhe fytyrat e njëri-tjetrit, aq më pak qytetin poshtë. Në rrugën e tyre për t’u kthyer në Torino, treshja ndaloi për kafe dhe Motto kujton bisedën me pronarin e kafenesë se sa jashtëzakonisht i keq kishte qenë moti.
Kur u kthyen në qytet, ata u takuan nga një pamje tjetër e pazakontë: rrugët e mbushura me makina që të gjitha u binin borive.
“Ne menduam se diçka e mirë kishte ndodhur,” kujton Motto, tani 93 vjeç, për CNN.
Moto u kthye në selinë e Torino FC në qytet ku u prit nga kujdestari i ndërtesës, Mario Lanati, i cili e çoi shpejt lart.
“Umberto, duhet ta dish se diçka katastrofike ka ndodhur”, i tha Lanati. “Aeroplani u rrëzua.”
I hutuar ai iu përgjigj: “Cili aeroplan?”
Përgjigja e Lanatit do të ndryshonte në mënyrë të pakthyeshme jetën e Motto-s dhe jetën e të gjithëve të lidhur me Torinon.
Aeroplani për të cilin fliste, mbante pothuajse të gjithë ekipin e parë të Torinos nga Lisbona e Portugalisë ku kishte luajtur një ndeshje miqësore kundër Benfica-s.
Me afrimin drejt aeroportit Torino-Aeritalia të prekur nga kushtet atmosferike, avioni u rrëzua në faqen e kodrës Superga, duke vrarë të 31 personat në bord.
Mes të vdekurve ishin 18 lojtarë të ekipit të parë të Torinos, trajnerët e tij, gazetarë sportivë italianë dhe ekuipazhi i fluturimit. Mbetet një nga fatkeqësitë më të mëdha sportive në histori dhe zhduku menjëherë një nga skuadrat më të mëdha që futbolli italian ka njohur ndonjëherë.
Ajo skuadër Torino, e njohur si ‘Grande Torino’ për shkak të suksesit të saj të jashtëzakonshëm, kishte qenë në prag të sigurimit të titullit të pestë radhazi të ligës italiane, ndërsa lojtarët e saj formuan gjithashtu shtyllën kurrizore të kombëtares italiane në atë kohë.
Ndikimi mbi qytetin dhe njerëzit e tij ishte shkatërrues. Autori Roberto Pennino kaloi vite duke intervistuar të prekurit dhe rrëfen ndjenjën e humbjes në librin e tij ‘Torino i pavdekshëm’, i cili është botuar në anglisht për 75-vjetorin e katastrofës.
“Këta lojtarë që humbën jetën në Superga, ishin vërtet të arritshëm,” thotë Pennino për CNN. “Mund t’i shihni në të gjithë qytetin. Ata shkuan në të njëjtat restorante, në të njëjtat kinema, në të njëjtat furra buke si mbështetësit e tyre.
“Kështu që kur u zhdukën, ata – si ekip – u munguan thellë, por edhe në vetë qytetin. Të gjitha vendet ku do të shiheshin dhe njerëzit mund të bisedonin me ta. Shumë njerëz u ndjenë sikur humbën një të afërm.”
Në krye të plagëve emocionale që mbeten të dukshme edhe 75 vjet më vonë, Pennino thotë se kostoja sportive për Torinon ishte “katastrofike”.
Klubi nuk i kishte paratë apo arkat e transfertave që ka sot. I gjithë kapitali i Torinos ishte në fushë, shpjegon Pennino. Janë lojtarët.
Klubet ishin mbështetës gjatë gjendjes së vështirë të Torinos. Skuadrat e tjera italiane i dhanë lojtarë Torinos, thotë Pennino.
“Por kurrë lojtarët më të mirë, sigurisht,” shton ai.
Presidenti i klubit Feruccio Novo u përpoq me dëshpërim për të rindërtuar ekipin, por kurrë nuk ia arriti qëllimit.
“Ai kishte një ide për të bërë një ‘Grande Torino’ të dytë dhe për të blerë yje, për të nderuar ata lojtarë, por edhe për të vazhduar me rezultatet që ata kishin,” thotë Pennino.
Por nuk kishte para dhe mbështetja nga ekipet e tjera thjesht nuk ishte e mjaftueshme.
Pasi fitoi pesë kampionate radhazi, Torino ka fituar titullin e divizionit të parë vetëm një herë në 75 vitet e ndërmjetme, duke e ngritur trofeun në 1975-76.
‘Forza Ragazzi’
Ende duke u përpjekur të përpunonte atë që i kishte thënë Lanati, Moto mbeti i shkokuar. Sigurisht, kjo ishte e pamundur, mendoi ai. Lanati uli Motton pranë radios dhe i tha të dëgjonte. Raporti tjetër i lajmeve konfirmoi tragjedinë.
Ndërsa minutat dhe orët kalonin ngadalë, gjithnjë e më shumë njerëz të lidhur me klubin filluan të mbërrinin në seli; pjesa tjetër e ekipit të të rinjve, gratë e lojtarëve dhe së fundi presidenti i klubit Novo.
Motoja kujton Novon, i cili humbi vetëm udhëtimin për në Lisbonë për shkak të një sëmundjeje, u desh të mbahet fizikisht nga dy tifozë teksa hynte në ndërtesë. “Ai u shkatërrua,” thotë Motto. “Si të gjithë ne.”
Moto thotë se Novo e konsideronte ekipin më shumë si djem sesa lojtarë.
“Askush nuk kishte guxim të fliste,” thotë Motto. Ditë më vonë, familjet e lojtarëve morën kartolinat që u ishin dërguar ndërsa skuadra ishte në Lisbonë, një detaj prekës që Pennino thotë se ende e shqetëson.
Me vetëm katër ndeshje të sezonit të mbetura, pjesa tjetër e ligës dhe federata italiane ranë dakord t’i jepnin Torinos titullin, por skuadrës i duhej ende të përfundonte sezonin.
Federata pranoi një propozim nga Torino që të luante me ekipin e saj të të rinjve, kampionët e Italisë në atë kohë, kundër ekipeve të të rinjve të katër kundërshtarëve të mbetur.
Përpara ndeshjes së parë kundër Genoa-s – vetëm 11 ditë pas rrëzimit – Moto kujton se Novo hyri në dhomën e zhveshjes dhe përqafoi secilin lojtar individualisht, përpara se t’u thoshte: “Djema, zotërinjtë tuaj po ju shikojnë”.
Edhe arbitri kishte fjalë inkurajuese, sipas Motto. “Forza ragazzi”, u tha arbitri lojtarëve të Torinos: “Hajde djema”.
Si kapiten i ekipit të të rinjve, Motto u bë gjithashtu kapiten për katër ndeshjet e mbetura dhe e udhëhoqi skuadrën në fushë kundër Genoas në Stadio Filadelfia. Motoja ia kishte dalë. Ëndrra e tij u realizua. Vetëm se kishte ardhur në rrethanat më të paimagjinueshme.
Të rinjtë e Torinos mundën 4-0 Genoan në një atmosferë që Motoja nuk e ka harruar kurrë. Niveli i zhurmës zakonisht rezervohet vetëm për një gol që shpërtheu nga tribuna me çdo pasim të ekipit.
Pasi mposhti Genoan, Torino vazhdoi të fitonte ndaj Palermos, Sampdorias dhe Fiorentinës në ndeshjet e fundit të sezonit. “Ata i nderuan mentorët e tyre në mënyrën më të mirë të mundshme,” thotë Pennino.
Rreth 700,000 tifozë vlerësohet të jenë rreshtuar në rrugë ndërsa arkivolët e lojtarëve u kaluan nëpër qytet vetëm dy ditë pas përplasjes.
Sot klubi vazhdon të nderojë heronjtë e tij dhe të shtunën, në 75 – vjetorin e fatkeqësisë, në Varrezat Monumentale të Torinos, ku janë varrosur disa nga lojtarët, do të mbajë një shërbesë.
“Ata ende kujtohen çdo vit,” thotë Pennino. “Më 4 maj, emrat thirren në kodrën e Supergës. Është një nderim i denjë për ata lojtarë të mëdhenj.”
