Në një intervistë për gazetaren Ilva Tare në Ora News, studiuesi dhe doktoranti për civilizimin amerikan James Deutsch, shprehu bindjen e Hillary Clinton do të fitojë zgjedhjet presidenciale në SHBA pavarësisht se këto janë zgjedhjet me klimën më armiqësore që janë zhvilluar ndonjëherë në Amerikë. Sipas studiuesit Deutsch, një fitore e mundshme e Trump do të zhgënjente shumë njerëz dhe do të fuste në kolaps gjithë botën. Deutsch tha se Donald Trump arriti të bënte për vete njerëzit e frikësuar dhe injorantë, për të siguruar kandidimin për President megjithatë vetë kandidatura e tij tregon për parimet dhe shkallën e demokracisë që mbizotëron në SHBA.
Intervista e plotë
Profesor James Deutsch, ju keni një doktoraturë për temën e civilizimit amerikan. Çfarë po tregojnë këto zgjedhje për civilizimin amerikan?
Pyetje e bukur. Këto janë zgjedhjet më të veçanta ndonjëherë në Amerikë. Unë jam i vjetër mjaftueshëm dhe kam parë shumë zgjedhje presidenciale dhe askush, unë, miqtë e mi, kolegët e mi nuk kanë parë asgjë si kjo.
Si çfarë? Çfarë po i ndodh realisht shoqërisë në SHBA, demokracisë, institucioneve?
Mendoj se kjo ngre çështjen e parimeve të demokracisë. Janë nga zgjedhjet më të hidhura, të ashpra dhe armiqësore që mbahen mend. Kandidatët nuk janë treguar qytetarë me njëri-tjetrin. 4 vite më parë apo 8 vite më parë, Barack Obama që kandidonte përballë Mitt Romneyt dhe kundër John McCein, atmosfera ishte shumë më qytetare. Kishte mosmarrëveshje mes kandidatëve por ata u sollën në mënyrë qytetare me njëri-tjetrin dhe nuk po e shohim që kjo të ndodh në rastin e Donald Trump dhe Hillary Clinton. Përshembull në një nga debatet e tyre ata refuzuan edhe të shtrëngonin duart në fillim të debatit. Për mua, kjo nuk është një shenjë e mirë për qytetërimin amerikan.
Cilët janë themelet e kësaj krize… mund ta quajmë krizë faktin që kemi nga Partia Republikane Donald Trump si kandidat dhe Clinton nga demokratët? Përse ndodh kjo?
Mendoj se Trump ishte një fitues surprzë nga nominimet republikane. Mbaj mend kur deklaroi kandidaturën e tij, të gjithë qeshën duke thënë se është i çmendur, nuk do ketë kurrë shans. Por mendoj se ai e dinte atë që po bënte, ai po përfitonte nga një numër i madh njerëzish që ishin të pakënaqur me status-quonë. Ai bënte për vete ata, njerëzit që ishin të zemëruar, njerëz që besonin se Barack Obama nuk kishte lindur në SHBA, që ishte mysliman. Asnjë nga këto nuk janë të vërteta por ka njerëz që i besojnë këto dhe Trump po i bënte për vete këta njerëz të çmendur nëse mund t’i quaj kështu dhe i entuziazmoi ata duke u kapur në zemërimin e tyre dhe në pakënaqësinë e tyre deri sa fitoi nominimin. Mbaj mend që kur filloi, ishin 17 kandidatë duke përfshirë Trump. NJerëz si Marco Rubio nga Florida, Ted Cruz nga Texasi, John Casey nga Ohio, Jeb Bush nga Florida, ishin shumë kandidatë por mendoj se ata përjashtuan njëri-tjetrin dhe Trump mori një përqindje të vogël por të mjaftueshme për t’u mbajtir dhe për të fituar nominimin.
Pyetja që besoj se amerikanët po i bëjnë vetes, edhe mbështetësit e Trump, çështjet që Trump ka ngritur në fushatën e tij, emigracioni, marrëdhëniet me Rusinë, NATO, taksat, janë këto çështjet aq të rëndësishme dhe pse bëjnë për vete mbështetësit e Trump?
Nuk mendoj se Trump ka ngritur me të vërtetë ndonjë nga këto çështje. Ai flet për emigrimin por ka këtë idenë që ne na duhet të ndalojmë njerëzit të vijnë në SHBA. Meksikanët do të ndërtojnë një mur për t’i mbajtur meksikanët larg SHBA. Kjo është çmenduri. Nuk e kuptoj se si dikush beson se ai do të bëjë këtë gjë. Ka njerëz në SHBA që ndiejnë se ka shumë emigrantë të paligjshëm që vijnë në SHBA, shumë prej tyre vijnë nga kufiri jugor por për mua, emigrimi është një nga vlerat e mëdha të SHBA. Ne tërheqim njerëz që janë punëtorë, që duan t’ia dalin pavarësisht në vijnë nga Meksika apo Irlanda, Italia apo Shqipëria. Këta janë njerëz që kanë qenë shumë të rëndësishëm. Mund t’ju jap një shembull, Një nga themeluesit e google ishtë një emigrant nga Rusia. Donald Trump po nxit këtë zemërim. Nuk mendoj se ka shprehur ndonjëherë ndonjë politikë për emigrimin.
Cila është shkalla e këtij zemërimi që ekziston në shoqërinë amerikane? A është studiuar nga akademikët? Janë të ndërgjegjshëm ata për këto çështje që ka popullata në mënyrë që t’i ngrejnë përpara se të gjejnë ndonjë surprizë, pas shpalljes së rezultatit të zgjedhjeve?
Mendoj se ke të drejtë. Kjo situatë ka surprizuar disa njerëz. Shkencëtarë politikë, sociologë, antropologë, historiant gjithmonë kanë qenë në dijeni se ka një minoritet në SHBA që është i pakënaqur. Mendoj se një nga ndryshimet ka qenë interneti. Interneti dhe media sociale që janë në gjendje të përhapin idetë shumë më shpejt se në media konvendionale sepse media konvencionale si radio apo rrjetet televizive apo shtëpitë botuese apo gazetat nuk do t’i kalojnë kurrë këto ide sepse përfaqësojnë një loj çmendurie. Por në internet çdokush mund të hapë një website dhe mund të publikosh informacion që thotë se Barack Obama lindi në Nigeri dhe është mysliman. Dhe njerëzit thonë: E sheh, të thashë. Por sigurisht nuk është e vërtetë. Nuk ka kontroll mbi atë që dikush mund të postojë në internet dhe ta përhapë në mediat sociale.
Është korrekte të thuash se demokracia amerikane po kalon një periudhë të vështirë dhe shoqëria po përjeton një krizë në vlerat dhe besimet e tyre themelore? Dhe si mund t’i adresojë shoqëria amerikane këto çështje?
Unë shpresoj që rezultati i zgjedhjeve të na tregojë se nuk ka krizë. Që racionaliteti dhe inteligjenca mbizotëruan mbi injorancën dhe frikën.
Po i quani mbështetësit e Trump injorantë?
Jo të gjithë mbështetësit e Trump janë injorantë. Por mendoj se ata lehtësisht drejtohen rreth pozicioneve që ka mungesë të të kuptuarit, dhe të mësuarit. Sigurisht parimet e tyre të demokracisë lejojnë që këto ide të shprehen. Kjo është e drejtë e garantuar nga Gjykata Supreme në Amerikë. Mund të thuash gjëra që mund të mos jenë të vërteta, gjëra që janë armiqësore por për sa kohë jeton në këto kushte, mund të shprehësh idenë tënde. Kjo është ajo që i gëzojmë në një vend demokratik dhe lëmë njerëzit të vendosin në kutitë e votimit.
Nga ana tjetër kemi nga demokratët, Hillary Clinton si kandidate që konsiderohet si vazhdimësi e establishmentit. Në 28 vitet e fundit kemi patur 3 familje që kanë drejtuar vendin. Bush, Obama dhe Klinton. Sa e fortë është ndjenja kundër gjithë establishmentit dhe kundër politikës tradicionale?
Mendoj se ka një lëvizje brenda establishmetit që po kërkon ndryshim. Senator Sanders përfaqësonte pozicionin e tij anti-establishmet. Personalisht unë e mbështesja senator Sanders dhe jam i zhgënjyer që nuk ia doli të merrte nominimin. Mendoj se e filloi fushatën e tij shumë vonë për të marrë votat e mjaftueshme që do t’i duheshin për të marrë nominimin e demokratëve. Unë jam një mbështetës i Presidentit Obama, mendoj se ai në 8 vitet e tij në zyrë solli shumë gjëra të mira. Në fakt unë mendoj se gruaja e tij, Michelle Obama do të ishte një kandidate e shkëlqyer për Presidente.
Do të habiteshit nëse do të ishte kandidate në 4 apo 8 vitet e ardhshme?
Jo, nuk do të habitesha.
A është përfshirja e saj në fushatën e Clinton një paralajmërin i kandidimit të saj?
Mendoj se ajo po e mbështet Clintonin sepse është gjëja e duhur për t’u bërë për partinë demokratike. Fjalimi që mbajti dy javë më parë pas zbulimit të videos së regjistruar të Trump me Billy Bush ku tha gjërat më të tmrrshme për gratë, gjëra që asnjë nuk do donte t’i thoshte në kamera, Michelle Obama mbajti një fjalim prekës se çfarë do të thoshte kjo për të dhe gratë e tjera. Michelle Obama flet me zemër, nga thellësia e zemrës dhe shumë njerëz mendojnë se Hillary Clinton nuk e ka të njejtën dhunti. Kur ajo flet, ka një dyshim nëse ajo flet me zemër apo e bën për të qenë politikisht korrekte.
Cilat janë difektet më të mëdha të këtij establishmeti, në mënyrën si qeverisin?
Nuk jam i mendimit se njerëzit shqetësohen nga ideja e familjeve, dinastive, faktin se gruaja e Bill Clinton po garon për Presidente. Nuk di që kjo t’i mërzisë njerëzit por gjithmonë ka patur një ide të fortë anti-establishment në SHBA. Në vitet 1960, ideja ishte të sulmohej establishmeti. Ronald Reagan erdhi në pushtet me të njëjtën mënyrë, kur tha se doni 4 vite më shumë me Carter apo doni të provoni diçka të re.
Dhe doli se ishte një nga Presidentët më të mirë…
Doli që ishin 8 vite tësuksesshme të republikanëve në Shtëpinë e Bardhë. Mendoj se është gjithmonë kjo ideja e të luftuarit kundër establishmentit. Amerikanët e shihin veten si shumë të pavarur, si bota e re ëq i kundërvihet botës së vjetër. Disa herë kjo ka nënkuptuar flakjen e establishmetit dhe sjelljen e diçkaje të re. Ky është parimi edhe në deklaratën e pavarësisë që u nënshkrua në 1776. Po ta lexoni, është shumë radikale, thuhet se është koha për ndryshim.
A ka patur faktorë të tjerë të jashtëm që në një farë mënyre kanë ndikuar në garën për shtëpinë e bardhë. Hetimet e FBI për Clinton dhe më pas rusët në skandalin e hakimit të emaileve dhe deklarimet që Trump ka bërë për Rusinë. A është kjo hera e parë në historinë amerikane që faktorë të jashtëm kanë ndikuar dhe mendoni se do të kenë një ndikim në rezultatin final?
Evidencat duket se të çojnë se rusët kanë vjedhur emailet e komitetit kombëtar të demokratëve por nuk mendoj se bëhet për të mbështetur Donald Trump apo askënd tjetër. Ka shumë agjenci spiunazhi në qeverinë amerikane që kanë vjedhur emailet ruse dhe rusët po bëjnë të njëjtën gjë por nuk mendoj se ka ndonjë ndikim tek zgjedhjet. Nuk mendoj se rusët të arrijnë deri këtu sa të ndikojnë në procesin demokratik të zgejdhjeve të presidentit të SHBA. Mendoj se ata janë kuriozë të dinë se çfarë po ndodh, njësoj si Agjencia Kombëtare e Sigurisë apo CIA në Amerikë
Po, por kurioziteti dhe shkelja e ligjeve , kanë ndryshim të madh…
Po ka ndryshim. Nuk e di nëse agjencitë tona të inteligjencës e kanë thyer ligjin.
Roli i drejtorit të FBI në këtë fushatë, mendoni se thotë diçka për institucionet në Amerikë, sa të pavarura janë dhe sa ndikuese mund të jenë ndonjëherë?
Mendoj se do të thotë diçka duke kujtuar që FBI është pjesë e departamentit të drejtësisë në SHBA, sekretari i departamentit të drejtësisë i raporton Presidentit dhe një nga drejtorët brenda departamentit të drejtësisë vendosi që do t’i rihapte hetimet për emailet e Clinton. Ai vendosi që nuk ka çështje për një akuzë. Mendoj se kjo tregon se Presidenti nuk mund të kontrollojë askënd brenda departamentit të shtetit, të departamentit të drejtsisë dhe mendoj se kjo është gjë e mirë. Nuk është diktaturë, është demokraci dhe njerëzit brenda agjencive janë të lirë të ndjekin një hetim nëse mendojnë se ka nevojë ta bëjnë. Drejtori i FBI mendoi se ishte nevoja ta ndiqte çështjen por pas hetimeve të mëpasshme të emaileve, vendosi se nuk kishte arsye për të paditur.
A është kjo hera e parë në historinë amerikane që ka një diskutim për manipulim zgjedhjesh?
Jo
Ka ndodhur edhe më parë?
Ka ndodhur edhe më parë. E di se në zgjedhjet e 1960 ku ishte John Kennedy kundër Richard Nixon, njerëzit menduan se demkratët manipuluan votat në Çikago. Ishte rezultat i ngushtë ku shteti i Ilinois votoi për Kennedy dhe njerëzit menduan se votat u manipuluian në Çikago.
Mendoni se ka ndonjë mundësi në këto zgjedhje të kemi manipulime apo mosnjohje të rezultatit? Mendoni se këtë vit mund të ndodhë që një nga kandidatët të mos pranojë humbjen?
Është e mundshme që Trump nëse humbet të vendosë të kundërshtojë rezultatin. Nuk mendoj se ka arsye që ta bëjë këtë. Unë nuk mendoj se zgjedhjet janë manipuluar, mendoj se do të ketë zgjedhje të ndershme, të gjitha votat të numëruara. Kujtoj se edhe në vitet 2000 kishte një debat midis Al Gore dhe Bush për disa kuti në shtetin e Floridas. Ne kemi zhvilluar sistem më të mirë për numërimin dhe nuk mendoj se Trump do të ketë ndonjë justifikim për të kundërshtuar rezultatin nëse humbet dhe liderët e Partisë Republikane nuk do ta mbështesin nëse ai vendos ta kundërshtojë.
Mendoni se imazhi i SHBA është ndryshuar pas fushatës presidenciale?
Po, fatkeqësisht mendoj se imazhi i SHBA është ndikuar për keq. Njerëzit shohin armiqësinë, zemërimin dhe shfaqjen e vulgaritetit të shprehur nga Trump dhe kanë arsye të mendojnë më keq për SHBA. Personalisht si amerikan jam në siklet nga toni i zgjedhjeve.
SHBA në të kaluarën ka eksportuar demokraci në vende të tjera që kanë patur diktaturë, Iraku, Afganistani etj. A mund ta kenë akoma këtë rol të demokracisë së në botë dhe që mund të ndihmojnë vendet e tjera të shijojnë lirinë dhe rezultatet e demokracisë?
Mendoj se SHBa popraktikon ende parimet e demokracisë. Do të ketë zgjedhje të ndershme, votuesit do të vendosin. Nuk mendoj se kjo prek aftësinë tonë për të mbështetur parimet e demokracisë edhe pas reputacionit për tonin e zgjedhjeve. Ende ndjej se mund të vazhdojmë të kemi demokraci të fortë prej më shumë se 245 vjet.
Si do të jetë SHA në mëngjesin e 9 nëntorit nëse Trump fiton zgjedhjet?
Në mëngjesin e 9 nëntorit nëse Trump fiton, shumë njerëz do të jenë të mërzitur, të zhgënjyer dhe të shokuar dhe nuk do të dinë se çfarë do të vijë më pas.
Pra pasiguria do të mbizotërojë?
Po sepse Trump ka thënë gjëra shumë të tmerrshme dhe nëse fiton do të vijë koha kur këto do të kenë efekt në institucione si Gjykata Supreme dhe pushteti ekzekutiv.
A duhet të presë bota një ndryshim të madh në politikën e jashtme amerikane nëse Trump fiton?
Po. Nëse Trump fiton zgjedhjet do të ketë shumë surpriza për demokracitë e tjera nëpër botë. Trump nuk mendoj se është i mirëinformuar për pjesën tjetër të botës. Duhet të frikësohemi nëse ai merr presidencën dhe të caktojë sekretarin e shtetit, të mbrojtjes, të tregtisë, të drejtësisë, të cilët do të kenë efekt të madh nëpër botë.
Ju personalisht si do të ndiheshit nëse Trump hyn në shtëpinë e bardhë?
Do të isha shumë i zhgënjyer por shpresoj që rezultati në kongresin amerikan për senatin dhe përfaqësuesit e dhomës së ulët do të favorizojë demokratët dhe do të kemi balancën e pushteteve në mënyrë që Presidenti të kontrollohet nga kongresi amerikan dhe e kundërta.. Pra shpresoj që kongresi të mbajë nën kontroll presidentin Trump nëse ai fiton.
Po nëse fiton Clinton, si do të jetë mëngjesi i 9 nëntorit?
Nëse Clinton fiton, besoj se mund të presim të kemi më shumë vazhdimësi për politikat që nisi presidenti Obama të cilat i mbështes dhe mendoj se efekti në gjithë botën do të jetë më pozitiv sepse njerëzit e njohin Sekretare Clinton kur shërbeu si sekretare e shtetit. Ajo i njeh njerëzit nëpër botë, njeh politikat që do të vazhdojë. Me Trump, askush nuk e di se çfarë do të bëjë. Ai është i paparashikueshëm.
Duket se edhe elita, akademikët dhe mendimtarët nuk kanë patur frikë, por nuk e kanë treguar publikisht mbështetjen e tyre për Clinton. Është kjo ndjenjë kundër establishmentit aq i fortë sa të lidhet me kandidaten Clinton në SHBA?
Për aq sa di, shumë akademikë e mbështesin Sekretare Clinton. Duke qenë se akademikët punojmë në universitete publike, nuk lejohet që të tregojmë zgjedhjen tonë për President, pra për këtë arsy ndoshta nuk kanë qenë të zëshëm në mbështetjen e tyre për Clinton por personalisht, të gjithë akademokët që njoh janë njerëzit që punojnë për qeverinë e SHBA, mbështesin Clinton në këtë garë presidenciale.
Profesor Deutsch, faleminderit dhe fat në zgjedhje.
Faleminderit juve, ishte kënaqësi.
