Zbrazëtia nukleare e Benjamin Netanyahu

Nga Steven Simon/

Të hënën në mëngjes, vëzhguesit e Lindjes së Mesme u zgjuan me lajme të mahnitshme nga Izraeli. Një titull në The Jerusalem Post lexonte, “Netanyahu do t’i drejtohet vendit me ‘lajme dramatike rreth Iranit”. Ndërsa dita kalonte, detajet ishin të rralla, por u bë e qartë se kryeministri Benjamin Netanjahu do të zbulonte dëshmi sekrete të mashtrimit iranian rreth marrëveshjes bërthamore. Koha e njoftimit, menjëherë pasi sekretari i ri amerikan i shtetit, Mike Pompeo, u takua me zotin Netanyahu, theksoi rëndësinë e saj.

Të hënën pasdite, vetëm pak kohë pas orarit të pritur, z. Netanjahu hyri në skenë pranë një ekrani të madh. Titujt kishin sugjeruar se ai do të ishte në zyrën e tij në një tavolinë ose në podium për të ndarë lajmet me rëndësi ekzistenciale. Në vend të kësaj, ai paraqiti një mini TED Talk – dhe madje në gjuhën angleze. Përveç elitës, më pak dhe më pak njerëz në Izrael flasin anglisht, kështu që nocioni i një udhëheqësi të një vendi që supozohet se i drejtohej bashkatdhetarëve të tij në një gjuhë të huaj mbi një çështje të sigurisë kombëtare, e shtoi çudinë e shfaqjes.

Substanca e zbulimit gjoja shokues të zotit Netanjahu ishte përkatësisht e çuditshme. Me interes më të madh ishte zbulimi i një operacioni të fshehtë që nxori arkivat bërthamore të Iranit jashtë vendit për analiza në Izrael. Këto shënime, sipas z. Netanyahu, përbëheshin nga 55,000 faqe dhe 183 CD – një ngarkesë e madhe – e cila tregoi shumë mirë se çfarë mund të ndodhë kur një komunitet i inteligjencës i shkathët dhe i guximshëm të një vendi, përballet nga pakujdesia dhe paaftësia e një tjetri.

Arkivi ishte ruajtur në atë që z. Netanyahu e përshkroi si një depo të braktisur në Teheran. Fotot që ai shfaqi treguan se nuk kishte as edhe një kyç në derë. Dikush mund të pyesi se sa të rëndësishme iranianët mendonin se këto dokumente ishin, duke pasur parasysh qasjen amatore që ata morën për ruajtjen e tyre. Sidoqoftë, operacioni i Mossad që realizoi këtë operacion me sa duket u zhvillua në janar dhe Presidenti Trump u informua pak pas kësaj.

Megjithatë, shpejt u bë e dukshme në prezantimin e zotit Netanyahu, megjithatë, se këto materiale tashmë ishin të njohura gjerësisht dhe se ata mbulonin një program të armëve që u mbyll në vitin 2003, mbase për shkak se liderët e Iranit konsideronin se ishin në listën e goditjes amerikane pas rrëzimit të Saddam Hussein dhe nuk donin të kapeshin me presh në dorë. Ose ndoshta, me Irakun e çarmatosur nga Shtetet e Bashkuara, Irani nuk kishte më nevojë për programin.

Por ky zhvillim është hulumtuar rrënjësisht tashmë në një Vlerësim Kombëtar të Inteligjencës të Shteteve të Bashkuara të vitit 2007 që fillonte me këtë përfundim: “Ne gjykojmë me besim të lartë se në vjeshtën e vitit 2003, Teherani ndaloi programin e saj të armëve bërthamore”.

Arkivi iranian që zbuloi z. Netanyahu tregoi qartë se ndonëse programi ishte ndalur, Irani shpresonte ta rifillonte atë në të ardhmen. Kjo nuk është aspak befasuese. Pas luftës Iran-Irak në vitet 1980, kur qytetet e Iranit u bombarduan nga raketat irakiane dhe trupat e tyre u sulmuan me armë kimike, liderët iranianë me siguri kuptuan që të kesh një kapacitet bërthamor ishte një ide e mirë. Ndoshta dukej edhe më mirë kur panë lehtësinë me të cilën Shtetet e Bashkuara e mundën Hussein, i cili zotëronte një nga ushtritë më të mëdha të rajonit, dy herë në 12 vjet.

Kur iranianët më në fund rifilluan programin e tyre, me sa duket duke u ndier me më shumë besim teksa përpjekja e administratës së George W. Bush për të zbutur Irakun u rrafshua, ata e vazhduan me gusto. Që nga viti 2006 deri në vitin 2013 ata instaluan 20.000 centrifuga për të pasuruar uraniumin në vende të ndryshme, duke përfshirë një kompleks nëntokësor të quajtur Fordow, i cili ishte vendosur fshehurazi në bazën e një mali dhe që kishte për qëllim të ishte rezistente nga bombat. Duke pasur parasysh se Izraeli kishte shkatërruar reaktorin bërthamor të Irakut në vitin 1981 dhe Sirisë në vitin 2007 në sulme ajrore, zgjedhja e vendndodhjes dhe sekreti përreth tij do të kishte kuptim nga një perspektivë iraniane. Edhe ky është një lajm i vjetër.

Gjithashtu është kuptuar gjerësisht, jo më pak nga qeveria amerikane, se Irani – pasi ka marrë vendimin në vitin 2015 për të shuar programin e tij bërthamor për 10 vjet në këmbim të një shkundjeje të zhvillimit ekonomik – është në përputhje me marrëveshjen bërthamore. Është në përputhje dhe pavarësisht që shumë udhëheqës të saj mund t’i dëshirojnë në zemrat e tyre armët bërthamore, fakti mbetet se ata nuk po i bëjnë ato.

Pra, pse e bëri z. Netanjahu shfaqjen e tij? Sepse Shtetet e Bashkuara kanë kërcënuar të tërhiqen nga marrëveshja bërthamore, duke pretenduar se ajo ishte një “marrëveshje politike”, vlefshmëria e së cilës kishte skaduar së bashku me administratën e Obamës që e negocioi atë. Risia diplomatike e kësaj qasjeje përputhet vetëm me një doktrinë të lidhur me Trump se Irani është në kundërshtim me “shpirtin” e marrëveshjes, edhe nëse ajo është duke respektuar kushtet e saj.

Një vendim për tërheqje, në një mënyrë apo tjetër, duhet të shpallet më 12 maj. Pasi anëtarët e Kongresit do të kenë një influencë nëse do të ri-vendosin sanksione ndaj Iranit, shfaqja e zotit Netanyahu duhet t’i jetë drejtuar atyre.

Amerikanët mund të mos i besojnë CIA-së duke kujtuar vendimin e saj se kapaciteti bërthamor, kimik dhe biologjik i Huseinit ishte një “minë me sahat”, por madje edhe demokratët mund të joshen nga reputacioni i Mossad dhe të bëhen të ndjeshëm ndaj zhurmës së z. Netanyahu për raportime të paqarta, truizëm dhe histerizëm të plotë, veçanërisht duke pasur parasysh besueshmërinë që qeveria e tanishme izraelite gëzon në zona zgjedhore kryesore. Në vitin 2015, Z. Netanjahu zhvendosi këtë betejë përpara një sesioni të përbashkët të Kongresit; këtë herë, ai e vendosi atë në një auditor në Ministrinë e Mbrojtjes së Izraelit.

Fakti që administrata Trump i është bashkuar dukshëm Izraelit për të ndikuar në kuptimin e amerikanëve për një çështje të rëndësishme strategjike, i përshtatet një modeli të paravendosur dhe diskriminues. Nëse presidenti mund të na bindë se marrëveshja bërthamore e Iranit dëmton interesin tonë kombëtar, i cili përfshin sigurinë e aleatëve tanë, shumë mirë. Por nëse nuk mundet, atëherë unë do të preferoja të mos e dëgjoja këtë nga një udhëheqës i huaj./The New York Times – Lexo.al