Ka kaq shumë gjëra për të thënë pas bombardimeve amerikane të tre objekteve kryesore bërthamore iraniane, saqë është e lehtë të përhumbësh në detaje. Por, çfarë po ndodh realisht në Lindjen e Mesme?
Analisti Thomas L. Friedman, në një artikull për The New York Times, shkruan se e gjitha kjo i kalon kufijtë e Lindjes së Mesme. Sipas tij, pushtimi i Ukrainës nga Vladimir Putin në vitin 2022, me qëllimin e vetëm për ta zhdukur demokracinë e saj nga harta dhe për ta përfshirë atë në Rusi, dhe sulmet ndaj Izraelit në vitin 2023 nga Hamasi dhe përfaqësuesit e Iranit në Liban, Jemen dhe Irak, ishin manifestime të një lufte globale midis forcave të përfshirjes dhe forcave të rezistencës.
Kjo është një luftë midis vendeve dhe udhëheqësve që e shohin botën dhe kombet e tyre duke përfituar nga më shumë tregti, më shumë bashkëpunim kundër kërcënimeve globale dhe një qeverisje më të mirë, edhe nëse jo demokratike. Konflikti i lejon udhëheqësit të mbajnë popujt e tyre të nënshtruar, ushtritë e tyre të forta dhe vjedhjen e thesareve më të lehtë.
Ukraina dukej e gatshme t’i bashkohej Perëndimit dhe Izraeli dukej i gatshëm t’i bashkohej Lindjes. Por, çfarë ndodhi? Putini pushtoi Ukrainën për të ndaluar lëvizjen e parë, dhe Hamasi dhe përfaqësuesit e tjerë të Iranit sulmuan Izraelin për të ndaluar të dytën.
“Si e tillë, pyetja ime e parë pas sulmit të së dielës në mëngjes është: A e kupton Presidenti Trump se në cilën anë të kësaj lufte globale është Putini? Irani dhe Rusia janë aleatë të ngushtë për një arsye. Irani ka furnizuar Rusinë me dronë, që i ka përdorur për të vrarë në mënyrë më efektive ushtarë dhe civilë ukrainas. Nuk i kërkoj Trumpit të hedhë një bombë mbi Rusinë, por i kërkoj atij t’i ofrojë Ukrainës mbështetjen ushtarake, ekonomike dhe diplomatike që i nevojitet për t’i rezistuar Rusisë po aq sa po bëjnë SHBA-të për Izraelin për të mposhtur Hamasin dhe Iranin”, shkruan Friedman.
Nga ana tjetër, Kina gjithmonë ka pasur një këmbë në secilin kamp. Ekonomia e saj varet nga një botë e shëndetshme dhe në rritje e përfshirjes, por lidershipi i saj politik ka mbajtur gjithashtu lidhje të forta me botën e rezistencës. Pra, Pekini luan në të dyja ligat, duke blerë naftë nga Irani, por gjithmonë i shqetësuar se nëse Irani do të merrte një bombë bërthamore, një ditë mund t’u jepte një kopje separatistëve myslimanë nga Xinjiang. Megjithatë, blerjet e naftës nga Irani të Kinës janë një pjesë thelbësore e kësaj historie. Këto blerje janë burimi më i madh i të ardhurave të jashtme të Teheranit, gjë që i ka mundësuar asaj të financojë Hamasin, Hezbollahun dhe (deri vonë) Sirinë.
“Tani le ta shohim këtë luftë nga një këndvështrim thjesht i Lindjes së Mesme. Këtu rastësisht kam një perspektivë shumë personale. Rastësisht, e fillova karrierën time si korrespondent i huaj i vogël për UPI-n në Bejrut në vitin 1979.
Ja katër historitë e mëdha që trajtova atë vit të parë, në makinën time të shkrimit manual: Revolucioni Islamik në Iran që rrëzoi shahun, marrja e Xhamisë së Madhe në Mekë nga xhihadistët puritanë që përpiqeshin të rrëzonin familjen sunduese saudite, nënshkrimi i traktatit të paqes në Camp David midis Izraelit dhe Egjiptit dhe, më pak i njohur por jo më pak i rëndësishëm, hapja e Portit Jebel Ali në Dubai në Emiratet e Bashkuara Arabe, i cili do të bëhej një nga më të mëdhenjtë në botë. Do të shfaqej si qendra globale që do të lidhte Lindjen Arabe – përmes tregtisë, turizmit, shërbimeve, transportit detar, investimeve dhe linjave ajrore të klasit botëror – me pothuajse çdo cep të planetit. Ai hapi një derë jashtëzakonisht të rëndësishme përmes së cilës globalizimi i botës arabe sapo mori hov.
Dhe kështu filloi një luftë titanike rajonale midis forcave të përfshirjes dhe rezistencës në Lindjen e Mesme. Nga njëra anë ishin ato shtete që ishin të gatshme ta pranonin Izraelin, me kusht që ai të bënte përparim me palestinezët, dhe që gjithashtu kërkonin ta integronin rajonin më ngushtë me Perëndimin dhe Lindjen. Nga ana tjetër qëndronin forcat e rezistencës të udhëhequra nga Irani, Vëllazëria Myslimane dhe lëvizje të ndryshme puritane, xhihadiste sunite që fillimisht u inkubuan në Arabinë Saudite pas vitit 1979 dhe më vonë e përhapën ndikimin e tyre në xhamitë në të gjithë rajonin.
Të gjithë ata kërkuan të largonin ndikimet perëndimore nga zona, Izraelin nga ekzistenca dhe qeveritë pro-amerikane – si ato të Jordanisë, Egjiptit dhe familjes sunduese saudite – nga pushteti.
SHBA-ja dhe Izraeli e luftuan këtë luftë me ushtritë e tyre, ndërsa grupe si Al Kaeda dhe ISIS e bënë këtë me qeliza terroriste dhe Irani e bëri këtë duke krijuar ngadalë një rrjet ushtrish të ndërmjetme në Liban, Siri, Jemen dhe Irak që i mundësuan Iranit të kontrollonte tërthorazi të katër vendet – dhe madje të fitonte një pikëmbështetje në Bregun Perëndimor dhe Gaza. Teherani nuk kishte pse të rrezikonte asnjë ushtar të vetëm; ai la sirianët, libanezët, irakianët, jemenasit dhe palestinezët të vdisnin për interesat e tij. Po, problemet në Lindjen e Mesme ishin produkt jo vetëm i pushtimit izraelit, por edhe i imperializmit iranian – ndër të tjera.
Disa vjet më parë, citova Nadim Koteich , një analist politik libanez nga Emiratet e Bashkuara Arabe dhe drejtorin e përgjithshëm të Sky News Arabia, i cili tha se rrjeti i rezistencës së Iranit kërkonte “të krijonte ura midis milicive, refuzuesve, sekteve fetare dhe udhëheqësve sektarë”. Qëllimi ishte të krijohej një bosht anti-Izrael, anti-Amerikan dhe anti-Perëndimor që mund të ushtronte njëkohësisht presion mbi Izraelin në Gaza, në Bregun Perëndimor dhe në kufirin me Libanin – si dhe mbi Shtetet e Bashkuara në Detin e Kuq, në Siri dhe në Irak dhe Arabinë Saudite nga të gjitha drejtimet.
Në të kundërt, shtoi Koteich, SHBA-të, aleatët e saj arabë dhe Izraeli kërkuan të ndërthurnin dhe integronin tregjet globale dhe rajonale – në vend të fronteve të betejës – që përfshinin konferenca biznesi, organizata lajmesh, elita, fonde investimi, inkubatorë teknologjikë dhe rrugë kryesore tregtare. Ky rrjet përfshirjeje tejkaloi kufijtë tradicionalë, “duke krijuar një rrjet ndërvarësie ekonomike dhe teknologjike që ka potencialin të ripërcaktojë strukturat e pushtetit dhe të krijojë paradigma të reja të stabilitetit rajonal”, tha ai.
Ata që paralajmërojnë kundër ndryshimit të regjimit në Teheran shpesh e përmendin Irakun si një rrëfim paralajmërues. Por kjo analogji është e gabuar. Përpjekja e Amerikës për ndërtimin e kombit në Irak dështoi për vite me radhë kryesisht (por jo ekskluzivisht) për shkak të Iranit, jo pavarësisht tij. Teherani, me ndihmën e përfaqësuesit të tij në Siri, bëri gjithçka që mundi për të sabotuar ndryshimin e regjimit në Irak, duke e ditur se nëse SHBA-të do të kishin sukses në krijimin e një qeverie multisektare, mjaft demokratike dhe laike në Bagdad, kjo do të ishte një kërcënim i madh për teokracinë e Iranit, ashtu si një demokraci e suksesshme pro-perëndimore ukrainase do të ishte një kërcënim i madh për kleptokracinë e Putinit.
Meqë ra fjala, askush nuk e di këtë më mirë se qeveria e re, e brishtë dhe demokratike në Siri, e cila ka hezituar të dënojë bombardimet e Izraelit ndaj Iranit. Kjo është një shenjë se sirianët e dinë se kush e mbajti tiranin e tyre, Bashar al-Assad, në pushtet gjatë gjithë këtyre viteve: Irani.
Ka shumë mundësi që shumë sunitë dhe shiitë në Liban dhe Irak po mbështesin në heshtje Trumpin dhe kryeministrin Benjamin Netanyahu. Shumicat në këto vende, besoj, nuk duan të jenë pjesë e rezistencës. Për herë të parë në dekada, një shtet sirian dhe një shtet libanez po rindërtohen nga udhëheqës të mirë – në mënyrë të papërsosur, po, por me shumë më pak manipulim ideologjik të huaj. Mungesa e ndikimit të keq të Iranit nuk është rastësi. Është një parakusht për këtë.
Parakushti tjetër ishte shfaqja e Princit të Kurorës Mohammed bin Salman të Arabisë Saudite gjatë tetë viteve të fundit. Misioni i tij, megjithëse nuk u shpreh kurrë me kaq shumë fjalë, ka qenë të përmbysë trendet puritane që kishin kapluar Arabinë Saudite dhe që u eksportuan, pas pushtimit të dështuar nga xhihadistët atje, ndërsa familja sunduese saudite kërkoi të mbrohej nga një rikthim duke e bërë Arabinë Saudite dhe rajonin më fetarë.
Ripërcaktimi i Arabisë Saudite nga Mohammed si motori më i madh për tregtinë rajonale, investimet dhe reformën e Islamit ka qenë një shtesë jetësore për integratorët në botën arabe. Ai është një udhëheqës me të meta që ka bërë disa gabime serioze, jo më pak vrasjen e gazetarit Jamal Khashoggi nga qeveria e tij, por ai gjithashtu po përmbys kthesën fundamentaliste saudite të vitit 1979 – gjë që është shumë e madhe.
Nuk bëj asnjë parashikim se çfarë do të ndodhte në Iran nëse regjimi atje do të binte. Mund të ketë kaos mbi kaos. Gjithashtu mund të ndihmojë në çlirimin e popullit të Iranit dhe fqinjëve të tij nga paqëndrueshmëria e prodhuar nga Irani.
Por ky nuk është i vetmi parakusht për një përfundim të mirë të kësaj drame aktuale. Tani le të shkojmë një nivel më poshtë dhe të përqendrohemi vetëm te Izraeli.
Unë besoj fuqimisht se dy (dhe ndonjëherë tre) gjëra kontradiktore mund të jenë të vërteta në të njëjtën kohë. Dhe një nga këto dualitete sot është se Izraeli është një demokraci me shumë njerëz që duan të jenë pjesë e botës së përfshirjes. Por ka një qeveri mesianike që është më ekstremja në historinë e saj dhe aspiron hapur të aneksojë Bregun Perëndimor dhe ndoshta edhe Gazën. Kjo aspiratë është një kërcënim themelor për interesat amerikane, interesat e Izraelit dhe interesat e hebrenjve kudo.
Për të parafrazuar diçka që miku im Nahum Barnea, një kolumnist izraelit i Yedioth Ahronoth, më tha ditën tjetër: Do t’i rezistoj pa kërkuar falje axhendës aneksioniste të Netanyahut, refuzimit të tij për të marrë në konsideratë edhe një shtet palestinez në kushte të sigurta dhe përpjekjes së tij për të rrëzuar Gjykatën Supreme të Izraelit, sikur Izraeli të mos ishte në luftë me Iranin. Dhe do ta lavdëroj pa kërkuar falje Netanyahun që u përball me këtë regjim të tmerrshëm iranian, sikur Izraeli të mos ishte nën kontrollin e supremacistëve të tij hebrenj të udhëhequr nga Bibi, të cilët kërcënojnë një Lindje të Mesme më gjithëpërfshirëse në mënyrën e tyre. Do ta lavdëroj pa kërkuar falje Trumpin për përpjekjet për të zvogëluar aftësitë e Iranit për prodhimin e bombave bërthamore, sikur ai të mos ishte i angazhuar në një projekt të rrezikshëm autokratik në vend. Dhe do t’i rezistoj me të gjitha forcat lëvizjeve autokratike të Trumpit në vend sikur ai të mos ishte duke u përballur me autokracinë e Iranit jashtë vendit. Të gjitha janë të vërteta dhe duhet të thuhen“, shkruan Friedman.
Kështu, nëse duam të shohim forcat e integrimit të triumfojnë në këtë rajon, ajo që Trump ka bërë ushtarakisht sot është e nevojshme, por nuk është e mjaftueshme, shton më tej analisti.
Goditja e vërtetë shkatërruese për Iranin dhe të gjithë ata që kundërshtojnë dhe gurthemeli që do ta bënte shumë të lehtë për Arabinë Saudite, Libanin, Sirinë dhe Irakun të normalizojnë marrëdhëniet me Izraelin dhe të konsolidojnë fitoren për forcat e përfshirjes, është që Trump t’i thotë Netanyahut: “Largohu nga Gaza në këmbim të një armëpushimi nga Hamasi dhe kthimit të të gjithë pengjeve izraelite. Le të hyjë atje një forcë paqeruajtëse arabe, e bekuar nga një Autoritet Palestinez i reformuar, dhe pastaj të fillojë atë që do të duhet të jetë një proces i gjatë i ndërtimit të një strukture qeverisëse të besueshme nga palestinezët në këmbim të ndalimit të të gjitha ndërtimeve të vendbanimeve izraelite në Bregun Perëndimor. Kjo do të krijonte kushtet më të mira për të lindur një shtet palestinez atje.”
Nëse Trump mund ta kombinojë tkurrjen e fuqisë së Iranit me ndërtimin e një zgjidhjeje me dy shtete – dhe ta ndihmojë Ukrainën t’i rezistojë Rusisë po aq pa turp sa po ndihmon Izraelin t’i rezistojë Iranit – ai do të japë një kontribut të vërtetë për paqen, sigurinë dhe përfshirjen si në Evropë ashtu edhe në Lindjen e Mesme, që do të ishte historik.
