Shthurja e gjuhës si fillimi i shthurjes së një populli

Nga Preç Zogaj

Në ditën e Alfabetit, që u përkujtua me një Konferencë Kombëtare për Gjuhën në Tiranë, kryeministri Rama tha disa fjali të sakta për vlerën e gjuhës shqipe dhe nevojën e mbrojtjes dhe zhvillimit të saj.

E vërteta është se të gjithë krerët e qeverive dhe shtetit shqiptar, të çdo regjimi dhe partie, e kanë glorifikuar e shërbyer gjuhën në mënyrën e tyre. Nuk mund të jetë ndryshe. Gjuha është pasuria më e çmuar që na identifikon si komb.

Identifikimi i rreziqeve që kërcënojnë shqipen, gjuhën pa fis, të cilën e flasim dhe e shkruajmë një numër relativisht i vogël njerëzish në kullën e madhe të gjuhëve botërore, është një mision i qeverisë, i institucioneve akademike, arsimore e kulturore të vendit.

Harta e këtyre rreziqeve ndryshon nga koha në kohë. Përgjigjet dhe masat kundër tyre gjithashtu. Në një botim të UNESCO-s të vitit 1999 se si do të jetë bota pas njëqind vitesh, shqipja përfshihej në grupin e gjuhëve që e kalonin lehtazi shekullin e ri. Një gjuhë unike deri vonë e pashkruar, që ka mbijetuar në shekuj, e ka historinë elementin numër një në algoritmin e jetëgjatësisë.

Midis viteve nëntëdhjetë dhe kohës që jetojmë sot kanë ndodhur e po ndodhin ndryshime epokale. Ku spikasin ato të teknologjisë digjitale, të cilat kanë krijuar një agorë planetare të komunikimit të secilit me secilin, të të gjithëve me te gjithë. Duke imponuar një ndërthurje apo, në perspektivë, edhe një reduktim të gjuhëve të përdorura.

Ekpertët më të famshmit e botës sipas fushave, ngarkuar UNESCO në vitin 1999 për të parë në pasqyrën e dijes të ardhmen e planetit pas një shekulli, nuk e kishin parashikuar këtë lloj babilonie. Ku konteksti i sfidave për gjuhët e vendeve të vogla është i ndryshëm nga ai i globalizmit klasik të deridjeshëm.

Do të thotë se vjetërsia dhe historia e tyre mund të mos mbajë siç ka mbajtur. Kjo konsideratë e një rrafshi të përgjithshëm nuk na dekurajon të pohojmë se shqipja i ka barrierat “gjenetike” për t’ja dalë. Me kushtin që këto cilësi, si gjithmonë, duhen të shkojnë çift me mbështetjen nga shteti. Përmbledhjen e përfundimeve nga Konferenca Kombëtare për Gjuhën do ta mësojmë më mirë në ditët në vazhdim.

Nga këndvështrimi im, ajo që shkëlqeu me mungesën e saj në ketë Konferencë ishte Ministria e Kulturës. Foli dhe tha të vetat Ministria e Arsimit, zonja Manastirliu. Shumë mirë. Shkolla është një akademi e pazëvendësueshme e mësimit dhe ruajtjes së gjuhës. Po duhej të fliste edhe dikush nga Ministria e Kulturës, ministri Gonxhe, apo zëvendësministri që mbulon kulturën.

Sepse Ministria e Kulturës është institucioni më i lartë shtetëror që mbulon politikat e librit, leximit, teatrit dhe artit në përgjithësi.
Sepse gjuha, përveçse e folura e teatrit dhe filmit, është libri i shkruar, origjinal dhe i përkthyer, ku ajo, gjuha, ruhet, pasurohet dhe vihet në spovat e atletizmit të saj pa cak.

Harresa e këtij institucioni, nëse është harruar, apo pjesëmarrja formale, lexon fatin e Ministrisë së Kulturës që ka pëfunduar si sanduiç mes Ministrisë së Ekonomisë dhe asaj të Inovacionit. Me përspektivën apo në tundimin e fshirjes nga defteri prej atij që ka në dorë të bëjë e zhbëjë ministri.

Paradoksi i mungesës së politikave kulturore adekuate me sfidat e gjuhës qëndon në faktin se Shqipëria ka një kryeministër i cili ka ardhur nga arti dhe publicistika. I cili, me sa duket, nuk e ka më librin në parapëlqimet e veta, gjë që e u vu re edhe në intervistën e tij të fundit në emisionin “Opinion”, kur në përgjigje të një pyetjeje të Blendi Fevziu tha se në kohën e lirë mbrëmjeve shihte filma (me gjasë nga Netfliks) dhe sport.

S’ka problem. Kryeministri mund t’ja lejojë vetes të kaferdiset me leximet e dikurshme. (Natyrisht duke treguar kujdes të mos bëjë gafa thelbësore të aparencës, si ajo kur në fjalën e tij solemne në ceremoninë mortore për Kadarenë e citoj tjetër për tjetër përkthimin prej Kadaresë të poemës së famshme “ Re në pantallona” të poetit të madh rus, Vladimir Majakovski).

Por qeverisë së drejtuar prej tij nuk mund t’i mungojnë politikat kulturore, në veçanti ato për thesarin e gjuhës së kultivuar që është libri.
Ka kohë që i shtyrë nga impulset e një shkrimtari të agazhuar në jetën publike, por edhe prej venerimit të gjuhës në të cilën banoj, jam përpjekur pa sukses të zgjoj me gojë dhe me shkrim interesin e zyrtarëve të lartë të kulturës me disa propozime konkrete në lidhje me politikat për librin dhe leximin.

Në parim politika kulturore në një vend si Shqipëria duhet të fokusohet me përparësi te Gjuha dhe Trashëgimia Kulturore. Pa lënë pasdore apo më saktë duke u dhënë vendin e duhur arteve që flasin me gjuhën universale të tingullit, (muzika), ngjyrës (piktura), formave (skuptura), lëvizjeve (baleti) e tjerë. Në rrafshin kulturor, fokusimi te Gjuha ka parasysh Librin (gjuhën e shkruar) dhe artin skenik (gjuhën e folur).

Ndryshe nga njësimi rutinor me aktivitetete formale që nuk lënë gjurmë, politika kulturore përkthehet në një fjalë: cilësi. Tre libra cilësore, apo tri shfaqje teatrore cilësore i bëjnë shumë mirë gjuhës, shijes, kultivimit shpirtëror dhe mendor të njerëzve. Në të kundërtën, treqind amatorë a grafomanë e shkatërrojnë kuptimin për letërsinë dhe teatrin.

Një problem që po bëhet madhor në këtë rrafsh është mungesa e kritikës dhe kritikëve profesionistë, bashkuar me vështirësitë që hasin në përpjekjet e tyre ata pak kritikë dhe studiues me vlerë që kemi, puna e të cilëve shpeshherë nuk paguhet fare ose paguhet për faqe të zezë.
Kriza e kritikës është një nga shkaqet e gjendjes përgjithësisht ‘rifugio’ të produksionit tonë letrar dhe futjes së krijimit letrar në keqkuptim.

Leon Tolstoi, shkrimtari gjenial rus, shkruan në një tregim alegorik se si kryedjalli zgjohet prej “vdekjes” treqindvjeçare nga një dërgatë djajsh të rinj që kanë marrë sërish frenat e jetës njerëzore në tokë. Secili prej anëtarëve të dërgatës mbulon një fushë të caktuar të veprimtarisë njerëzore dhe ka planin e vet se si ta bëjë sa më keq për të mirën dhe sa më mirë për të keqen. Plani i djallit (ministrit) të Librit është masivizimi pa cak i të shkruarit, të botuarit dhe shpërndarjes. Ai merr përgëzimet e kryedjallit për këtë. Sepse kështu shkatërrohet letërsia, gjuha, shija.

Investimi për kritikën letrare, kualifikimi i kritikëve të rinj apo rikualifikimi i kritikëve ekzistues nuk mund t’i lihet rastësisë. Njëlloj si për gjuhëtarët e talentuar, duhet të merret përsipër nga qeveria. Përqafimi i praktikave më të mira të shpërblimit të punës së tyre gjithashtu, lidhur ngushtë me mbështetjen financiare trasparente të një medie të shkruar, e cila të shërbejë si një referencë autoritare e rekomandimit të librave të mirë. Letërsisë pa kritikë letrare, pa takime e diskutime i mungon busulla.

Një prioritet tjetër do të ishte rritja dhe lehtësimi i aksesit të lexuesve dhe qytetarëve te Libri, duke synuar hapjen e një rrjeti librarish bashkëkohore model në qytetet e mëdha dhe të mesëm, librari praktike atraktive, informuese dhe nxitëse për lexuesit dhe qytetarët. Ky projekt mund të realizohet përmes inçentivave ligjore, që u ofrohen ndërtuesve të pallateve, mes të cilëve ka plot që do ta mirëprisnin një investim me pak fitime por që do t’u zbukuronte jetën dhe aparencën.

Nuk po zgjatem me pika të tjera konkrete të poltikës kulturore për librin, leximin, teatrin e tjerë. Për t’u kthyer te gjuha ku e nisëm, le të citojmë një thënie kuptimlotë të poetit të madh meksikan, Oktavio Paz, fitues i çmimit Nobël: “Një popull fillon të shthuret kur shthuret gramatika dhe gjuha e tij”.
Kjo këmbanë është aktuale për ne dhe po bie për të na zgjuar kundër analfabetizmit gjuhësor e kulturor që është shumë më shumë se të mos mësosh mirë shkrim e këndim.