NË BALLË TË SHQIPTARIZMIT DHE TURKIZMIT KUNDËR OSMANIZMIT SULLTANOR
Nga Gazmend SHPUZA
Nga mediet marrim vesh se është zhvilluar një simpozium, siç shkruhet, i thjeshtë (?) për rilindasin tonë të madh Sami Frashëri, midis Universitetit të Tiranës dhe atij të Trakës në Turqi, që paska ndezur debatin akademik për autorësinë e veprës së tij “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet?”
Në këtë lajm theksohet, se për Sami Frasherin qenka zhvilluar një simpozium i thjeshtë, nga dy institucione akademike jo pa peshë, çka më duket e vështirë të ndodhë. Besoj se nuk ka qenë fjala për një përkujtim. Për vetë përmasat e Shemsedin Samiut kjo veprimtari nuk mund të ketë qenë edhe aq e thjeshtë. Por ajo është eklipsuar nga lajmi sensacional që një pjesëmarrës nuk është dakord me mendimin që Samiu mund të jetë autori i veprës “Shqipëria çka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet?” Pavarësisht nga mendimi i përgjithshëm në Turqi nuk ka munguar dhe ndonjë autoritet si prof. Omer Akun, autor i zërit për Samiun në të mirënjohurën “Enciklopedi islame”, që ka qenë dakord që Samiu ka qenë autor i kryeveprës së tij në shqip.
Prof. Dr. Yuskel Tapalogu është i mendimit, se “Vepra në fjalë mund të jetë e Sami Frashërit, por edhe mund të mos jetë. Unë kundërshtoj shqiptarët që thonë se, patjetër që është e Samiut, sepse kjo është botuar në Bukuresht në një formë joformale. Në 1889-n është bërë përkthimi në turqisht. Sami Frashëri ishte vetë gjallë dhe kurrë nuk bëri një deklarim nëse vepra ishte apo jo e tij, konkludon kolegu turk nga Traka.
Duke mos u pajtuar me këtë mendim Prof. Dr. Shezai Rrokaj, dekan i Fakultetit të Historisë dhe Filologjisë, shkon më tej dhe shtron me të drejtë, se njerëz të këtyre përmasave nuk duhen parë të ndarë midis kombesh”. Fjala është për një personalitet shkencor, i cili me gjithë veprat e tij në shqip e ato turqisht, veçanërisht me veprën e tij madhore enciklopedike “Kamus yl Alam”, të rrallë për Ballkanin e asaj kohe, u përngjan për idetë që ngërthen, enciklopedistëve të famshëm francezë, në prag të revolucionit kombëtar shqiptar dhe revolucionit nacional turk. Me veprat e tij ai nuk i ndan por i bashkon shqiptarët me turqit dhe me gjithë popujt e tjerë të Perandorisë Osmane. Sigurisht ky nuk ka qenë dhe me sa duket nuk është një proces i lehtë, jo vetëm për shkak të politikave osmaniste e panislamike të sulltanëve por dhe të politikave imperialiste në Evropë dhe atyre shoviniste në Ballkan.
Debatet rreth autorsisë së padyshimtë të Samiut mbi veprën e tij madhore “Shqipëria çka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhetë”, kanë nisur qysh në vitet ’40 të shek.XX. Ajo, ose është mohuar ose kur pranohej është konsideruar tradhëti ndaj kauzës turke, turkizmit, të cilës ai i përkiste, pa dyshim, tërësisht pa mëdyshje. Pretendime të tilla për autorsinë nuk qëndrojnë. Ajo drejtohej kundër osmanizmit sulltanor, dhe jo kundër turkizmit, nismëtar i të cilit qe edhe Samiu ynë.
Veprmtaria letrare dhe shkencore e Shemsdedin Samiut, njera në gjuhën shqipe dhe tjetra në gjuhën turke, drejtohen që të dyja kundër absolutizmit perandorak të Abdylhamidit, njëra në emër të çlirimit të Shqipërisë dhe tjetra në emër të përparimit kulturor, shoqëror e politik të popullit turk. Ata mund të trajtohen dhe të shpjegohen drejt vetëm të lidhura ngushtësisht njera me tjetrën.
Shemsedin Samiu është vlerësuar lart nga të dyja historiografitë, turke dhe shqiptare, për kontributet e tij të shquara dhe pararojë në fushën e shkencës, letërsisë dhe, në përgjithësi, kulturës shqiptare dhe turke, si kampion i shqiptarizmit dhe kampion i turkizmit, njëkohësisht. Autorë turq, duke i marrë të shkëputur këto kontribute, kanë nisur diskutimin mbi “identitetin e vërtetë” të Samiut në rrafsh kombëtar. Madje, flitet për identitet të dyfishtë të tij. Lindja e kësaj kundërshtie shihet në mitologjizimin e figurës së tij nga historiografia nacionaliste turke dhe nga historiografia « socialiste » shqiptare.
Ka autorë, që nuk janë shkëputur ende nga komplekset perandorake e panislamike të kohës së Abdyl Hamidit, që arrijnë deri te identifikimi i turkizmit me osmanizmin, kundër të cilit drejtohej vepra. Që vepra në fjalë është e Samiut as që mund të diskutohet. Për këtë nuk mund të kërkohet sot prej tij sa qe gjallë, që të ankohej se i ishte mohuar autorësia. Mjafton të kujtojmë që me botimin e veprës në shqip autorit i ishte ndaluar dalja nga shtëpia. Sulltan Hamidi nuk ishte edhe aq gjakatar sa ç’e ka paraqitur propaganda xhonturke. Ai përdorte metoda të buta për neutralizimin e kundërshtarëve të rrezikshëm, siç ishte degdisja e tyre në provinca të largëta, madje dhe me rritje rroge. Samiu vijonte të merrte rrogën që kishte si sekretar i një komisioni në Ministrinë e Luftës dhe vazhdonte punën e tij shkencore mbi fjalorët e nisur. Merrte dhe honorar në varësi të të bujarisë së botuesit.
Pasardhësit e Samiut protestuan kundër Mihranit, i cili ribotimin e fjalorit frengjisht-turqisht ia faturoi Diran Kelekianit, ndërsa për autorësinë e kryeveprës së babajt të tyre në gjuhën shqipe nuk u ndjenë fare. Kjo besoj se është e kuptueshme
Edhe nga një krahasim i shpejtë i kryeveprës së Samiut në shqip me veprat e tjera të tij në gjuhën shqipe, sidomos me « Dheshkronjën » (Gjeografinë) madje dhe me ato në gjuhën osmane veçanërisht me « Kamus-i yl Alam » dëshmon plotësisht që autorësia e librit « Shqipëria.. » i përket pa dyshim Samiut.
Në studimet e autorëve kushtuar Shemsetin Samiut, është krijuar një situatë kundërthënëse e shfaqjes së tij, të paktën, si nacionalist me dy kahje: shqiptaro-turk apo turko-shqiptar. Kjo kundërshti ka mbetur deri më tani e pashpjegueshme jo vetëm për autorët turq që i kanë hyrë këtij debati, por dhe për autorët shqiptarë, të cilët i janë shmangur pa arsye atij.
Kur Samiu angazhohet intensivisht në veprimtarinë publicistike dhe letrare turke, kombi shqiptar qe kristalizuar dhe kishte hyrë në rrugën e konsolidimit. Shqiptarët, tashmë nënshtetas osmanë, pa dallim besimi, kishin filluar të veçohen nga osmanët dhe nga fqinjët dhe të paraqiten të njësuar me etnonimin e përbashkët shqiptar, duke e braktisur etnonimin mesjetar arbër (arban, raban, arvanid, arnavud, madje dhe epirot). Samiu prej kohësh ishte i vetëdijshëm që i përkiste kombit shqiptar plurifetar, të ngjizur në shekuj.
Ndërsa turqit osmanë, megjithë vetëdijen etnike të të parëve të tyre të shpallur që në shekullin VII, vijonin ta identifikonin veten sipas kritereve fetare dhe dinastike: islamë apo osmanë. Deri vonë turkizmi qe shkrirë e kishte humbur brenda islamizmit. Për të dalë sërishmi në dritë atij iu deshën afro gjashtëqind vjet. Që atëherë, midis osmanëve që morën përsipër mbrojtjen e fesë islame, emri turk u përdor vetëm për katundarët e Anadollit. duke i dhënë dhe ngjyresa poshtëruese.
Në kundërshtim me qëndrimin e osmanëve të rinj, që ndoqën politikën perandorake të osmanizmit, në vitet ’70 të shek.XIX, filluan të lindin pikëpamjet e para nacionalistëve turq. Ata deklaruan, se osmanët i përkisnin etnisë turke dhe gjuha e tyre nuk ishte osmanishtja. Midis tyre shquhet dhe polaku Mustafa Xhelaledin pashaj, mbrojtësi martir i Shpuzës shqiptare. Ai morri përsipër t’u tretgonte evropianëve madje dhe vetë turqve që dinin frengjisht, se kush ishin turqit.
Këto qenë hapa modeste në përdallimin etnik të turqve dhe të veçimit të tyre nga emërtimi dinastik osmanë, në kushtet e forcimit të politikës panislamike të Abdylhamidit II. Prandaj proçesi i formimt dhe i afirmimit të kombit turk do të ishte i vështirë dhe i tejzgjatur.
Kur dhe elementë përparimtarë të Turqisë, e patën tejet të vështirë të shkëputeshin nga komplekset perandorake dhe fetare afro gjashtëqind vjeçare, turkizmi kishte nisur periudhën e lehonërisë të stërzgjatur. Pikërisht në këtë kohë, Samiu ynë i madh fillon të kontribuojë me publicistikën dhe veprat letrare të tij për konsolidimin e turkizmit që po lindte në mendimin politik-shoqëror të Perandorisë Osmane.
Ndërkaq Lëvizja Kombëtare Shqiptare (LKSH) me Lidhjen Shqiptare kishte shpalosur platformën politike, ideologjike dhe diplomatike të saj. Kërkesat e saj u miratuan në Kuvendin themelues të Lidhjes në Prizren të kryesuar nga Iljaz pashë Dibra, 15 qershor 1878, dhe u argumentuan para opinionit publik evropian me traktatin e Pashko Vasës “E vërteta mbi Shqipërinë dhe shqiptarët”. Është po Vaso pasha, i cili me vjershën “Bashkimi i Shqypnisë!”, e popullarizuar si tekst me titullin “Mori Shqipni!”, e cila u shndërrua në marshin e Lidhjes, shpall manifestin letrar të Rilindjes.
Turkizmit letrar do t’i duhen dhe 20 vjet për të shpalosur kredon e tij poetike nga Mehmed Jurdakull, ndërsa turkizmit politik do t’i nevojiten gjithashtu 25 vjet me Jusuf Akçurën, për të nisur teorikisht rrugën që do të triumfojë më pas me revolucionin kombëtar turk të udhëhequr nga Mustafa Qemali.
Sami Frashëri, në vitet ’70 të shek. XIX, ishte angazhuar, tërësisht në LKSH dhe, madje, qe vënë në udhëheqje të saj si anëtar i Komitetit të Stambollit dhe Kryetar i Shoqërisë së Shkronjave. Ai është nga bashkautorët kryesorë të platformës politike të Lidhjes së Prizrenit dhe të politikës kulturore të saj. Si kryeredaktor i gazetës “Tercüman-i şark” (Kumtari i Lindjes) mbron jo vetëm tërësinë tokësore të trevave shqiptare, por shpalos dhe mbron gjithashtu edhe synimet politike të nacionalizmit shqiptar si dhe luftën e bashkatdhetarëve të vet nën udhëheqjen e Lidhjes.
Identiteti i vërtetë kombëtar i Sami Frashërit i kristalizuar plotësisht dhe qe shprehur qartë qysh në fund të viteve ’70 të shek. XIX nuk len shteg dhe asnjë ekuivok përsa i takon formimit të tij politik në rrafsh kombëtar shqiptar, megjithë angazhimin e tij të spikatur në gazetarinë dhe letërsinë turke të kohës, çka do të thellohet me veprimtarinë e tij shkencore dhe kulturore.
Ndërsa shqiptarizmi, siç shihet, kishte bërë në të gjitha rrafshet hapa të tillë madhorë përpara, turkizmi vijonte përpjekjet për t’u afirmuar në aspektin kulturor. Ndihmesën më të madhe turqishtes osmane, siç pranojnë studiues turq, ia dha gazetari dhe enciklopedisti shqiptar Sami Frashëri. Fjalori i Samiut me vetë titullin e tij “Kamus-i Turki” të përdorur prej tij për herë të parë në gjuhësinë turke (deri atëherë ata titulloheshin fjalorë osamnë) dhe sidomos me argumentet e parashtruara në hyrjen e tij për gjuhën turke konsiderohet manifesti i turkizmit shkencor dhe kulturor.
Ndërsa shqiptarizmi ideologjikisht do të rimanifestohet, 20 vjet pas Lidhjes së Prizrenit, dhe manifestit të Vaso Pashës “E vërteta mbi Shqipërin dhe shqiptarët” në përputhje me rrethanat e reja, me veprën e Samiut “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhetë?”
Deri në Revolucionin xhonturk, nacionalizmi perëndimor nuk kishte ndikuar ende në përmasa të ndjeshme mbi intelektualët osmanë.
Samiu ynë në trajtesat e tij madhore gjuhësore nuk mbajti qëndrim të ftohtë thjesht prej shkenctari turkolog. Ai kishte krijuar bindjen se zhvillimi i lëvizjes kombëtare midis popujve joturq, sidomos atyre myslimanë, të Perandorisë dhe i lëvizjes nacionaliste në vetë gjirin e popullit turk do të zgjeronte frontin antiperandorak osman dhe do të lehtësonte dhe zgjidhjen e çështjes kombëtare shqiptare. Vepra e tij shkencore turkologjike dhe enciklopedike i drejtohej një auditori shumë më të gjerë, intelektualëve osmanë të kohës.
Në një kohë kur sulltan Abdylhamidi propozonte që gjuha zyrtare e Perandorisë të ishte arabishtja, Sami Frashëri shprehej me kurajo, pa farë kompleksi dhe me krenari, se “gjuha jonë kombëtare, gjuha jonë amtare” është gjuha turke, për të cilën ai punoi si pak kush në atë kohë në Turqi.
Përballë fakteve të tilla, kur Samiu vetëdeklarohej turk, nuk mund të mbyllësh sytë dhe të heshtësh, siç ka ndodhur, përgjithësisht, deri më tani midis studiuesve shqiptarë. Interesat kombëtare të popullit shqiptar megjithëse ishin në kundërshtim të hapur me politikën shtetërore dhe fetare të sulltanatit, jo vetëm nuk përplaseshin me interesat e mirëfillta kombëtare të turqve, por përkundrazi ata ecnin krah për krah. Zhvillimi dhe përparimi i LKSH ashtu sikurse dhe i lëvizjeve të tilla të popujve të tjerë joturq të perandorisë afronte dhe përshpejtonte revolucionin kombëtar turk. Nga ana tjetër, emancipimi kombëtar i turqve i kontribuonte çlirimit nacional të shqiptarëve dhe të popujve të tjerë të perandorisë. Në këtë ndërthurje të ngushtë midis këtyre përbërësve aktivë të lëvizjes nacionaliste brenda kësaj perandorie, duhet parë dhe shpjeguar vizioni i qartë demokratik dhe qëndrimi jo vetëm pozitiv por dhe veprues, aktiv i Samiut në të mirë të turkizmit, në radhët e para të turkizmit kulturor e, madje, dhe të atij politik. Ai ngrihej kundër ideologjisë panislamike të sulltanit.
- Frashëri shqetësohej jo vetëm për fatin e popullit të vet, por edhe për të ardhmen e popullit turk, sepse politika e Fuqive të Mëdha për ruajtjen e statuko-së në Ballkan e kishte dënuar popullin shqiptar që të vijonte të bashkëjetonte nën një çati perandorake me të. Nga ana tjetër, Kriza Lindore e viteve ’70 të shek. XIX kishte provuar që të dy popujt tanë i priste, siç do ta dëshmonin Luftrat Ballkanike dhe fundi i Luftës së Parë Botërore, një fat i përbashkët tragjik, një genocid i pamëshirshëm dhe rreziku i zhdukjes së tyre si kombe.
Samiu punoi me intensitet që, siç shprehej ai te vepra e tij “Shqipëria çka qenë dhe çdo të bëhet?”, kur të shembej godina e kalbur e Perandorisë Osmane mos të merrte me vete dhe popullin shqiptar dhe popujt joturq në përbërje të saj. Ajo rrezikonte, siç treguan ngjarjet në fund dhe pas Luftës së Parë Botërore, të zinte nën të edhe vetë popullin turk. Për një prespektivë të tillë tejet të rrezikshme për fatet e popullit të vet nacionalistët më të përparuar turq të udhëhequr nga Mustafa Qemali, do të fillojnë të vetëdijësohen, më vonë, pas kësaj lufte. Më 31 janar të vitit 1923 ai do të deklaronte: “ Shteti osman fatkeqësisht vdiq. Qeveria e Portës së Lartë vdiq. Më falni unë gabova! Unë nuk desha të them fatkeqësisht . Ata vdiqën fatmirësisht, dhe në se ata nuk do të vdisnin, ata do ta kishin vrarë kombin”. Samiu ishte nga intrelektualët e rrallë osmanë që e kishte kuptuar, se Perandoria Osmane kishte kaluar në faqet e historisë.
Me veprimtarinë e tij madhore turkogjike dhe enciklopedike Samiu militon aktivisht në lëvizjen nacionaliste turke, sa ai dëshmohet para shumë të tjerëve turk, madje më turk se shumica e intelektualëve osmanë të kohës, më turk se turqit, pa humbur asgjë nga shqiptarësia e tij. Ky fakt nuk duhet të na çudisë po të kemi parasysh se kur dhe pse ai i bënte këto deklarata.
Me angazhimin e tij konsekuent në radhët e lëvizjes nacionaliste turke, Samiu i madh nuk rrëshqiti nga majat e shqiptarizmit në pozitat e panosmanizmit, aq më pak të panislamizmit. Ai asnjëherë nuk e humbi besimin në realizimin e objektivave të LKSH, për formulimin dhe propagandimin e të cilave kishte dhënë dhe do të vijonte të jipte një kontribut të veçantë, si pak kush. Këto qëndrime nuk i bijnë ndesh njeri tjetrit, ata përplotësojnë njeri tjetrin. Nuk kemi të bëjmë me një dyzim të personalitetit politik etnik të Samiut aq sa të bëhet fjalë për një identitet të dyfishtë të tij në rrafsh kombëtar.
Përballë osmanizmit dhe marrëveshjes së Fuqive Evropiane për t’i zgjatur jetën sundimit osman Samiut me shokë nuk kishte mbetur rrugë tjetër veç angazhimit militant në të dy frontet. Pa vënë në dyshim përparësinë e shqiptarizmit dhe në funksion të tij ai i shërbeu emancipimit kombëtar të turqve si pak kush, siç shprehet Mid’hat Xhemal Kuntaj, si një turk dhjetëmijëvjeçar. Sigurisht që ky autor i mirënjohur turk i viteve ’50 të shek.XX, e tepronte në mënyrë të vetëdijshme, sepse kur Samiu militonte fuqimisht në lëvizjen nacionaliste turke numroheshin me gishta intelektualët e kohës që deklaroheshin turq apo punonin për gjuhën turke.
Marrë në tërësinë e vet Shemsedin Sami Frashëri mbetet një atdhetar i madh shqiptar me një përfytyrim të qartë për zgjidhjen e çështjes kombëtare, jo vetëm të popullit të vet. Bashkejetesa shekullore e popullit shqiptar me popullin turk, interesat e përbashkëta në rrafsh kombëtar, të cilat nuk kanë të bëjnë me interesat perandorake osmane, fati tragjik që ravijëzonte në horizont për të dy palët fundi i Pernadorisë Osmane diktuan angazhimin e tij aktiv në lëvizjen e turkizmit. Përcaktues në marrjen dhe mbajtjen e këtij qëndrimi qenë largpamësia dhe orientimi demokratik i tij në të gjithë krijimtarinë e vet. Ai ishte i vetëdijshëm për shkallën e ulët të zhvillimit të turkizmit, i cili po shkëputej me shumë vështirësi dhe, për rrjedhim, dhe shumë ngadalë nga konceptet politike dhe fetare perandorake.
Vështruar në këtë kontekst s’ka si të mos pranohet, se ai i përket sa shqiptarizmit po aq dhe turkizmit dhe mund të flitet lirisht për një identitet të dyfishtë të Samiut në rrafsh kulturor. Nisur nga pozita të tilla të përparuara, i xhveshur nga nacionalizmi i ngushtë, duke bërë qartazi dallimin midis ideologjisë shtetërore të Jëlldiz Qoshkut dhe të Portës së Lartë dhe lëvizjes së re nacionaliste turke, pavarësisht nga kufizimet e saj, ai vijon të angazhohet në radhët e para në të dy këto fronte. Në kuadër të këtij qëndrimi, në fund të shekullit XIX, ai boton, njëkohësisht, manifestin e turkizmit kulturor, Fjalorin e gjuhës turke (Kamus-i Türki) dhe, si bashkëpunëtor dhe pasardhës i denjë i Pashko Vasës, manifestin e ri ideologjik të LKSH në fund të shek. XIX, me veprën “Shqipëria ç’ka qenë, ç’ është dhe ç’do të bëhetë?”
Në kryeveprën e tij në gjuhën shqipe Shemsedin Sami Frashëri e qartësonte pa asnjë mëdyshje se në të ardhmen e afërt nuk kishte zgjidhje tjetër për Shqipërinë veç shtetit të pavarur. Në gjendjen në të cilën ndodhej Perandoria Osmane si dhe vendi i tij, ai nuk shihte rrugë tjetër shpëtimi përveç veçimit apo shkëputjes së Shqipërisë nga Turqia. “Turqia në Evropë jetën e ka fort të shkurtër – u theksonte Samiu bashkatdhetarëve – Shqipëria s’ka bërë themel as ka lëshuar rrënjë në vetëhe; rron në themelet të gremisurë të Turqisë e në rrënjët e kalbura të saj. Me të rënët e kësaj stihie të madhe ( të Perandorisë Osmane ) do të bjerë edhe Shqipëria e do të shtypet nën gërmadhat e rënda të saj…” Kjo nuk ishte thjeshtë një profeci. Ajo ishte rrejdhim logjik i përvojës së hidhur të përftuar gjatë Krizës Lindore të viteve ‘70 të shekullit XIX. Kjo përvojë tejet e hidhur, fatkeqësisht, u përsërit për shqiptarët me pasoja katastrofike edhe gjatë Krizës Ballkanike të fillimit të shekullit XX dhe për turqit pas Luftës së Parë Botërore. Paralajmërimet që bënte Samiu ynë i madh ishin të bazuara në përvojën e ecurisë së Krizës Lindore dhe përditësoheshin gjithnjë e më tepër.
Autorësia e padyshimtë e Samiut mbi veprën “Shqipëri ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet?” nuk ka pse e shqetëson ndonjë koleg turk.
Qëndrimi i konsideruar “separatist” nga këndvështrimi osmanist i autorit të veprës “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhetë?”, i papranueshëm prej shumicës së historianëve turq, nga njera anë, dhe neglizhimi i militimit të Samiut në lëvizjen nacionale turke nga ana e të gjithë autorëve shqiptarë, nga ana tjetër, nuk kanë lejuar deri më tani të përfytyrohen në të gjitha përmasat idetë përparimtare, demokratike dhe moderne të Samiut për çështjen nacionale në përgjithësi, jo vetëm në rrafsh shqiptar por shumë më gjerë. Një thesar i tillë, pa pasur nevojë të mitologjizohet, kontribuoi jo pak në përpjekjet për zgjidhjen e çështjes nacionale në shtetin osman.
Samiu është një personalitet i tillë madhor, që përfaqëson një mit kolos, i cili nuk ka pasur nevojë të mitologjizohet për t’i shërbyer mbarë çështjes kombëtare, të paktën, në pjesën evropiane të Perandorisë Osmane. Për ta kuptuar këtë fenomen shumërrafshesh në të gjithë ndërthurjen e shfaqjeve të tij mjafton që ai të vendoset në kuadër të zhvillimeve kulturore dhe sidomos politike të kohës si në Turqi ashtu edhe në Shqipëri. Futja e studimeve kushtuar Samiut në kallepet e skemave antropologjike, kinse moderne, jo vetëm që nuk ndihmon për sqarimin e pikëpyetjeve që dalin rreth tij. Përkundrazi, me mëtimin për një kundrim kinse modern të këtij lloji të kësaj figure, sqarimi i fenomenit realisht kompleks politik dhe kulturor shqiptaro-turk të quajtur Sami Frashëri futet në rrugë pa krye.
