Një përplasje e fortë mes ish-presidentit amerikan Donald Trump dhe miliarderit Elon Musk po shkakton kaos në NASA, duke e futur agjencinë hapësinore amerikane në atë që ekspertët po e quajnë “kriza më e madhe në historinë e saj”.
Buxheti i ri i propozuar nga Shtëpia e Bardhë parashikon shkurtime drastike për NASA-n, ku thuajse gjysma e projekteve shkencore janë në rrezik të anulimit. Rreth 40 misione, disa aktive në hapësirë dhe të tjerë në zhvillim, mund të ndërpriten.
Në qendër të krizës qëndron kërcënimi i presidentit Trump për të tërhequr kontratat federale me kompaninë SpaceX të Elon Musk. NASA mbështetet te raketat Falcon 9 të SpaceX për furnizimin e Stacionit Ndërkombëtar Hapësinor, ndërsa ka plane që të përdorë raketën Starship për misione në Hënë dhe Mars.
Dr. Simeon Barber, shkencëtar hapësinor në Open University, thotë se paqartësitë aktuale kanë një “efekt paralizues” mbi programin e eksplorimit njerëzor të hapësirës.
“Vendimet e papritura, kthesat e menjëhershme dhe përplasjet e javës së fundit po shkatërrojnë themelet mbi të cilat ndërtojmë ambiciet tona në hapësirë,” – u shpreh ai.
Ndërkohë, administrata Trump po kërkon të rikonfigurojë misionin e NASA-s, duke e përqendruar pothuajse tërësisht tek qëllimi për të kthyer amerikanët në Hënë para Kinës dhe më pas për të dërguar astronautë në Mars. Vetëm ky program ka marrë një shtesë prej 100 milionë dollarësh në buxhetin e ri — ndërsa pjesa tjetër e agjencisë përballet me shkurtime.
Casey Dreier, shef i politikës hapësinore në Planetary Society, e përshkroi situatën si “kriza më e madhe që ka përjetuar ndonjëherë programi hapësinor amerikan.”
Një prej “viktimave” më të mëdha të këtij ndryshimi është raketa shumë e kushtueshme SLS (Space Launch System), e zhvilluar nga NASA me kosto prej mbi 4 miliardë dollarësh për çdo lëshim. Krahasuar me këtë, Starship e SpaceX ofron një alternativë shumë më të lirë, rreth 100 milionë dollarë për nisje, për shkak të dizajnit të ripërdorshëm. Edhe Blue Origin, kompania e Jeff Bezos, po konkurron me raketën New Glenn, e cila pritet të ofrojë kosto të ngjashme.
Por suksesi i këtyre alternativave nuk është i garantuar. Tre testimet e fundit të Starship kanë dështuar, ndërsa Blue Origin ka filluar së fundmi testimet për raketën e saj hënore.
“NASA rrezikon të braktisë një sistem që, ndonëse i kushtueshëm, është funksional për t’u hedhur në një të panjohur që kontrollohet nga miliarderë privatë,” – paralajmëron Dr. Barber.
Shkurtimet prekin edhe misione të rëndësishme shkencore që lidhen me ndryshimet klimatike dhe eksplorimin e planetëve të tjerë. Projektet e rrezikuara përfshijnë edhe dy bashkëpunime të rëndësishme me Agjencinë Evropiane të Hapësirës (ESA): kthimi në Tokë i mostrave nga Marsi dhe dërgimi i Roverit Rosalind Franklin, një mision për të kërkuar jetë të kaluar në planetin e kuq.
Prof. Sir Martin Sweeting, drejtues i Surrey Satellite Technology Ltd, thotë se Europa mund ta shfrytëzojë këtë situatë për të ndërtuar një autonomi më të madhe në programet hapësinore, por paralajmëron se ndikimi afatshkurtër do të jetë negativ, përfshirë aksesin e kufizuar në Stacionin Ndërkombëtar Hapësinor dhe të ardhmen e projektit të përbashkët Lunar Gateway.
Ekspertët paralajmërojnë se edhe projektet e Vëzhgimit të Tokës, të rëndësishme për monitorimin e ndryshimeve klimatike, janë në rrezik. Dr. Adam Baker e cilësoi këtë si një goditje për “sistemin tonë të paralajmërimit të hershëm”.
Buxheti ende nuk është miratuar nga Kongresi. Megjithatë, Casey Dreier pohon se shumë republikanë janë shprehur privatisht se janë kundër këtyre shkurtimeve. Rreziku më i madh, sipas tij, është që për shkak të bllokimeve politike, një buxhet i reduktuar të miratohet përkohësisht dhe më pas të bëhet i përhershëm.
Trump te japi doreheqje se shpejti te hetohet nga prokuroria te hiqte imuniteti si presindente