Nga Martin Leka
-“Sot ka 5-vjetorin Gëzimi i Artës”, më tha në mëngjes Anila, bashkëshortja ime dhe shoqja e Artës. Mos harro të bëni diçka tek “Pena”. Para se të ndaheshim nëpër punërat tona, ju luta Anilës të më shkruante diçka. Ose t’ia kërkonte Artës.
-“Nuk e bëj dot se e kam të vështirë dhe më duhet shumë kohë”, ma preu shkurt. “Dhe sa për Artën, ajo ka 5 vjet që “shkruan” përditë, me fjalë e pa fjalë, me zë e pa zë, për Gëzimin”…
Hapa folderin në ekran dhe pasi shkruajta “Gëzim Qëndro”, vijoi me orë të tëra vetëm bardhësia e ekranit.
Në endjet e mia për të gjetur “çelësin” e asaj çfarë duhet të shkruaja, fillova të flisja me vete:
-Fillo shkruaj.
-Edhe pak…
-Pse?
-S’e di.
-E njihje Gëzimin?
-E njihja.
-Si e njihje?
-Nga arti që bënte, nga shkrimet, nga veprimtaritë kur ishte drejtor në Galerinë Kombëtarë të Arteve…
-Fillo atëherë, fillo shkruaj. Thjeshtë…
Gëzim Qëndron e “njoha”, tronditshëm, pasi iku mbi re pesë vjet më parë. Ishte tronditja e përcjelljes së padrejtë, kur u mblodhëm me të gjithë intelektualët dhe më të mirët njerëz të artit e kulturës. Nuk e di kush ja ka vënë emrin, por do ketë qenë një zë hyjnor i ardhur nga lart për ta mishëruar me emrin Gëzim. I sjellshëm gjer në adhurim. I urtë si imazhi i Zojave të bekueme. Fisnik gjer në admirim. I veshur me një barrë kulturë. Model i intelektualit cilësor. Dijetar.
Unë kam fatin të kem një pikturë të Gëzmit, dhuratë nga vetë ai. Por s’jam i vetmi sepse të gjithë ne e brezat, kemi dhuratë nga ai librat që shkroi e botoi.
Sapo ka mbërritur, siç mësova, si dhuratë e radhës, “Paradigma të narcisizmit kolektiv”, një studim mbi Monumentet e Skënderbeut, si ikona të nacionalizmit shqiptar. Është një mënyrë për të vijuar njohjen.
Kurse sot, në pritje që të marr e lexoj librin, në hapësirën e “Penës”, vendosa të qëndroj te fjalët e tij: shkëputa disa copëza nga një intervistë që ai vetë ka dhënë si një mundësi njohjeje jo vetëm për mua, por edhe për lexuesit e “Penës”…
Janë copëza ku ai flet për punën; për detyrat që s’e dinte se s’kishte nga ta dinte se kush ia pat ngarkuar; për pasionin që e bënte të zgjohej çdo mëgjes me gëzimin e ditës së re…
***
Të bësh detyrën përditë
Gëzim Qëndro rrëfen:
“…Më vjen në mendje ajo shprehja e njohur: të shkruarit është si lutja. Zoti të zemërohet nëse nuk lutesh përditë. Kështu edhe me të shkruarit. Nuk e di se kush do të zemërohet në këtë rast, por mendoj që kemi një detyrim që përditë të bëjmë detyrën tonë.
[…]
Në këtë rast, ajo që nuk e kam kuptuar dhe akoma nuk e kam të qartë është nëse mund t’i thuash dikujt që je punëtor apo jo. Pra, unë s’e di në jam punëtor. Sepse e shoh shpesh herë veten të paaftë të bëj gjëra që nuk më pëlqejnë. Mendoj që kryesorja është jo vullneti, por pasioni.
[…]
Pra, nëse do t’i urosh dikujt diçka, uroji pasion. Në momentin që ai ka pasionin, nuk sheh as orët që kalojnë, nuk sheh asgjë. Sepse, kam përshtypjen se me vullnet, pra kur e detyron veten të bësh diçka, sidomos në punën krijuese, nuk funksionon. Nëse nuk është pasioni brenda, gjithçka tjetër zhvlerësohet. Kështu që, nganjëherë kur më thonë je me vullnet, u them se nuk besoj të jetë kështu. Vullnet është të bësh diçka që nuk të pëlqen, ta detyrosh veten të bësh diçka. Krejt ndryshe është me pasionionin.
[…]
Dhe e bukura është që pasionet të zgjedhin, nuk je ti që i zgjedh. Prandaj them se është fat, sepse nuk e kam bërë unë zgjedhjen. Nuk e di përse nga mosha 10-11 vjeç doja të bëhesha piktor. As në traditën e familjes nuk e kisha, as të fisit madje, dhe mendoja që do bëhesha… Në fakt nuk jam piktor, s’u bëra dot, por u bëra studiues. Megjithëse, për vite me radhë jam trajnuar si piktor, erdhi një moment që më duhej të bëja një zgjedhje ose këtej, ose andej dhe zgjodha këtë që e kam më për zemër… E quaj veten me fat në këtë kuptim, pra që kam këtë pasion, siç thashë, që nuk e di nga ka ardhur. Nuk e di kush ma bëri dhuratë, por ç’rëndësi ka. Po më mban gjithë jetën dhe tani vështirë që do më lerë se po i afrohem të 60-ave.
Kjo është pjesa që më jep një kënaqësi të veçantë. Në mëngjes kur çohem e filloj ditën me shumë kënaqësi, sepse kam gjëra për të bërë që më pëlqejnë.
[…]
“Isha i vogël kur gjeta dy tempujt, si çdo besimtar që kërkon të gjejë tempujt. I pari tempull për mua ishte “Lidhja e Shkrimtarëve”. Banoja ngjitur me Lidhjen në atë kohë. Tempulli i dytë, se po i quaj kështu në mënyrë metaforike, ishte “Galeria Kombëtare” asokohe te Rruga “Fortuzi”. Shkoja rregullisht dhe ishte bosh gjithmonë, për fat të keq nuk mbaj mend të ketë ardhur ndonjë vizitor. Merrja dosjen dhe vizatoja tërë kohën…”
Gëzim Qëndro u lind në Tiranë, më 22 dhjetor 1957…
Studiues dhe historian arti (përveçse piktor dhe regjisor filmash vizatimorë), ai u diplomua (1992- ’96) në Academie voor Beeldende Vorming (Akademia e Formimit Artistik) në Amsterdam, Hollandë dhe doktoruar (2009) në Estetikë (Artet plastike) pranë Universitetit VIII të Parisit.
Ish drejtor i Galerisë Kombëtare të arteve në Tiranë (1997- ‘02), ai ka qenë gjithashtu pedagog (1996-2018) i lëndëve “Histori arti”, “Draëing & Design”, “Photography”, “Gjuhë Pamore”. “Filozofi arti” dhe “Fenomenologji arti” në universitete të ndryshme, sikurse Universiteti Polis, Akademia e Filmit dhe Multimedias Marubi, UNYT, Akademia e Arteve në Tiranë, dhe Akademia e Arteve në Prishtinë.
Qëndro është autori i librave:
“Paradigma të narcisizmit kolektiv” (2023) Onufri, Tiranë
Il Kinostudio “La vecchia Albania” (përkth. Caterina Zuccaro) (2022) Rubettino, Itali
Οι ήρωες πείνανε (përkth. Eleana Zhako) (2022) Ευρασία, Greqi
Aura kripto-teologjike e trupit politik (2020) Onufri, Tiranë
Kinostudioja Shqipëria e vjetër (2017) Onufri, Tiranë
Heronjtë janë të uritur (2015) Onufri, Tiranë
Le Surréalisme socialiste (2014) l’Harmattan, Paris
Arkeologjia e Mëngjesit (2013) Dituria, Tiranë
Gjuha Pamore (2011) Botimet Polis, Tiranë
Përkthyer prej tij:
Nga Parahistoria te Mesjeta (2005);
Arti: prej zanafillës te Van Gogh (2005);
Histori e ilustruar e botës (2006);
Pesë fytyrat e modernitetit (2012);
Biseda me Kafkën (2012);
Problemi i objektit në antropologji (2012);
Fuqia e imazheve (2013)
Arti dhe mjeshtëria e bukurisë (2015)
