Presidenti amerikan Donald Trump lavdëroi princin saudit Mohammed Bin Salman gjatë vizitës së tij në Riad në maj të kaluar, duke thënë: “Më pëlqen shumë. Prandaj i japim shumë, shumë. Të dua shumë.” Bin Salman nuk iu përgjigj me të njëjtin entuziazëm, por njihet për dhuratat e mëdha.
Më e rëndësishmja ishte premtimi për të investuar mbi një trilion dollarë në SHBA gjatë mandatit të Trumpit. Në këmbim, princi saudit “mori” një duartrokitje historike mes Trumpit dhe presidentit sirian Ahmad al-Sharaa, me premtimin për heqjen e sanksioneve ndaj Sirisë që nga viti 2011.
Të hënën, Trump zbatoi premtimin duke firmosur një urdhër ekzekutiv për heqjen e sanksioneve ndaj “entiteteve kritike për zhvillimin e Sirisë, funksionimin e qeverisë dhe rindërtimin e strukturës sociale,” sipas Departamentit Amerikan të Thesarit.
Heqja e sanksioneve do t’i mundësojë Sirisë të nisë një proces të gjatë rikuperimi ekonomik, duke lejuar firmosjen e marrëveshjeve me vende të huaja dhe investitorë që deri tani ishin të ndaluar, përveç ndihmave humanitare.
Ky hap do të lejojë gjithashtu kthimin e miliona qytetarëve të dëbuar nga shtëpitë e tyre. Sipas vlerësimeve konservatore, Siria do të ketë nevojë për investime prej 250 deri në 300 miliardë dollarë për rindërtim. Një pjesë e fondeve do të vijë nga Arabia Saudite, Katari, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Turqia, ndërsa pjesa tjetër nga institucionet financiare ndërkombëtare në formë grantesh dhe kredish gjatë dekadave të ardhshme.
Me heqjen e sanksioneve, Siria po fiton statusin e “tokës së mundësive” në Lindjen e Mesme, dhe kjo nuk ka të bëjë vetëm me Ahmad al-Sharaa-n. Turqia ka nisur tashmë procesin e rikthimit të refugjatëve sirianë, mbi tre milionë prej të cilëve jetojnë në territorin e saj. Egjipti shpreson të furnizojë Sirinë me gaz, ndërsa Katari ka njoftuar planet për të dhënë gaz përmes një tubacioni arab që kalon nëpër Jordaninë. Jordania dëshiron të shesë energji elektrike Sirisë dhe përmes saj edhe Libanit.
Iraku dhe Libani po shqyrtojnë mundësinë e rindërtimit dhe funksionimit të një tubacioni nafte nga Kirkuku përmes Sirisë drejt Tripolit. Libani planifikon të rikthejë më shumë se një milion e gjysmë refugjatë sirianë në atdhe, të rifillojë rrugët tregtare tokësore me Sirinë, Jordaninë dhe Shtetet e Gjirit dhe të rindërtojë sistemin bankar në Siri.
Në të njëjtën kohë, kompanitë e naftës, kryesisht amerikane, shpresojnë të zhvillojnë fushat naftëmbajtëse në veri të Sirisë, aktualisht nën kontrollin e kurdëve sirianë. Sipas një marrëveshjeje mes al-Sharaa-s dhe udhëheqësit kurd Mazloum Abdi, këto fusha do të kalojnë nën kontrollin e shtetit.
Kjo pasuri ekonomike, aktualisht teorike, do të përballet me sfida dhe konflikte diplomatike-politike që do të përcaktojnë mundësitë e Sirisë për t’u bërë një nyje rajonale. Sfidat kryesore pritet të jenë marrëveshjet që Siria do të firmosë me Izraelin dhe roli i Turqisë në to.
Që nga rënia e regjimit të Assadit, presidenti turk Recep Tayyip Erdogan ka kërkuar që Izraeli të ndalojë operacionet ushtarake në hapësirën ajrore të Sirisë dhe të tërhiqet nga territori që ka marrë në pjesën lindore të Kodrave të Golanit dhe në jug të Sirisë.
Mundësia e një përplasjeje të dhunshme mes Turqisë dhe Izraelit, e cila arriti kulmin në prill të kaluar kur Izraeli sulmoi baza siriane pranë zonave që Turqia planifikonte të përdorte si baza të saj, është zvogëluar. Me ndërmjetësimin e Azerbajxhanit, dy vendet kanë krijuar një mekanizëm të përbashkët për koordinim ushtarak, megjithatë dyshimet dhe tensionet nuk kanë zhdukur.
Turqia, e cila është bërë një prej burimeve më të rëndësishme të ndikimit në pallatin presidencial të Sirisë, ka nisur ndihmën për al-Sharaa-n në ndërtimin e ushtrisë kombëtare. Ajo është angazhuar të furnizojë atë me armatime dhe sipas burimeve turke, synon të ndërtojë fabrika për prodhimin e pajisjeve ushtarake në Siri, përveç investimeve në ndërtim dhe infrastrukturë.
Në opinion dhe media po diskutohet mundësia që Siria të bashkohet me marrëveshjet Abraham pas nënshkrimit të “marrëveshjeve të përkohshme” për koordinim sigurie midis Izraelit dhe Sirisë, gjë që po shkakton shqetësime në Ankara. Turqia ka frikë se Izraeli do të marrë përfundimisht kontrollin e territoreve siriane dhe do të normalizojë marrëdhëniet me minoritetin druz, shumica e të cilit jeton në jug të Sirisë.
Ekziston gjithashtu shqetësimi për krijimin e “marëdhënieve të patronazhit” midis Izraelit dhe minoritetit kurd në veri të Sirisë. “Erdogan po fillon të kuptojë se mund ta humbasë statusin si pronar i vetëm që përcakton lëvizjet e al-Sharaa-s,” tha një diplomat turk i mëparshëm për Haaretz. “Në të njëjtën kohë, ai e kupton se nuk mund të përplaset për momentin me politikën e Presidentit Trump, e cila promovon një sistem konsensual marrëdhëniesh midis Sirisë dhe Izraelit.”
“Është e rëndësishme të kujtohet që kjo lëvizje mbështetet nga Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat ndihmuan Erdogan për të dalë nga kriza ekonomike në Turqi, ku investuan miliarda dollarë dhe mund të kërkojnë një fitim politik në Siri,” thotë diplomati i mëparshëm. Ai mendon se ky kontekst shpjegon ndryshimin e fundit në retorikën e Erdoganit, i cili ka hequr dorë nga kundërshtimi i normalizimit të marrëdhënieve midis Sirisë dhe Izraelit.
“Si shkëmbim, ai pret ndonjë kompensim të përshtatshëm nga Trump,” vë në dukje diplomati turk.
Kjo mund të përfshijë rikthimin e Turqisë në projektin për zhvillimin dhe prodhimin e avionëve F-35, nga i cili u përjashtua në 2020 si sanksion pas blerjes së sistemit radar rus S-400. Kjo mundësi u diskutua këtë javë nga ambasadori amerikan në Ankara, Tom Barrack, i cili është edhe i dërguari special i Trump për Siri dhe Liban. Në një intervistë për agjencinë turke të lajmeve Anadolu, Barrack tha se beson se Trump dhe Erdogan do t’i urdhërojnë sekretarin amerikan të Shtetit Marco Rubio dhe ministrin turk të Jashtëm Hakan Fidan të gjejnë një zgjidhje deri në fund të këtij viti.
Turqia ka sugjeruar gjithashtu që të marrë përgjegjësinë për luftën kundër ISIS-it në Siri, në vend të forcave kurde që e kryejnë aktualisht, duke “çliruar” SHBA-në nga mbështetja dhe financimi i forcave kurde siriane.
Kjo çështje ka shkaktuar tensione të mëdha në marrëdhëniet mes dy vendeve. Sipas diplomatëve turq, “Rrjeti i interesave që Siria tani i imponon Erdoganit e rrethon atë mes armiqësisë ndaj Izraelit dhe shqetësimeve për të, dhe ambicies për t’u bërë aktori kryesor që ndikon në politikat e Trump në Lindjen e Mesme dhe më gjerë.”
“Rezultati pozitiv mund të jetë përmirësimi dhe rehabilitimi i marrëdhënieve Turqi-Izrael, në këmbim të përfitimeve diplomatike që ai merr nga marrëdhënia e ngushtë me Trump,” thotë ai. Por për tani është më mirë të mos mbështetemi shumë në këtë optimizëm, por të presim fillimin e marrëveshjeve me Sirinë.
Është e vërtetë që al-Sharaa është një partner kyç në formësimin e hartës së re rajonale të ndikimit, por vendimet e tij diplomatike janë të varura nga forca më të mëdha dhe më të fuqishme se vetë ai.
Përveç marrëveshjeve kufitare mes Sirisë dhe Izraelit, al-Sharaa mund të luajë një rol vendimtar në përfundimin e konfliktit kufitar mes Izraelit dhe Libanit. Sipas marrëveshjes së armëpushimit, dy vendet ranë dakord të fillojnë procesin e shënjimit të kufirit tokësor, që do të kërkojë zgjidhjen e 13 pikave të kontestimit, përfshirë statusin e fermave Shebaa.
Këto “ferma” njihen nga Izraeli dhe OKB-ja si pjesë e territorit sirian, ndërsa Libani pretendon se i përkasin atij dhe kërkon që Izraeli të tërhiqet prej tyre. Për vite me radhë, qeveria libaneze i ka kërkuar Bashar al-Assadit një dokument zyrtar që të vërtetojë sovranitetin libanez mbi këto ferma, por Siria ka refuzuar prerë. Ky çështje pritet të rishfaqet në bisedimet mes Libanit dhe Sirisë, dhe vendimi për fatin e fermave do të jetë kryesisht në dorën e al-Sharaa-s.
