Në Maqedoninë e Veriut, ekziston një industri e vogël e faqeve të internetit që publikojnë artikuj mashtrues dhe inflamatore politike, të targetuara tek lexuesit amerikanë. Simon Oxenham, gazetar i BBC, takoi një grua që ka punuar atje.
Nga Simon Oxenham*
Nëse e injoroni përmbajtjen, dita tipike e një “shkrimtari të rremë” do të dukej si cdo punë tjetër zyre.
Çdo mëngjes, Tamara hapte laptopin e saj ku gjente një email të ri me një link.
Ky dokument përmbante tetë histori të bazuara në anën tjetër të botës, në SHBA.
Tabela përmbante edhe tetë afate, secili shënonte vetëm disa orë më vonë.
Puna e saj ishte të rishkruante çdo histori para afatit të saj.
Ndryshimi? Tamara po rishkruante artikujt e trilluar, ose mashtrues, për dy faqet e mëdha të internetit të bazuara në Maqedoninë e Veriut, që synonin lexuesit amerikanë.
Detyra e saj ishte të nxirrte kopje gjysmë plagjiaturë të artikujve të botuar fillimisht në botimet ekstreme në SHBA, në mënyrë që shefi i saj t’i shërbente përsëri amerikanëve, që nuk dyshonin për mijëra kilometra larg.
Një gazetar pati një bisedë me Tamarën në fund të vitit 2018 në një kafene në Shkup, kryeqytetin e Maqedonisë Veriore.
Gjatë tre ditëve, ajo tregoi në detaje për një punë që kishte bërë për nëntë muaj.
Ndërsa perspektiva e saj mund të jetë vetëm ajo e një punonjësi të vetëm, tregimi i saj zbulon realitetin se çfarë ishte puna brenda këtyre vendeve.
Tamara dëshiron të mbetet anonime, në mënyrë që të mbrojë identitetin e saj, emri i saj dhe ato të individëve me të cilët ka punuar janë ndryshuar.
Një ditë në prill 2017, Tamara mori një telefonatë nga një mik.
“E di që nuk po bën asgjë, këtu është një mënyrë për të bërë diçka dhe për të fituar para, pa patur nevojën të dalësh nga shtëpia”, i tha shoku i saj.
“Ti je e mirë në politikë dhe anglisht, kështu që dëshiron të punosh për faqet e lajmeve?”
“Thashë po, pse jo,” kujton Tamara.
Hapi tjetër ishte një video-telefonatë me “Marco”, një djalë i ri me një sjellje të çuditshme dhe një ofertë pune.
“Kur mora thirrjen dhe Marco shpjegoi se çfarë lloj faqe lajmesh ishte, në këtë moment kuptova se do të punoja për lajme të rreme”, thotë Tamara.
Gjatë takimeve të ardhshme, Marco do të ndante ekranin e tij dhe i tregonte se si t’i postonte artikujt në faqen e tij të internetit dhe të përdorte photoshop për të redaktuar imazhet.
“Ai ishte shumë i çuditshëm”, thotë Tamara. “Ndoshta sepse isha më e madhe se ai dhe punoja për të, ai ishte i pakëndshëm në këtë marrëdhënie, duke qenë shefi im”.
Ajo ishte në mes të 20-tave të saj, ndërsa Marco sapo kishte mbushur 20 vjeç kur u bashkua me ekipin e tij.
Kaluan edhe dy muaj para se të takonte Marcon ballë për ballë. Ajo bënte rregullisht udhëtimin e shkurtër në qytetin e Velesit, ku Marco i dorëzonte një zarf me para.
Tamara, e cila e përshkruan veten si një liberale, u tmerrua nga përmbajtja e artikujve që ajo kishte për të rishkruar.
“Unë besoj se ata kanë ende artikujt edhe më të këqij,” thotë ajo, duke hapur një skedë të re në laptopin e saj dhe duke lundruar në një faqe interneti nga e cila do të kopjonte rregullisht përmbajtjen.
E pashë duke e shtypur në kutinë e kërkimit.
“Siç mund ta shikoni, unë thjesht shkruaja” sulme myslimane “dhe ka shumë artikuj rreth myslimanëve që sulmojnë njerëzit.
Shumë nga këto besoj nuk janë as të vërteta, ata thjesht i shpikin.
“Kjo faqe e internetit renditi pothuajse 100 faqe të rezultateve të kërkimit për këtë kërkim.
Në inspektim më të afërt, artikujt do të përmbajnë pasaktësi të shkëlqyera dhe imazhe të marra nga ngjarje të ndryshme krejtësisht.
Tamara u tha që thjesht të gjenin imazhe duke përdorur Google për t’i bashkuar me artikujt që ajo publikonte.
Megjithatë, përvoja e Tamarës gjithashtu thekson kufizimet e termit “lajme të rreme” dhe pse realiteti i asaj që boton këto faqe është shumë më i dëmshëm.
Pjesa më e madhe e asaj që ajo shkruante ishte keqinformata e bazuar në ngjarje të vërteta, të shkruara në një mënyrë për të provokuar frikë dhe zemërim midis lexuesve të saj.
Në tërësi, tregimet dhanë një pikëpamje të rreme dhe të shtrembëruar të botës, duke luajtur me paragjykimet e njerëzve.
“Kjo ndodhi, njerëzit ishin atje, vendi ishte atje. Pra, kurrë nuk ka qenë histori fallco “në kuptimin e fabrikimit të çdo detaji.
“Por problemi ishte propaganda dhe lavazhi i trurit nga mënyra se si tregohej historia”, thotë Tamara.
Puna e Tamarës ishte të rishkruante artikujt origjinale të SHBA, në mënyrë që ato të mos mund të zbuloheshin si tekst i kopjuar, si dhe t’i bënte ato më kompakte dhe madje më shumë të predispozuar për t’u ndarë në mediat sociale, duke gjeneruar të ardhura nga Google për portalin e Marco.
Një faqe e ngjashme e rreme e lajmeve me baze në Veles me rreth një million ndjekës në Facebook, është pretenduar nga pronari i saj se është në gjendje të bëjë më shumë se 2.000 dollarë në ditë, në një intervistë me CNN.
Marco drejtonte dy portale, të cilat Tamara tha se ndiqeshin prej më shumë se dy milionë ndjekës të Facebook-ut.
E pyetur nëse kontakti i vazhdueshëm me një sasi aq të madhe të kësaj përmbajtjeje e ndikonte atë, Tamara përshkruan ndjenja të përziera.
“Gjatë gjithë kohës që po shkruaja këto lajme, gjithmonë isha duke menduar ‘Oh Zot, kush do t’i besonte këto lloj plehrash? Sa të paarsimuar, sa inteligjencë të ulët duhet të kenë vetëm për t’i lexuar ato’.
Është e vështirë të lexosh këto artikuj. Ata janë të gjatë, ndoshta 1,000 fjalë dhe i gjithë artikulli ndoshta përmban dy fjali të lajmeve dhe më pas gjithçka është vetëm fyerje.
Është e vështirë ta lexosh. Nuk është e këndshme, “thotë Tamara.
“Unë zakonisht i shkurtoja këto lloj artikujsh dhe i kaloja pjesët që nuk doja t’i shkruaja.
Ose mund të vendosja diçka që doja”, thotë ajo, duke qeshur.
“Për shembull, nëse po sulmojnë, le të themi, myslimanët gjatë gjithë kohës, do të nxehesha aq shumë për të gjithë ata që sulmuan, saqë do i ndërprisja të gjitha budallallëqet dhe ndoshta do të vendosja diçka të mirë në fund, që shefi nuk do e vërente, sepse ai nuk do t’i lexonte të gjitha artikujt gjatë gjithë kohës.
Do ta lehtësonte dhimbjen time “.
A u ndikua ajo nga përmbajtja? Në fund të fundit, disa studime kanë sugjeruar se thjesht përsëritja e deklaratave të rreme i nxit njerëzit të besojnë në to.
“Isha në dijeni se po shkruaja shumë histori rreth myslimanëve dhe se si ata duan të përhapin propagandën e tyre dhe duan që të gjithë të jetojnë sipas rregullave të tyre dhe gjëra të tilla, dhe një herë e gjeta veten kur isha duke menduar diçka të kësaj natyre.
Pa vetëditje më ka ndikuar disi kjo propagandë, sepse askush nuk është imun ndaj saj nëse janë vazhdimisht të ekspozuar.
Ishte një gjë e mirë që e kapja, sepse nuk është mendimi im në të vërtetë “.
Ajo nuk ka ndryshuar mendimet e saj, thotë ajo.
Por ndodhi diçka tjetër. “Nuk ndryshova pikëpamjet e mia, nuk ndryshova besimet e mia, por e gjeta veten duke ndier frikën se ata po përpiqeshin të futeshin në popullin e Amerikës.
Ndërsa shkruaja tregimet, frika që ishte në këto histori, ishte edhe tek unë.
Kur u bëra e vetëdijshme për këtë, gjithçka u ndal “.
Si u përpoq Tamara të shkruante përmbajtje me urrejtje çdo ditë?
“Unë përpiqesha të ndaja besimet e mia nga gjërat që po shkruaja. Kështu që u përpoqa të qëndroja jashtë.
E pashë vetëm si fjalë të shkruar. U përpoqa të mos mendoj për shkrimet propagandistike.
Ideja ime ishte që nëse njerëzit janë aq të painformuar sa të besojnë këto histori, ndoshta ata e meritojnë këtë.
Nëse ata mendojnë se kjo është e vërteta, atëherë ndoshta ata e meritojnë këtë si një mënyrë për t’u ndëshkuar”.
Kur e pyes se si u shkëput, ajo shpjegon, “Është shumë e lehtë nëse jeni në dijeni se përmbajtja që po shkruani nuk është e vërtetë; është vetëm një mënyrë për të fituar para.
Për shembull, shumë njerëz bëjnë gjëra në punët e tyre që ata nuk e ndjejnë t’i bëjnë, sepse menaxheri i tyre u thotë atyre, kështu ishte edhe për mua, isha thjesht duke bërë diçka dhe duke mos e lënë atë të prekë personalitetin tim.
Ishte vetëm mekanike, duke përdorur trurin dhe trupin tim, gishtat e mi, për të kryer këtë detyrë. ”
Tamara thotë se pikëpamjet e saj politike janë në fakt e kundërta e plotë e pikëpamjeve të mbështetura nga faqja.
E pyes nëse ka ndonjë shans që njerëzit që fillimisht i shkruanin tregimet, besonin se çfarë po shkruanin.
Për këtë, ajo është e vendosur. “Jo, jo, jo, jo. Për të bërë edhe një artikull të tillë, duhet të jeni shumë të vetëdijshëm mbi atë që po shkruani.
Kjo nuk mund të vijë nga marrëzia … Nuk mendoj se ata besojnë në historitë që shkruajnë, ata e dinë se është një lajm i rremë, ata e dinë se po prodhojnë një gënjeshtër.
Sa deluzionale duhet të jeni për të menduar se është e vërtetë? ”
Faqja e internetit e Marcos nuk është e vetmja. Në vitin 2016, vetëm një javë përpara zgjedhjeve presidenciale në SHBA, Buzzfeed zbuloi se më shumë se 140 “lajme të rreme” nga faqet e internetit të politikës amerikane ishin drejtuar nga Velesi, shtëpia e faqeve të Marcos.
Velesi është një qytet i vogël, i rrënuar, i mbushur me fabrika të fjetura dhe pajisje të shkreta – por adoleshentët që drejtojnë këto portale pretendonin të fitonin mijëra dollarë amerikanë në muaj, ose edhe disa mijëra dollarë në ditë.
Tamara, megjithatë, nuk ka bërë një shumë të tillë.
Ajo u pagua 3 euro për post, duke arritur në vetëm 24 euro në ditë.
Kjo nuk është shumë për disa, por trefishon atë që ajo mund të ketë fituar duke bërë një punë në nivel lokal.
Ka dëshmi se këto faqe kanë pasur një ndikim të vërtetë.
Në tre muajt e fundit të garës presidenciale të vitit 2016 në SHBA, faqet e lajmeve të rreme ose “hyperpartisan” kapën prodhuesit e lajmeve kryesore në pjesën e tyre në 20 tregimet më të mëdha zgjedhore që ndaheshin në Facebook, sipas një analize të Buzzfeed Neës.
Në dhjetor 2017, Facebook ndaloi disa faqe të rreme lajmesh nga faqja e tij e internetit, përfshirë Marcon.
“Po punoja atë ditë. Kur faqet e Facebook u mbyllën unë u përpoqa t’i shkruaja atij në Messenger.
Edhe faqja [personale] e tij u mbyll, prandaj e telefonoja dhe ishte shumë i shokuar “.
Pas kësaj ata nuk patën më komunikim, deri verën e kaluar, kur Tamara mori një telefonatë nga Marco, duke e pyetur nëse donte të shkruante për një faqe tjetër. Ajo nuk pranoi.
Kush janë nxitësit e vërtetë prapa këtyre faqeve? Deri kohët e fundit është besuar gjerësisht se faqet e internetit të lajmeve të rreme nga Maqedonia Veriore u shfaqën spontanisht nga adoleshentët vendas, duke përfituar nga nxitimi i artë dixhital që dilte prej garës presidenciale të vitit 2016.
Dëshmi më të reja, megjithatë, sugjerojnë se mund të mos jetë kështu.
Sipas Buzzfeed Neës, “pacienti zero” thuhet se ishte avokati maqedonas i medias Trajçe Arsov, i cili ka punuar me partnerë të profilit të lartë në SHBA, përfshirë Paris Wade, një kandidat republikan, i cili kohët e fundit kandidoi për Asamblenë e shtetit të Nevadas.
Historia e Buzzfeed zbuloi se Arsov regjistroi domenin e faqes së parë të politikës amerikane në Veles, USAPoliticsToday.com, më 23 shtator 2015.
Kjo mund të ketë nisur reagimin zinxhir në Veles që çoi në qindra portale, duke përfshirë edhe Marco-n.
Ky raport bie në kundërshtim me narrativën dominuese se rasti i lajmeve të rreme dhe faqeve të propagandës që funksiononin jashtë qytetit ishte vetëm puna e adoleshentëve që kërkonin të hynin në histerinë e Trump.
Historia e Tamarës nuk hedh dritë mbi çështjen e mbështetjes së jashtme; megjithatë, ajo sfidon narrativën që të gjithë të rinjtë që punonin për këto faqe të pabesueshme, po e bënin këtë për një shumë të madhe pagash.
Nëse bazohemi në rastin e saj, të rinjtë që shkruajnë përmbajtje për këto faqe e bëjnë këtë vetëm për një pjesë të vogël të fitimeve.
Këtu është një rajon, Ballkani, që në kujtesën e gjallë është formuar dhe prekur nga ndarje të vazhdueshme mes njerëzve të tij.
E vërteta e trishtuar është se tani ky rajon është bërë edhe një shtëpi për faqet e internetit që ushqejnë mosbarazinë dhe polarizimin diku tjetër – këtë herë, mijëra milje larg; në SHBA.(TEMA)/l.m
