Nga Arben Ahmetaj
Debati për taksat dhe politikat fiskale të ndjekura nga qeveritë, përtej qasjes politike, ka tërhequr gjithnjë e më shumë vëmendje dhe interes nga shtresa dhe grupe të ndryshme sociale, në Evropë apo më gjerë përtej Atlantikut.
Disa javë më parë The New York Times i kushtonte një artikull tejet interesant qëndrimit të përfaqësueses së New York-ut në Kongresin Amerikan Alexandria Ocasio-Cortez për rritjen e taksave për më të pasurit, ku përtej qëndrimit të përfaqësueses së re në Kongres, diskutimi i vërtetë shtrohet mbi filozofinë e taksimit progresiv, thellimin e progresivitetit për të ardhurat e larta dhe impaktin që ky sistem ka prodhuar në vite.
E në fakt, taksimi progresiv është një gjetje amerikane. SHBA ishin vendi i parë në botë që vendosën taksa të forta të cilat arrinin deri në 67% për nivelet e larta të të ardhurave, që në vitin 1917, vetëm katër vite pasi tatimi mbi të ardhurat kishte nisur të aplikohej.[1]
Në finale, qëllimi nuk është thjesht mbledhja e më shumë të ardhurave. Qëllimi i vërtetë i taksimit progresiv është ulja e pabarazisë, garantimi i ekonomisë së tregut dhe mbrojtja e demokracisë nga oligarkia.
Parë në kontekstin shqiptar, debati për taksat dhe efektshmërinë e politikave fiskale është në rastin më të mirë cilësisht i munguar dhe në rastin më të keq, thjesht politikisht i keq-përdorur. Fjala dhe koncepti “oligark” ëshë përdorur gjerësisht në fjalorin politik për të akuzuar palët. Ndërkohë “djalli fshihet në detaje”
Në këtë prizëm e kam lexuar dhe studiuar edhe paketën e fundit ekonomike të Partisë Demokratike.
Çfarë afron paketa për qytetarët:
- Opozita është rikthyer me propozimin për taksën e sheshtë 9%.
Taksa e sheshtë e aplikuar sipas propozimit të PD, praktikisht e zhvendos barrën e taksës nga shtresat me të ardhura më të larta, tek ata me të ardhurat më të ulëta, duke sjellë si konseguencë rritje të pabarazisë.
Së pari, me vendosjen e taksës së sheshtë, rreth 40% e të punësuarve me pagë mbi 30 mijë lekë, thënë ndryshe shtresa e mesme e popullsisë, do të pësojnë një rritje të barrës së taksës me 23 pikë përqindje, duke arritur në 55% nga 32% që paguajnë aktualisht me sistemin progresiv. Ndërsa për 5% të të punësuarve me pagat më të larta, barra fiskale ulet me 23 pikë përqindje, nga rreth 68% që është aktualisht me tatimin progresiv, në 45%.
Masa e uljes për më të pasurit, është e njëjtë me atë të rritjes për shtresën e mesme, çka shpjegon logjikën e zhvendosjes së barrës fiskale në dëm të më të varfërve. Ndërsa raporti i barrës fiskale sipas kategorisë së pagave, përmbyset në 67% me 32% nga 45% me 54% që është aktualisht (grafiku 1).
Konkluzioni 1:
Taksa e sheshtë përmbys progresivitetin në dëm të pagave të ulëta dhe klasës së mesme, duke iu rritur atyre dyfish ngarkesën.
Brenda këtij konkluzioni, taksa e sheshtë do të marrë nga tryezat e 300 mijë shqiptarëve 5,4 miliardë lekë (rreth 50 milionë dollarë) dhe me një të rënë të lapsit, gjithë këtë shumë do ta kalojë në xhepat e vetëm 5% të të punësuarve me pagat më të larta.
Në thelb, taksa e sheshtë i shërben vetëm një pakice dhe “dërrmon” ekonomikisht shumicën e të punësuarve në vend.
Për ta ilustruar konkretisht:
Çfarë ndodh me ndryshimin e sistemit të taksimit për një pagë mesatare të fashës 30 mijë-150 mijë lekë në muaj dhe një pagë mesatare të nivelit të lartë, pra mbi 150 mijë lekë.
Për një të punësuar me pagë 52 mijë lekë, me aplikimin e taksës së sheshtë tatimi rritet me rreth 22 mijë lekë në vit, ndërsa për një të punësuar me pagë 337 mijë lekë, tatimi ulet me 340 mijë lek në vit; praktikisht ky i fundit përfiton pagën e 13-të.
Një infermier që sot e ka pagën mujore pak më shumë se 45 mijë lekë në muaj, me taksën progresive i paguan shtetit vetëm 2 mijë lekë në muaj (2,023 lekë). Me vendosjen e taksës së sheshtë 9%, i njëjti infermier do të paguajë një taksë dyfish më të lartë, pra 4,100 lekë në muaj! E llogaritur në vit, infermieri humbet pak më shumë se gjysmën e një page mujore (49,205 lekë nga 24,275 lekë që paguan sot në vit).
E njëjta logjikë vlen për një mësues të arsimit nëntë-vjecar, një polic, një edukatore dhe çdo të punësuar me pagë nën 97 mijë lekë në muaj, në sektorin publik apo privat, që praktikisht është pjesa dërrmuese e të punësuarve në Shqipëri.
Në anën tjetër, një drejtues në sektorin privat, në secilën prej kompanive që PD në artikulimin publik i denoncon si “oligarkë”, ka një pagë mesatare mujore rreth 250 mijë lekë.
Sot ky drejtues i paguan shtetit 40,600 lekë në muaj si tatim mbi të ardhurat. Me taksën e sheshtë 9%, i njëjti drejtues, do t’i paguajë shtetit vetëm 22,500 lekë, pra gjysmën e asaj që paguan aktualisht. Në një vit, diferenca është edhe më domethënëse. 217 mijë lekë më pak taksë, praktikisht diçka më pak se një pagë mujore e kursyer.
Me këtë ofertë ekonomike, Partia Demokratike ka ftuar qytetarët shqiptarë t’i bashkohen në protestë në 16 shkurt, për të protestuar kundër “rritjes së taksave” dhe “oligarkëve që kanë kapur qeverinë”.
Por, për cilën arsye do të duhej një mësues, një infermier, një polic, një edukatore, një prind dhe qytetar i zakonshëm i këtij vendi që i përket shtresës së mesme, t’i bashkohej Lulzim Bashës në protestë?
Për të paguar nesër dyfishin e taksave që paguan sot????? Për ta lejuar qeverinë e PD t’i fusë dorën në xhep dhe t’i marrë pagën e 13-të, për t’ia dhënë në këmbim atyre që fitojnë më shumë?????
Jo, shqiptarët e kanë jetuar diferencën, e njohin historinë, e dinë mirë se ofertat ekonomike të PD e kanë çuar dy herë vendin pranë falimentit, nuk e harrojnë kulmin e varfërisë dhe papunësisë që përjetuan në 2012 dhe as janë të gatshëm të paguajnë nesër më shumë nga paratë e konsumit të familjeve të tyre për t’ia dhënë qeverisë së PD.
Së dyti, informaliteti në ekonomi është një fenomen që duhet adresuar në vazhdimësi, ndonëse situata aktuale nuk mund të krahasohet me përmasat e vitit 2013. Platforma e propozuar nga PD dhe kufiri ku propozohet të aplikohet taksimi i sheshtë (mesi i distribucionit të pagave) nxit mos-deklarimin, tkurr bazën tatimore dhe rrjedhimisht eficiencën e taksimit, gjë që bie ndesh me argumentin bazë që ekonomistët e djathtë kanë mbi aplikimin e taksës së sheshtë.
Pagat nën 30 mijë vazhdojnë të mbeten të pa taksuara, edhe në variantin e propozuar nga PD. Por çfarë ndodh për çdo lek mbi këtë limit? Me tatimin progresiv, çdo lek mbi nivelin 30 mijë deri në 150 mijë, tatohet me 13%. Pra, për një pagë 30,001 lekë taksimi është 0%*30,000+13%*1=0.13 lek/muaj. Vetëm 0,13 lekë në muaj. Me taksën e sheshtë, nëse paga rritet qoftë edhe me 1 lek mbi kufirin 30 mijë, taksohet e gjitha me 9%, pra 30,001*9%= 2,700 lekë/muaj. Diferenca është gati më shumë se një pagë në vit, gjë që stimulon nën-deklarimin për të mos kapërcyer kufirin e pataksueshëm prej 30 mijë lekë.
Po një biznes, për cilën arsye do të duhej t’i bashkohej protestës së PD?
- PD propozon dyfishimin e barrës fiskale për biznesin e vogël që sot e ka taksën 0!
Idea e vendosjes së një takse 0,5% mbi xhiron vjetore për të gjithë bizneset e vegjël me xhiro nën 14 milion lekë, kur aktualisht këto biznese paguajnë 0 nëse kanë xhiro më të ulët se 5 milionë në vit ose 5% të fitimit nëse xhiro është 5-14 milionë, do të thotë rritje e barrës fiskale për 91% të bizneseve, ose rreth 110 mijë biznese që ushtrojnë sot aktivitet në Shqipëri. Efekti në buxhet i kësaj mase është rreth 1 miliardë lekë, që rëndon pikërisht mbi bizneset me xhiron më të ulët, bizneset familjare dhe ato që garantojnë vetëpunësim.
Nga ana tjetër, me të njëjtën logjikë për të lehtësuar ata që kanë më shumë të ardhura, PD propozon uljen e tatimit mbi fitimin nga 15% në 9% për bizneset me xhiro mbi 14 milionë lekë. Kjo masë lehtëson vetëm 9% të bizneseve (rreth 10 mijë) duke shkaktuar uljen e të ardhurave nga ky tatim me rreth -13.7 miliardë lekë.
Konkluzioni 2:
Taksa e sheshtë 9% tenton të lehtësojë vetëm 9% të bizneseve, pra ato që në standardin shqiptar quhen “të mëdhenj”, ata që PD rëndom i referohet si “oligarkë”. Dhe çfarë bën në thelb taksa e sheshtë? I kalon në xhepat e “oligarkëve” rreth 130 milionë dollarë që sot shkojnë në buxhetin e shtetit për të investuar në shkolla, rrugë, spitale. Kush është pra duke punuar për “oligarkët”???!!!
PD propozon gjithashtu ulje të sigurimeve që paguajnë punëmarrësit dhe punëdhënësit, por nuk sqaron në asnjë moment se si do të kompensojë deficitin prej rreth 32.5 miliardë lekësh (rreth 2% e PBB-së) që kjo nismë krijon në skemat e pensioneve. Në kushtet e zhvillimeve demografike në të gjithë rajonin dhe më gjerë, goditja e sistemit të pensioneve do të vinte në pikëpyetje një nga reformat më të suksesshme që Shqipëria ka ndërmarrë në vitet e fundit.
Me aplikimin edhe të disa masave të tjera të kuantifikueshme, si ulja në 9% për të Ardhurat Personale, apo heqjen e taksës së qarkullimit, efekti total i paketës ekonomike të Partisë Demokratike llogaritet në rreth -72.3 miliardë lekë (ose 4.1% e GDP)!
- Si do të financohet kjo paketë?
Argumenti më i artikuluar nga PD është se masat e propozuara fiskale do të kompensohen me efektin e rritjes ekonomike, pa sjellë efekte në rritjen e borxhit publik.
Padyshim që faktorizimi i rritjes ekonomike në llogaritjen e të ardhurave është një aspekt i rëndësishëm. Por, siç pranohet gjerësisht ndër ekonomistët,[2] rritja ekonomike mund të korrektojë vetëm 25%-35% të efektit në deficit. Në këto kushte, vetëm masat e përmendura më lart do ta rrisnin deficitin buxhetor të vitit 2019 dhe më tej me të paktën 3% të PBB-së.
Kjo lëvizje, pa masa të tjera korrektuese do të rriste nivelin e borxhit në horizontin afatmesëm me të paktën 10 pikë përqindje. Këto nivele borxhi cënojnë stabilitetin makroekonomik të vendit dhe e bëjnë shumë më të vështirë për qeverinë të sigurojë financim me kosto të përballueshme.
Të ndërtosh një paketë fiskale bazuar vetëm në premisën e rritjes ekonomike është një aventurë e rrezikshme fiskale, që përbën një kërcënim serioz për çdo ekonomi me nivele të larta borxhi. Asnjë investitor serioz, sado të ulëta të jenë taksat, nuk do të merrte përsipër riskun e investimit në një ekonomi që shfaq tipare të disbalancave makroekonomike. Në finale vendi do të duhet të përballet me borxhin, përmes programeve të masave të forta shtrënguese.
Konkluzioni 3:
Paketa “ekonomike” e PD e navigon vendin në drejtim të sigurt të kolapsit ekonomik duke goditur qytetarin e zakonshëm, biznesin e vogël dhe të mesëm nëpërmjet taksës famëkeqe të sheshtë dhe çdo familje shqiptare nëpërmjet rritjes së borxhit publik.
Ndaj oferta ekonomike e PD nuk është serioze, aq më pak “beteja” e hapur kundër “oligarkëve” dhe prandaj shqiptarët nuk mund t’i bashkohen protestës së PD, sikurse nuk mund t’i bashkohen as programit “pa program” të kësaj force politike. Kjo paketë është premisa e një kolapsi të sigurt ekonomik dhe një tjetër përsëritje e kolapseve të1997 dhe 2012, që iu kushtuan jo pak sakrifica e varfëri qytetarëve shqiptarë.
[1] https://www.nytimes.com/2019/01/22/opinion/ocasio-cortez-taxes.html
[2] Douglas Holtz-Eakin, 26 Prill, 2017
