Kërkesa e opozitës për qeveri teknike është legjitime dhe nëse partitë kryesore bien dakord për këtë, le ta ndryshojnë kushtetutën. Kështu u shpreh Kreu i Prezencës së OSBE në Shqipëri, Bernd Borchardt, në një intervistë për Tonight Ilva Tare. Borchardt shprehu shqetësimin e tij gjithashtu se nga protesta e Partisë Demokratike mund të bllokohet procesi vettingut në kuadër të reformës në drejtësi.
Për sa i përket reformës zgjedhore, OSBE mendon se nuk ka kohë as për votimin elektronik, as për numërimin elektronik dhe as për votën e emigrantëve. Borchardt i rekomandoi klasës politike të zbatojë 4 rekomandimet e OSBE për zgjedhjet e 18 qershorit. Për sa i përket shtyrjes së zgjedhjeve, Borchardt tha se nëse ndodh nuk fitohet asgjë.
Bernd Borchardt nënvizoi shqetëimin e tij edhe për problemin e kanabisit në Shqipëri pasi është një risk që i kanoset vendit. Për këtë OSBE po ndihmon me specialist që kanë një background policor.
Borchardt siguroi se OSBE dhe ODIHR do të asistojnë procesin zgjedhor të 18 qershorit ndërsa u shpreh se muajt që vijnë do të jenë emocionues.
Ilva Tare: Besoj se nuk është e lehtë që 4 muaj para mbajtjes së zgjedhjeve për një ambasador të OSBE-së të shohë opozitën kryesore të vendit në protestë, pikërisht në emër të mbajtjes së zgjedhjeve të ndershme e të lira. Si ndiheni në këtë pozicion?
Bernd Borchardt: Protesta e opozitës është absolutisht legjitime. Kjo është një e drejtë e tyre. Unë kam parë demonstrata shumë të mëdha në vendin tim, ku ka pasur më shumë se 3 mijë vetë të cilët kanë shprehur shqetësime dhe për disa zhvillime në vendin tim. Njerëzit këtu janë të shqetësuar. Unë ndaj disa nga këto shqetësime, zhvillime në këtë vend. Është e drejta e tyre të demonstrojnë. Unë besoj se është mirë të demonstrohet.
Ilva Tare: Si do ti përgjigjeshit kërkesës së tyre për qeveri teknike?
Bernd Borchardt: Kjo nuk është diçka për të cilën OSBE do të kishte një qëndrim. Nuk ka pasur rekomandime të OSBE/ ODIHR për një qeveri teknike. Nëse palët janë dakord. Nëse ndryshohet kushtetuta për këtë, atëherë kjo do të ishte legjitime.
Ilva Tare: Opozita ka paralajmëruar bojkotin e parlamentit, që besoj do të krijonte probleme të mëdha për funksionimin e parlamentit por dhe të reformave të ndërmarra?
Bernd Borchardt: Po do të ulte shpejtësinë e reformës gjyqësore, për të cilën do të më vinte keq. I dimë rezultatet e sondazheve. Shumica mezi pret zbatimin e reformës në drejtësi. Sigurisht kjo bën pothuajse të pamundur reformimin e Kodit Zgjedhor. Kështu që do të na vinte keq dhe neve
Ilva Tare: Në kushtet aktuale që jemi 4 muaj para zgjedhjeve, me këtë qeveri apo qeveri teknike, a ka ende kohë për të bërë ndryshime në kodin zgjedhor
Bernd Borchardt: Janë 50 rekomandime të bëra nga OSBE/ ODIHR të gjitha këto rekomandime nuk mund të zbatohen. Ajo cka mund të bëhet është të përqëndrohemi tek 4 fusha të rëndësishme. Transparenca dhe kufizimet e financimit të fushatave.
Mbaj mend që kam qenë në 2009 dhe shihja një oqean flamujsh e banerash dhe më pas dëgjosha shifra shumë të ulëta shpenzimesh për fushatën zgjedhore nga të dyja partitë politike. Prandaj duhet të ketë më shumë kontroll.
Aspekti i dytë janë kuotat gjinore. Kemi parë gjatë zgjedhjeve lokale që ka qenë kuota 50 me 50 dhe ka sjellë një erë të re në shumë prej këshillave bashkiakë. Ne inkurajojmë partitë politike që të ecin me të njëjtën rrugë në zgjedhjet parlamentare.
Një tjetër aspekt është forcimi i sanksioneve për shkeljet e ndryshme të zgjedhjeve. Sanksionet për blerje votash, fotografim të votave. Kjo është dicka që duhet ndëshkuar. Duhet të ketë sanksione. Në të shkuarën, 2011, 2012, parlamenti vendosi disa sanksione për komisionerët që merrnin vulën me vete dhe largoheshin nga qendra e votimit. Kjo nuk është një fenomen që është zhdukur, por është reduktuar në zgjedhjet e mëpasshme.
Ilva Tare: Ku ka ngecur reforma zgjedhore, pse nuk u bë në këto tre vite e pak muaj? Çfarë ka ndodhur, nuk duan palët, nuk kanë vullnet, nuk gjejnë gjuhën e përbashkët? A e ka bërë OSBE rolin e ndërmjetësit? Në këtë emision ka pasur edhe shumë kritikë ndaj OSBE, kanë quajtur pak apatike të pamotivuar, ose jo shumë të përfshirë për ti ushtruar presion partive politike për ta bërë reformën zgjedhore. Keni një përgjigje për ta?
Bernd Borchardt: Pikë së pari, fill pas zgjedhjeve të2013 dhe pas zgjedhjeve lokale të 2015, OSBE/ODIHR kanë dorëzuar rekomandimet e tyre, një udhërrëfyes të qartë për mënyrën sesi duhen trajtuar problemet me zgjedhjet. Ne kemi thënë vazhdimisht se kjo ishte diçka që duhej bërë në kohë të mjaftueshme para zgjedhjeve të ardhshme. Para se unë të vija në 2 tetor vitin e kaluar më ka informuar paraardhësi im që prioriteti i parëështë që të vazhdohet, madje ai nuk më tha që të filloj por që të vazhdonim të punonim për reformën zgjedhore dhe unë pikërisht këtë gjë kam bërë. Fill disa ditë pasi mbërrita jam takuar me dy bashkryetarët e komisionit ed hoc, por sic e dimë nuk ndodhi deri shumë vonë. Pastaj filloi reforma në drejtësi që thithi shumicën e madhe të energjive, por edhe reforma në drejtësi u bë dhe pritet zbatimi i saj. Është shumë e vështirë të kuptohet se pse partitë politike kujtohen të them shumë pak kohë para zgjedhjeve të bëjnë ndryshime madhore, qoftë për votimin elektronik, qoftë për ndryshime të mëdha të kodit zgjedhor, pastaj pas zgjedhjeve prap harrojnë dhe pastaj kujtohen para zgjedhjeve të ardhshme. Ka një jurisprudence të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut që vlen edhe për Shqipërinë , që do të thotë se ndryshimet madhore të Kodit Zgjedhore duhet të bëhen shumë kohë më parë, në mënyrë që njerëzit të mësohen që elektorati të ketë një shank. Zgjedhjet nuk bëhen për partitë politike, zgjedhjet bëhen për popullin, për njerëzit prandaj janë njerëzit ata që duhet të jenë në qendër të vëmendjes. Ne duhet të shohim çfarë presin njerezit. Njerëzit duhet ta kenë të qartë si funksionin sistemi i tyre i zgjedhjeve dhe kjo është dicka që kërkon kohë.
Ilva Tare: A ka një afat, limit. PSH 6 muaj para zgjedhjeve apo 4 muaj parazgjedhjeve nuk mund të bëhen ndryshime në kodin elektoral. Aështë një rregull i pashkruar diku, apo edhe i shkruar?
Bernd Borchardt: Siç thashë është jurispudenca e Gjykatës Europiane e të Drejtave të Njeriut. Janë edhe rekomandimet tona, të OSBE /ODIHR…
Ilva Tare: Që sanksionojnë, sa është afati?
Bernd Borchardt: Atëhere ne kemi thënë psh kemi rekomanduar që për të vendosur, për të pasur sistem tëri zgjedhor të bazuar mbi teknologjinë psh rekomandimi ynë thotë që të ketë të paktën një vit e gjysmë afatë, më shumë. Një tjetër shembull është linja e Gjykatës Europiane është që edhe cështja është pak a shumë si këtu. Pra ndryshimet madhore në sistemin zgjedhor sipas Gjykatës Europiane duhet të bëhen të paktën një vit e gjysëm apo dy vjet para zgjedhjeve.
Ilva Tare: Po sa i takon numërimit elektronik a ka një mundësi?
Bernd Borchardt: Numërimi elektronik ka disa avantazhe, por edhe disa probleme. Është bërë një testim në 2013 dhe problemi i testimit ishte që në fund në fletën e votimit kishte më shumë parti politike sesa mund të nxinte makineria. Pra në 1 maj të këtij viti është afati i regjitrimit të partive politike. I bie pak më shumë se 4 jave dhe a mund të blihen këto makineri? Përveç kësaj; PSH e zëmë se në një fletë votimi partië X, Y, Z dhe këtu duhet të bësh kryqin, dhe nëse njerëzit e bëjnë kryqin këtu, unë e ti e dimë që ky person ka votuar për partinë A, pro makineria nuk e di. Kështu kjo është njëvotë që duhet numëruar me dorë. Përveç kësaj kam frikë se do ketë edhe njerëz që do thonë, makineria është minpuluar dhe do të insistojë që votat të numërohet me dorë. Sidomos kur rezultati është kokë më kokë.
Ilva Tare: Nga këto që thatë kërkesat kryesore të PD kanë qenë votimi elektronik, ndërsa nga krahu tjetër është edhe një kërkesë e PS që nuk u miratua, nuk u mor në konsideratë ishte votimi i emigrantëve. A mund të bëhej në një kohë të shkurtër?
Bernd Borchardt: Në fakt nuk ekziston asnjë regjistër i plotë i emigrantëve. Në fakt ministri prezantoi një sistem, një shërbim online për qytetarët shqiptarë jashtë, por edhe kjo do të kërkojë ca kohë edhe palët duhet të bien dakord për një sistem ku të gjithë besojnë, një sistem që krijon besim për dërgimin e votës. Unë mund të votoj për Gjermaninë, mund të shkoj në ambasadë të regjitrohem për atë kryqin tim. Ta vendos në zarf dhe ta dërgojë në Gjermani, funksionin po.
Ilva Tare: Tani është e pamundur të bëhet pasi nuk ekziston as regjitrimi i shqiptarëve jashtë?
Bernd Borchardt: Po dhe për katër muaj nuk e di sesi mund të bëhet kjo.
Ilva Tare: Sa i takon propozimeve dhe rekomandimeve që përmendët me herët, edhe përfaqësimin e grave 50 me 50. A është e mjaftueshëm në rast se liderët politikë vendosin gra në listë sa për të plotësuar numrin dhe jo në bazë të meritës. Ky diskriminim në favor të grave a do ta përmirësojë cilësinë e përfaqësimit të popullit në Parlament.
Bernd Borchardt: Më lejoni ti përgjigjem me një pyetje. A mendoni se të gjithë burrat janë zgjedhur me meritë ?
Ilva Tare: Jo nuk e mendoj këtë, larg prej saj.
Bernd Borchardt: Ne mbështesim gratë e zgjedhura me një nga projektet tona me kurse trajnimi duke ndihmuar që të përballin sfidat e punës dhe qoftë edhe këshilltaret gra. Eksperienca jonëështë që gratë sjellin një lloj ere të re në Këshillat bashkiak, sigurisht jo të gjitha gratë e zgjedhura janë të zonjat si jo të gjithë burrat janë të zotët..
Ilva Tare: kështu që do ta shihnit si një inkurajim pozitiv për klimën politike në vend
Bernd Borchardt: Po
Ilva Tare: Ka dhe një opsion tjetër që po diskutohet dhe mund të jetë pjesë e një negociate të mundshme nëse do të ketë mes palëve politike, shtyrja e zgjedhjeve. E shihni të mundur? Do të ishte problem për vendin?
Bernd Borchardt: Çfarë fitojmë duke i shtyrë, varet nga ndryshimet, varet nga çfarë ndryshimesh do mund të bënim dhe për çfarë shtyrje flasim. Sigurisht që do kërkonte një ndryshim të kushtetutës me mazhorancë.
Ilva Tare: Për ta mundësuar këtë
Bernd Borchardt: Po
Ilva Tare: Financimin e partive politike që e përmendët si një shqetësim edhe për shkak të shpenzimeve që bëhen gjatë fushatës që më pas në auditimin që bën në mënyrë formale KQZ ka pasur problem të gjendet edhe auditues për ta bërë këtë për shkak të pagesave minimale dhe të funksionimit në mënyrë informale të deklarimit nga partia politike. Si mund të zgjidhet me ligj financimi transparent i partive politike, keni ju një formulë qëja kenu propozuar partive?
Bernd Borchardt: Ne kemi bërë rekomandime dhe janë hartuar formula të ndryshme në komisioni ed hoc, kemi dhënë edhe opinionin e ekspertëve tanë për këtë. Pra ky është një proces që kanë ndodhur disa diskutime, nuk kemi qenë vetëm ne, ka qenë edhe Këshilli i Europës që kanë dërguar një ekspert shumë të njohur për financimin e partive politike dhe besoj se rekomadnimet janë bërë janë të mira që përfshijnë…një aspekt i tyre është që financimi do bëhet transparent dhe të bëhet para ditës së zgjedhjeve, që votuesit të kenë një tjetër informacion për një parti politike, sa shpenzon. Votuesit nuk janë të trashë, nuk është se nuk e kuptojnë nga vjen paraja. Kur shohin që harxhohet shumë para, është një gje që edhe unë si votues do ta merrja parasysh. Në 2009 jam habitur kur kam dëgjuar shifrat e publikuara pas zgjedhjeve nga partitë politike. Për mua dukej qartë sesa ishte shpenzuar. Pra ne kemi shpenzuar që KQZ të caktojë disa çmime reference. Psh sa kushton një zyrë për fushatë, sa kushton një poster, një flamur, një miting…Kjo do ju jepte mundësi ju si media ose OJQ që të bënin një llogaritje të drejtë të parave të shpenzuar dhe kjo do të rriste transparencën dhe do të ishte një fushatë e turpërimit.
Bernd Borchardt: Me prodhimin e paligjshëm të kanabisit me përmasa fenomenale shoqëria përballet me probleme të ndryshme. Një fermer, që prodhon kanabis, nga sigurohet që fëmijët e tij nuk e pijnë?! Çfarë ndodh nëse fermerin e kapin dhe shkon në burg?! Është një spirale që ka përfunduar keq. I takon njerëzve të vendosë, nëse për më shumë apo më pak para të japë tokën për kanabisin, por ka një rrezik të madh ama. Një tjetër aspekt është fluksi i parave të pista në zgjedhje . Edhe ky është një rrisk i madh. Kanabisi prodhohet në Shqipëri që në fillim të viteve në 1990. Në 2013 Guardia di Financa përllogariti që prodhimi ishte 1 mijë ton, vlera bruto e të cilëve shkonte më shumë se 2 miliardë euro. Po të marrim shifrat e publikuara nga ministria e Brendshme për plantacionet e shkatërruara, duket që mbjelljet kanë qenë më të mëdha se në 2013. Jo gjithçka është kapur sepse çdo javë dëgjohet se janë kapur ngarkesa. Kjo do të thotë se qarkullojnë më shumë se 2 miliardë euro para të pista. Pra ekziston rrisku se këto para mund të përdoren për të blerë deputetë. Të gjitha këto janë rreziqe të mëdha. Prandaj ne jemi pro ndryshimeve në Kodin Zgjedhor, për të shmangur apo më saktë për të limituar sa më shumë blerjen e votave. Plani pozitiv është se pavarësisht për një kohë të gjatë prodhimi i kanabisit nuk ka qenë një shqetësim i madh për qeverinë e opozitën, tani është bërë shqetësim për të dyja palët. Kjo është pozitive. Dhe shoqëria po ndërgjegjësohet për këtë rrisk të madh që i kanoset Shqipërisë. Besoj se kjo tregon mënyrën si mund të ecet përpara. Ne po mbështesim qeverinë në hartimin e një strategjie kombëtare kundër kanabisit. Ka elemente shumë pozitivë që i kam parë. Nuk është publikuar ende dhe nuk mund të gjykoj për gjithë përmbajtjen.
Ilva Tare: Bëhet fjalë për një plan tërësor për luftën kundër kanabisit? Ku qëndron mbështetja, me specialistë, ekspertë?
Bernd Borchardt: Po kemi disa specialistë me background policor. Në zyrën qëndrore në Vjenë kemi nëj departament të tërë që merret me atë që quhet kërcënim transnacional, dhe pjesë e këtyre është dhe prodhimi dhe trafikimi i lëndëve narkotike. Flasim për një produkt që shkon kudo: Budapest, Londër. Është një drogë që shkon jo vetëm në Itali e Zvicër. Përditë shohim kapje të sasive të drogës, dhe përditë po shkojnë më shumë e në veri të Europës. Në Amsterdam ka coffe shops ku kanabisi është i ligjshëm dhe emri i Lazaratit është i njohur
Ilva Tare: Një tjetër pikë që keni rekomanduar është transparenca e fushatës në media. A mund të na tregoni më shumë çfarë kërkoni?
Bernd Borchardt: Ky është rekomandimi i katërt. Kodi Zgjedhor rregullon fushatën duke përfshirë dhe dërgimin e kasetave politike në redaksi dhe tv duhet ta transmetojnë. Kjo e mjegullon ndarjen mes gazetarisë, që është pushtet i katërt dhe ligjvënësit. Nuk duhet të ndodhë kjo gjë. Ne jemi dakord që partitë të prodhojnë mesazhet e kasetat e tyre por ata të transmetohen duke u identifikuar saktësisht si prodhime të tyre. Në të njëjtën kohë gazetarët duhet të vazhdojnë të raportojnë për fushatën zgjedhore. Siç bëhet tani me protestën.
Ilva Tare: Pra transparenca është vetëm heqja e kasetave të famshme apo dhe të ardhurat që vijnë nga partitë politike në media gjatë fushatës
Bernd Borchardt: Është çështje transparence. Është e njëjta si me financimin. Është legjitime që një parti të lejohet të blejë një minutazh të caktuar në tv por nuk duhet të ngatërrohet me produktin gazetaresk.
Ilva Tare: Përmendët më herët protestën e opozitës, si legjitime. Po në takimet me qytetarët nga vizitat që bëni në Shqipëri a ju duken ata të shqetësuar për votën, mbarëvajtjen e zgjedhjeve, apo kjo është çështja e fundit që u kalon ndër mend
Bernd Borchardt: Nga miqtë e mi që kam këtu e di që një numër i konsiderueshëm njerëzish janë të shqetësuar. Shohin disa rrisqe, sidomos të theksuara shumë shpesh nga opozita dhe shumë besojnë që këto rrisqe ekzistojnë vërtet. Shpresoj që të kontribuojmë për të reduktuar këto rrisqe.
Ilva Tare: Çfarë shqetësimesh ju shprehin më shumë?
Bernd Borchardt: Një nga shqetësimet kryesore është blerja e votës, patjetër. Prandaj sa herë që kam folur e theksoj si mund të parandalohet kjo.
Ilva Tare: Po një vlerësim sa i takon reformave të ndërmarra nga maxhoranca aktuale. Si kanë shkuar nga momenti i miratimit tek zbatimi.
Bernd Borchardt: Reforma në drejtësi sapo ka filluar dhe ne jemi shumë të lumtur që monitorimi ndërkombëtar ka filluar. Procesi vazhdon. Unë jam i shqetësuar se mund të bllokohet.Sidomos procesi i vettingut mund të bllokohet nga debati politik që po ndodh për momentin dhe që ka çuar dhe në bojkotimin e parlamentit nga opozita. Që gjërat të ecin përpara nuk mund të bëhen vetëm nga qeveria. Është e nevojshme që dhe opozita të mbështesë procesin. Për të gjitha organizatat ndërkombëtare kjo është një mundësi e jashtëzakonshme për Shqipërinë. Pra të zbatohet reforma në drejtësi. Jam i sigurtë që reforma do vazhdojë por bëj një apel që kjo të ndodhë shumë shpejt. Unë kam qenë këtu si ambasador për gjermaninë, dhe kam parë kompani gjermane që kanë ardhur dhe kanë ikur. Dhe kam dëgjuar nga ata se largimi i tyre kishte të bënte me sistemin e drejtësisë. Kjo është e rëndësishme për zhvillimin e vendit tuaj.
Sa i takon reformës së decentralizimit. Një gjë e madhe që duhet çuar para është financimi i qeverisjes lokale. Nuk janë ende në momentin që ata të përmbushin po aq detyrime që u janë dhënë me ligj sa kanë dhe fonde.
Reformës në administratën publike i kushtojmë vëmendje. Ne monitorojmë nga afër. Do ta monitorojmë dhe pas zgjedhjeve se çfarë efekti do të kenë zgjedhjet. Do ta bëjmë bashkë me organizata lokale për të parë si ndikon ndryshimi i qeverisë apo koalicionit pas zgjedhjeve të 18 qershorit.
Ilva Tare: Krahasuar me Shqipërinë e misionit tuaj të parë, cfarë ka ndryshuar?
Bernd Borchardt: Sa i takon ndryshimeve pozitive parlamenti ka ecur në rrugën e duhur. Përveç, kanabisit të famshëm, industria e bujqësisë është përmirësuar. Ka pasur shumë më pak produkte lokale. Ky është një zhvillim pozitiv. Zhvillime të tjera mund të them për infrastrukturën por nga ana tjetër ka disavantazhin që njerëzit duhet të paguajnë më shumë
Ilva Tare: Po përkeqësuar?
Bernd Borchardt: Është mbjellur më shumë kanabis. Një tjetër shqetësim është mbërritja e ekstremizmit të dhunshëm. Kjo ka qenë dhe surpriza ime më e keqe. Nuk e imagjinoja kurrë që kishte shqiptarë që shkonin të luftonin në luftën e shenjtë.
Ilva Tare: Zgjedhjet e 18 qershorit i prisni me ankth frikë?
Bernd Borchardt: Sigurisht që jemi entuziastë se çfarë do të ndodhë. Pjesim kolegët të na vijnë nga ODIHR. Ata do të vijnë nga java e ardhshme për të bërë fillimisht një vlerësim të nevojave, ku duhet të fokusohemi më shumë. Do të jenë muaj emocionues këto muaj që vijnë
