Në fund të shekullit XIX, Presidenti amerikan James Garfield premtoi përparim dhe reforma, por katër muaj pas inaugurimit u qëllua me armë. Një serial i ri, Death by Lightning, eksploron jetën dhe trashëgiminë e tij.
Në vitin 1880, SHBA-ja ndodhej në një kryqëzim historik. A do të gëzonin njerëzit që dikur ishin skllevër të drejta të plota si qytetarë? A mund të reformohej një sistem i ngulitur favorizimesh, shpërndarja e vendeve të punës në qeverinë federale tek besnikët e partisë, dhe jo tek kandidatët më të kualifikuar?
Në Kongresin Kombëtar Republikan në qershor, James Garfield bëri këto pyetje, duke kërkuar nga kombi të përmbushte premtimet ndaj të gjithëve. Duke dëgjuar fjalimin e tij elokuent, qindra delegatë u ngritën dhe brohoritën me miratim, duke kërkuar që ky kongresmen nga Ohio të ishte kandidati i tyre.
Garfield përpiqej ta refuzonte nominimin e partisë. Ai insistonte se nuk kishte dëshirë të bëhej president. Por mbështetja e jashtëzakonshme për Garfield, i cili kishte arritur në politikën kombëtare, duke ardhur nga varfëria, po ashtu si Abraham Lincoln, dhe kishte bërë heroizma si komandant në anën e Unionit gjatë Luftës Civile, ishte e pamposhtur, dhe në nëntor 1880, ai u zgjodh presidenti i 20-të i vendit.
Çfarë ndodhi më pas është ndër kapitujt më tragjikë në historinë presidenciale. Katër muaj pas inaugurimit, u qëllua me armë dhe vdiq nga sepsisi.
Në librin e saj më të shitur mbi Garfield, Destiny of the Republic: A Tale of Madness, Medicine, and the Murder of a President, autorja Candice Millard rrëfen me mjeshtëri këtë histori.
Ky libër u bë bazë për një dokumentar dy pjesësh, The Murder of a President, që u transmetua në SHBA në vitin 2016.
Çfarë mund të mësojnë shikuesit nga seriali?
Tani Netflix sjell një adaptim ambicioz dhe luksoz të veprës së Millard. Death by Lightning, një dramë katër pjesëshe e shkruar nga Michael Makowsky, me Michael Shannon si James Garfield dhe Matthew Macfadyen, si njeriu që e qëlloi, Charles Guiteau.
Çfarë mund të mësojnë shikuesit nga seriali? “Shpresoj që të kujtojë se nuk duhet të ndodhë një ngjarje e madhe për të ndryshuar kursin e historisë”, i tha Millard, BBC-së. “Në këtë rast, kombinimi i marrëzisë së një njeriu e injorancës së tij, shkatërroi një komb të tërë”, deklaroi ajo.
Shumë kohë para se të qëllonte Garfield, Guiteau kishte shfaqur shenja të paqëndrueshmërisë mendore, por nuk u trajtua, as nuk u kufizua, në një epokë kur psikiatria ishte e rudimentuar.
Sa për mjekun arrogant që insistoi të mbikëqyrte kujdesin ndaj presidentit pas plagës, Dr. Wilfred Bliss e përbuzte metodën më të re antiseptike për trajtimin e plagëve, duke përdorur pajisje të papastra dhe madje gishta të pambuluar, për të kontrolluar plagën pranë shpinës së Garfield.
Për fajin e vdekjes së presidentit mund të fajësohet qartë Bliss, siç tregon Millard në detaje të dhimbshme. Të dy burrat donin shumë të njiheshin. Njëri ngjitet në pozitën më të lartë të vendit, ndërsa tjetri kërkoi madhështinë dhe nuk e arriti.
Motivi i vrasësit
Guiteau dështoi si avokat, gazetar dhe predikues evangjelist. Ai dështoi edhe në dashuri, asnjë grua nuk pranoi të flinte me të, siç rrëfen Millard. Por, ai gjithmonë besonte se Zoti kishte një qëllim të madh për të.
Guiteau u obsesionua me Garfield pas nominimit të papritur të kongresmenit dhe udhëtoi në Nju Jork verën e vitit 1880, i vendosur të luante një rol vendimtar, për të siguruar fitoren e tij në zgjedhjet e përgjithshme. Ai insistoi tek stafi në zyrën e fushatës së Garfield në Nju Jork, deri sa u lejua të mbante një fjalim të çrregullt, në mbështetje të kandidatit presidencial.
Garfield ishte kundër sistemit të shpërblimeve politike, por Guiteau besonte fort tek ai. Ai priste që, në këmbim të mbështetjes së tij, Garfield, si president, t’i jepte një post kyç. Ambasador në Francë ishte zgjedhja e tij e parë.
‘Njeriu i humbur’ u shfaq në Uashington dhe vinte çdo ditë në Shtëpinë e Bardhë, së bashku me turma të tjera kërkuesish të zellshëm. Ai u takua edhe me idhullin e tij, ku i dorëzoi Garfieldit një kopje të fjalimit të fushatës, me fjalët “Konsullata në Paris”.
Ndërkohë, Garfield nisi një agjendë ambicioze presidenciale, duke përmirësuar marinën e SHBA-së, duke synuar zgjerimin e tregtisë me Amerikën Latine dhe duke mbrojtur të drejtat civile. Ai emëroi reformatorin social, dikur të skllavëruar Frederick Douglass si regjistrues të dokumenteve për Distriktin e Kolumbias, duke qenë afro-amerikani i parë në një post të lartë federal.
Në të njëjtën kohë, Garfield duhej të përballonte senatorin republikan Roscoe Conkling nga Nju Jorku, një nga politikanët më të fuqishëm, që kontrollonte indirekt të ardhurat e doganave të Nju Jorkut.
Conkling nuk e pëlqente instinktin progresiv të Garfield dhe kundërshtimin e tij ndaj sistemit të shpërblimeve. Ai kishte vendosur si nënkryetar Chester A. Arthur, aleatin e tij, dhe tani synonte të bllokonte zgjedhjet e kabinetit të Garfield.
Pas sjelljes së çuditshme dhe shpërthimeve të çrregullta, Guiteau u ndalua të hynte në Shtëpinë e Bardhë dhe filloi të shfaqej në zyrën e Sekretarit të Shtetit, James Blaine. Një ditë i kërkoi direkt ndere Blaine, i cili i tha qartë se nuk do të merrte ndonjë post në administratën e Garfield.
Pa para apo perspektivë, Guiteau u tërhoq në dhomën e tij të varfër. Atje, duke qenë i shtrirë në shtrat, pati atë që ai më vonë e quajti një frymëzim hyjnor. Ai mendoi se Garfield nuk ishte një “Republikan i vërtetë”, ndryshe nga nënkryetari. Në gjendjen e tij të çrregullt, vendosi të vriste Garfield, për ta bërë Arthurin, udhëheqësin e vendit.
Presidenti, fatkeqësisht, nuk ishte i vështirë për t’u qëlluar. Ai ecte kudo pa truprojë, edhe pse Abraham Lincoln ishte vrarë vetëm 16 vjet më parë. “Vrasja nuk mund të parandalohet më shumë se sa vdekja nga rrufeja”, shkroi Garfield në një letër.
Pas ndjekjes disa ditore, Guiteau e qëlloi në stacionin hekurudhor Baltimore e Potomac në Uashington më 2 korrik 1881.
Fraza e Garfield “vdekje nga rrufeja” i mbeti në mendje Makowsky-t, i cili e zgjodhi për titull. Ai bashkëpunoi me regjisorin Matt Ross për zgjedhjen e aktorëve, dhe pati fat të rekrutojë aktorin Michael Shannon si Garfield, dhe Matthew Macfadyen si Guiteau.
“Kemi bërë zgjedhje të jashtëzakonshme për kastin”, tha Makowsky. Pas vizitës në set gjatë xhirimeve në Hungari, Millard pajtohet. “Michael Shannon bën një punë të jashtëzakonshme në arritjen e shkëlqimit dhe dinjitetit të Garfield, por sidomos të mirësisë së tij, që ishte ajo që më interesonte”, thotë ajo. “Matthew Macfadyen thjesht bëhet Charles Guiteau, me të gjitha çuditë e tij, deluzionet dhe marrëzinë e dhimbshme”.
Disa pjesë të skenarit ndjekin ngjarjet historike; disa janë interpretuar lirshëm. Takimi i vetëm i Guiteau me presidentin ishte në realitet i shkurtër dhe formal, por në rishikimin e Makowsky-t, njeriu i çmendur shpreh të gjitha dëshirat e tij të dëshpëruara. Macfadyen jep një interpretim të fuqishëm. “Jam njeriu yt”, thotë ai me zë të dridhur dhe sy të mbushur me emocione. “Më ndihmo të kem sukses si ti. Hape derën… po të lutem. Më trego si të jem i madh gjithashtu”.
Makowsky shpreson që audienca të ketë pak empati për Guiteau-n, pavarësisht veprës së tmerrshme, për të cilën u var më 30 qershor 1882. “Do të ishte e lehtë ta injorosh”, thotë skenaristi. “Por alienimi ekstrem që përjetoi, refuzimi i vazhdueshëm, e dëmtuan. Nuk kishte mekanizma për të ndihmuar. Ky ishte çmimi që pagoi vendi”.
Trashëgimia e Garfield
Garfield i varfër, duke vuajtur në dhimbje, ethe dhe parehati të vazhdueshme nga kujdesi katastrofik i Bliss, filloi të mendonte, ndërsa vdekja afrohej, për të ardhmen.
Siç rrëfen Millard, ai pyeti një mik. “A mendon se emri im do të ketë një vend në historinë e njerëzimit?”
Vrasja e Garfieldit bëri ndryshime. Pikëllimi kombëtar për vrasjen e tij, vetëm 49 vjeç, nxiti kërkesa për reformë të shërbimit civil. Publiku kuptoi se zemërimi i Guiteau-s, megjithëse i nxitur nga deluzionet e tij, nisi kur iu refuzua një punë, që mendonte se e meritonte.
Dhe Arthur, tani president dhe në zi për paraardhësin e tij të aftë, e braktisi sistemin e korruptuar të shpërblimeve. Kur Kongresi miratoi emrin e Aktin Pendleton në 1883, duke krijuar standarde të bazuara në meritë për punësimin federal, Arthur e nënshkroi ligjin.
“Kjo nismë filloi profesionalizimin e administratës federale, duke siguruar që marrëdhëniet e amerikanëve me qeverinë të mos ndikoheshin nga politika personale”, shkruan biografi CW Goodyear, autor i President Garfield: From Radical to Unifier. “Pasojat e tij gjatë brezave kanë qenë të paçmuara”.
