Nga Pëllumb Kulla*
Gazetat në Gollokamje vinin një ditë më pas.
Flitej se Stalini ishte i sëmurë rëndë, por asnjëri nuk zinte në gojë vdekjen e tij të mundshme.
Në sallën e shkollës ishin mbledhur burrat e fshatit. Gjyshi im pat zënë vend aty në radhët e para dhe megjithë pleqërinë e tij, u ngrit në këmbë tok me të tjerët, kur hyri Rako Baruti me një burrë nga qyteti. Burri pat ardhur enkas me veturë që nga larg, për t’u dhënë zemër njerëzve, në këto ditë të rënda për Shqipërinë.
Mysafiri hodhi çantën e zezë mbi tavolinë dhe pa u ulur hiç, tha se kulakët shpresonin kot në vdekjen e strategut të madh.
Edhe këtë radhë, me t’u zënë në gojë fjala kulak, tërë vështrimet e sallës, me marifet, u drejtuan përmbi Maqo Bezhanin që, siç thonë, bash aty e bash atë çast, po e merrte vesh se Stalini na paskej qenë i sëmurë. Kulaku uli kokën.
Shoku nga qendra tha, se reaksionarët e tërë botës uronin me gjithë shpirt, që Stalini t’i mbyllte sytë, që kështu frenat e botës t’i merrnin në dorë ata.
Maqoja, i vetmi përfaqësues i reaksionarëve të botës në fshatin Gollokamje, nuk merrte frymë. Shoku i ardhur nga Partia, u shpreh më qartë.
“Në tërë vendin këto ditë bëhen vetëm mbledhje. Urimet më të zjarrta, nisen nga ky vend i vogël mik, drejt dimrit rus dhe Moskës, ku lëngon Stalini i madh. Dhe plaku dhe i riu janë gati, që për udhëheqësin e ndritur të falin vite nga jetët e tyre. Kudo shkruhen letra e telegrame…
Po me bukë, ama! Jo kot! Thuhet: Filan fshat fali kaqë vjet jetë! Kuptohet, kjo është simbolike… Është ngrohtësi! Mbështetje… Këta janë vite për të ardhmen e fshatit kooperativist!”
Ai nxorri një fletë të bardhë dhe tha:
“A bashkoheni dhe ju, si fshat?”
Salla nuk nxorri zë.
“Nuk e kuptojmë ç’kërkoni,” foli për të gjithë Bobo Rredhi, duke u ngritur përgjysmë me atë trupin e tij të madh.
Rako Baruti u shpjegua më shkoqur:
“Të japim vite naga jeta jonë, që t’i zgjatet jeta Stalinit, ja se ç’ duhet!”
Të gjithë e kuptuan. Dhe e kuptuan ashtu siç duhej, me një fjalë, si urim, si shfaqje të dhëmshurisë, të besnikërisë, si lutje për vesh të Perëndisë.
“Unë vetë,” tha Rakoja, “do ta nis i pari. Jap për Stalinin, njëzet vjet nga vjetët e mi!”
Salla trokiti duart, ndërsa shoku nga qyteti, e vuri Rakon në krye të listës.
“Edhe unë njëzet vjet!” bërtiti Boboja nga vendi. “Hallall i pastë!”
Rakoja e vështroi Bobon me inat e të gjithë e kuptuan, që para Rakos nuk duhej të dilte asnjëri.
Dikush nga fundi, i fali të sëmurit të ndritur tetë vjet dhe kopracinë e tij salla nuk e gëlltiti hiç.
“Unë,” u hodh një tjetër, “po jap dhjetë vjet e ju bëfshin dritë. I dhashë kooperativës tokat e bagëtinë. Po me atë vullnet, i jap edhe këto dhjetë vjet për Stalinin. Jam gati të vdes që sot për të, m’u këtu përpara jush!”
Kur, fshatshe, ishin dhuruar afro njëmijë e njëqind vjet, u ngrit Maqo Bezhani, kulaku.
“Shëno dhe njëzet vjet nga mua!” tha ai.
Në sallë ra heshtja. Bomba pritej, kjo e Maqos kurrësesi!
“Nuk t’i duam vjetët e tua!” ia priti Rakoja dhe pëshpëriti në vesh të të deleguarit, arsyen e mospranimit.
Përbuzja e Rakos nuk qe hiç e mirë, por edhe vitet e kulakut nuk duroheshin aty. Me kryetarin u bashkuan shumë, por nuk vonuan dhe zërat e pakënaqur. Njëri andej nga fundi i sallës, tha, se nuk kish kuptim që të pranoheshin vetëm vitet e fukarenjve dhe të hidheshin tej vitet e kulakëve! Dhe se, po të shkonin me mendjen e Rako Barutit, vegjëlia do të ngopte varret, kurse kulakët do të rronin e do të trashëgonin fushat. Por, atë që foli kështu, desh e mbytën.
“Hesht o i marrë, se kjo simbolike është!”
“Simbolike, mo, simbolike! Sikur vërtet! Ja!”
Maqo kulaku nuk ulej pa marrë shpjegim.
“E demek, përse nuk i pranoni vitet e mi?”
“Nuk t’i duam!” ia ktheu Rakoja pa e parë fare në sy.
“E përse më bëre zë, që të vija në mbledhje?” pyeti Maqo Bezhani i inatosur.
“Kur mblidhet fshati, do të vish edhe ti! Por, vitet e tua, Stalinit nuk i hyjnë në punë.”
Maqoja u gatit të dilte nga salla, por Rakoja nuk e la.
“Rri, rri aty, të shikosh bashkëfshatarët e tu, se si e japin jetën për Stalinin, pa ua bërë syri tërr! Hidhuni ju, rinia!”
Maqoja u ul. U ngritën të rinjtë e ia bënë fora: kush dhjetë vjet, kush pesëmbëdhjetë!…
Im gjysh deri në atë çast, nuk kishte bërë zë hiç. Me mend qepte dhe mblidhte vitet e fshatit, që i shtonin jetën të parit të Rusisë.
Rakoja u kujtua dhe për të.
“Po ti, xha Melis?! Hidhu de! Nga familja yte, ne presim shumë. Luftës ia kthyet kurrizin. Tunduni tani, për paqen!”
Gjyshi u përtyp.
“Ç’të bëj?” pyeti.
“Sa vjet do t’i falësh Stalinit?”
Plaku ynë nëntëdhjetë e ca vjeçar, u zu ngushtë.
“Po sa të them ?!.. Dij unë sa më kanë mbetur akoma! Të flas në tym, thua ti?”
“Ti bëj tënden,” ndërhyri shoku i qendrës. “Solidarizohu. Bashkohu me fshatin.”
Gjyshit i dukej budallallëk. Megjithatë nuk deshi të prishte qejf.
“Të them i jap njëqind? Ëh?”
Rakoja kërceu përpjetë.
“Ama, dokrra do të na thuash?! Ku do t’i gjesh ata njëqind?! Ti, nëntëdhjetë, e mezi po mbahesh në këmbë!”
“E po ja, nga që nuk di sa më kanë mbetur, prandaj!” tha me turp gjyshi.
Rakoja nuk e linte të ulej.
“Thuaje vetë! Gjeje!”
“Dymbëdhjetë!” tha plaku.
Burrat e fshatit nisën të bënin hamendje për vitet që i kishin mbetur gjyshit tim. Plaku nuk e prishte gjakun, por ashtu, i ngritur në këmbë, vërtitej sipas kërkesave, majtas e djathtas, që t’ u jepte të tërëve nga një çikë dorë ta gjenin se kur do zinte gropën e t’i linte pas të tërë ata. Atë vit dimri e pat drobitur. Megjithatë, ca thoshin që xha Melisi kish kockë të fortë dhe do ta arrinte qindin. Ca të tjerë vinin bast, se plaku edhe dy dimra të tjerë i kishte shumë dhe do ta përcillnin për nënëdhe.
E mbytën me pyetje babagjyshin e gjorë.
“Ke pirë duhan, xha Melis?”
“Kurrë.”
“Si je me përdhesin, xha Melis?”
“Kur prishet moti, më therr.”
Njerëzit tundnin kokat e mblidhnin supet.
“Sa vjet fale zotrote, tani në fund, xha Melis?”
“Dymbëdhjetë, dhashë.”
Rako Baruti i ra tryezës me grusht.
“Do të flasësh si eshtë për të folur, apo, për ideal…! Ç’janë këto dymbëdhjetë, që thua?! Oj, kuturu, ky!”
Gjyshi pat duruar shumë. Tërë burrat zhurmëronin dhe ai iu hakërrye së pari atyre:
“O po, pushoni ju!” Pastaj iu kthye atyre që drejtonin. “Zotëria juaj ma caktoni njëherë sa vite më kanë mbetur, që të dij edhe unë i ziu ç’të them! Vendosni për dhjetë, t’i jap Stalinit pesë! Thoni dy, t’i jap një!”
Fshati dëgjonte në heshtje gjyshin tim të mirë, me kacabuj të ngrehur.
“Të jap, unë s’kam! Të mos jap, ju të dëfteni me gisht! Ou!”
Rakoja jepte e merrte nën zë, me shokun që kish ardhur e mblidhte vitet. Më në fund, i ardhuri nga qyteti i tha gjyshit:
“Jep pak. Diçka, sa për të thënë. Simbolike, xhaxha. Ti ke të drejtë. Shoku Rako po nxitohet disi.”
Të gjithë prisnin.
“Dy javë!” tha plaku.
Burrat e fshatit ulën kokat. Rakoja e pa vëngër dhe turfulloi. Megjithatë, shokut nga qyteti, edhe aq pak, iu duk dhuratë bujare dhe i shënoi dy javët e xha Melisit, në listë.
Gjyshi im vdiq që atë natë, nga një hemorragji cerebrale. Ishte gjashtë marsi i vitit njëmijë e nëntëqind e pesëdhjetetre.
Stalini pat vdekur një ditë më parë. Por gazetat vinin me vonesë në Gollokamje.
