Pallate të bardha të ndritshme me shtylla prej guri dhe shqiponja të arta mbi çati, shtëpi me fasada tërheqëse, kafene të populluara mbi tarraca, struktura më kupolë të stërmadhe e Katedrales moderne “Ngjallja e Krishtit”. Një udhëtim me taksi nëpër kryeqytetin e Shqipërisë është si një turne nëpër ndalesat kryesore të historisë shqiptare – dhe pse jo një pjesë e pazbuluar e Europës. Kështu e nis artikullin e saj gazeta e përditshme gjermane “Welt” kushtuar Shqipërisë për të cilën thotë se po shndërrohet në një destinacion të turizmit kulinar.
Vendi nuk është akoma i mbipopulluar ndonëse shquhet për pushime në bregdetin e Adriatikut, fshatra origjinale, çmime të arsyeshme, njerëz mikpritës – dhe, mbi të gjitha, kuzhinën e shkëlqyer tradicionale. Ky vend ishte harruar prej kohësh. Shqipëria zë një sipërfaqe të vogël dhe ka arritur të ruajë shumë mirë traditën e saj të kulinarisë.
Rreth 55% e popullsisë punon në bujqësi; 20 përqind e zonës është tokë bujqësore pjellore. Korrupsioni, krimi dhe mungesa e ndërgjegjësimit mjedisor e kanë shoqëruar përshkrimin e këtij vendi prej shumë kohësh. Por vendi po zhvillohet me ritme të larta.
Ndikimet Osmane, Italiane dhe Greke
Veçanërisht kuzhina dhe gastronomia e vendit pasqyrojnë këtë kombinim të egër. Perandoria Osmane, e cila u tërhoq prej saj në vitin 1912 pas 500 vitesh pushtim, të kujton kulturën e kafesë, e cila është gjerësisht e përhapur në verë në hijen e palmave dhe fiqve.
Zona e Bllokut është tani pjesa më argëtuese e Tiranës e mbushur me bare, restorante dhe klube. Përvec rrjeteve të supermarketeve dhe restoranteve fastfood, syri të kap pika të vogla fruta-perimesh dhe dyqane peshku.
Produktet e shumta vendase, të cilat vijnë nga fermat rreth e rrotull të shtojnë dëshirën për të vizituar një vend të cilin shumë pak e njohin. Kohët e fundit, Shqipëria, e cila ka qenë e izoluar prej shumë kohësh, po promovohet si një destinacion i ri i cili ja vlen të vizitohet. “Lonely Planet”, për shembull, e ka përfishirë në listën e “Destinacioneve më të mira për pushime në Evropë për 2018”. Që prej vitit 2008, numri i turistëve është dyfishuar, dhe tashmë mbi 150,000 pushues nga Gjermania vizituan vendin në 2018.
Kuzhina tradicionale e Shqipërisë po modernizohet
Pjesa e parë e udhëtimit kulinar nëpër kuzhinën orientale-mesdhetare të Shqipërisë na çon në skajin e Parkut të Madh me liqenin e krijuar nga dora e njeriut, ku gjendet edhe një shatërvan tepër i këndshëm. Një ndërtesë e viteve ’70, fasada me elementë në ngjyrë portokalli.
Në katin e poshtëm gjendet restoranti i ambasadorit shqiptar të pashpallur të ushqimit, Bledar Kola. 35-vjeçari u largua nga atdheu në moshën e adoleshencës pikërisht në fund të viteve 1990, kur Kosova fqinje po përjetontë luftën civile . Ai e fitoi eksperiencën duke punuar në kuzhinat e restoranteve me emër në Mbretërinë e Bashkuar, Danimarkë dhe në Suedi nën dritat e kuzhinës së famshmë Nordike: Pranë René Rexhepit nga “Noma” me famë botërore dhe Magnus Nilsson nga restoranti “Fäviken”.
Rreth tre vjet më parë, Kola u kthye dhe hapi “Mullixhiun” në mes të Tiranës. Këtu ai përpiqet të ndryshojë imazhin e Shqipërisë në botë si një shtet i prapambetur dhe i egër por edhe të ruajë kulturën vendase të ushqimit. “47 vjet komunizëm kanë shkatërruar pothuajse gjithçka”, thotë ai. “Ne po rindërtojmë atë që ka mbetur.
Restoranti punon kryesisht me kulturat e lashta si Misër, Elb dhe Tershërë. Tek “Mullixhiu” dhoma e ngrënies ngjan me një mulli të mbushur me orendi druri dhe thasë prej leshi.
Kola e bluan miellin që përdor dhe e pjek bukën, e cila nuk është këndshme vetëm në shije, por edhe në sy. “Jo të gjithë e pëlqejnë sepse ka ngjyrë të errët”, thotë ai. “Por të kujton bukën, siç ishte para komunizmit”. Para se të fillonte periudha e ushqimeve me talon kur recetat tradicionale nga kujtesa kolektive u zhdukën.
Ndër pjatat popullore që Kola i përfshiu në menunë e tij por të rafinuar janë, për shembull, Dromsa, një qull me shafran. Mishi i dhisë serviret me një salcë që gatuhet me boronica dhe vaj ulliri. Fli, një pastë popullore e gatuar me shumë gjalpë, të cilën Kola e shërben në një kuti të vogël prej druri që të kujton kutinë e madhe të depozitave, në të cilën gjyshja e tij ruante portokallet dhe bukëfiqet.
Për ëmbëlsirë, të cilat janë të ndikuara nga Perandoria Osmane, ai sugjeron: Një akullore me Bosmeli, një pije misri të fermentuar, si dhe fije të holla brumi me shije të ëmbël, të cilat në botën arabe njihen si Künefe. Kola e shërben në gypa të vegjël balte, si për të respektuar ritualin e pirjes së duhanit pas përfundimit të një vakti.
Specialitetet në Qytetin e Trashëgimisë Botërore në Berat
Udhëtimi të çon në drejtim të kundërt. “Të gjithë gjermanët shkojnë në Berat”, thotë taksisti në Tiranë me shaka. Vizitorët e apasionuar pas turizmit kulturor shkojnë në qytetin e vogël rreth 120 kilometra në jug të Tiranës për t’u njohur me arkitekturën osmane: pallatet e bardhë në kafe që ngrihen sipër njëra-tjetrës deri në kështjellën mbi kodër – Trashëgimia Botërore e UNESCO-s në Shqipëri.
Por nëse largohesh nga qendra historike dhe ecën përgjatë Rrugës Antipatrea, është si të udhëtosh mbrapa në kohë drejt komunizmit, sepse ka kaq shumë fasada të pangjyrosura ose të çimentuara si për të thënë. Dyqanet e vogla ushqimore ofrojnë të njëjtën pamje si në Tiranë: ushqim vendas, birrë shqiptare, ujë nga kompanitë lokale në vend të korporatave ndërkombëtare.
Edhe bajamet e pjekura në shtëpi dhe reçeli prej mandarine i përgatitur në kushte shtëpia janë produket në shitje – shumë pronarë po fitojnë të ardhura shtesë falë këtij biznesi. Ndihet aroma e kafesë së sapobluar. Asnjë Starbucks dhe McDonald nuk duket në horizont. Në ditët e sotme, nuk ia vlen që korporatat globale të zgjerohen në vende relativisht të vogla dhe të varfra. Frutat dhe perimet në shitje vijnë nga zonat rurale më në brendësi të vendit.
Gjithashtu në restorantin e hotelit “Mangalemi” që nga hapja e tij në vitin 1993 shërbehen specialitete të thjeshta vendase: Pispili, një tortë popullorë me miell misri dhe lakra të egra. Kukurec – të përbrendshmet e qingjit të pjekur, dhe Iman Bajëlldi, patëllxhanë të mbushur dhe të pjekuar, të cilat konsumohen edhe në Turqi, si dhe ëmbëlsira që tregojnë ndikimin otoman në kuzhinën shqiptare .
Vera vjen prej zonës, në traditën e “Mangalemit”, nga vetë qyteti, pjesërisht autoktone, pra rrush vendas si Sheshi ose Pulës. Mund të shijohet në tarracë me pamje nga mali Tomor deri në vjeshtë.
Restorante të klasit të parë në Tiranë me çmime të arsyeshme
Kthehuni në Tiranë ku nuk duhet të humbisni një vizitë në “Fishop”, një restorant i vogël, kuzhina e të cilit është e dukshme përmes një paneli xhami. Edhe në orët e vona të pasdites, dhoma e ftuarve është e mbushur plot e përplot.
Kur porosisni, të zgjohen kujtimet e Italisë rurale: Nuk ka menu, kamerieri rekomandon një pjatancë me gatime deti dhe si pjatë kryesore një fileto levrek zgare. Kur e pyetëm nga vinte peshku i shijshëm dhe freskët, kamerieri përgjigjet: “Gjithçka është prodhim vendas. Nuk është e mundur për ne që të shërbejmë ushqim të importuar, pasi ka kosto”.
SHQIPËRIA – NJË PJESË ENDE E PAZBULUAR E EUROPËS
Kjo ndoshta do të ndryshojë nëse Shqipëria anëtarësohet në BE – ajo është tashmë një vend kandidat. Shumica dërrmuese dëshiron të anëtarësohet, pasi kjo kupton begati. Por njerëzit si kuzhinieri Bledar Kola i frikësohen pak – njerëzit që kujdesen për traditën lokale të ushqimit dhe kanë frikë nga monokultura globale – gjithsesi ata janë të mirëkuptuar.
Por ende turistët drekojnë në restorante të klasit të parë me çmime tepër të ulëta. Po ashtu surprizues dhe pak konfuz në fillim mund të jetë edhe komunikimi me kamerierin.
Për sa i përket gjuhës së trupit, në Shqipëri ekzistojnë disa zakone simpatike. Nëse dikush lëviz kokën lart e poshtë, do të thotë “jo” – në shqip. Sidoqoftë, konsiderohet mungesë edukate të refuzosh një kërkesë, përkundrazi duhet të përpiqesh të plotësosh edhe kërkesa të vështira. Kështu që ndoshta kamerieri do të preferonte të bënte një lëvizje të kokës në të majtë dhe të thoshte “po” – kjo do të thotë “po”
Një vend i cili nuk tund kokën. Nuk ke pse të hysh në një bisedë për Flinë, peshkun e freskët dhe verën vendase, për të vizituar Shqipërinë.
Këshilla dhe informacione
Mbërritja: Direkt me Lufthansa nga Frankfurti ose me Eurowings nga Këlni. Turkish Airlines fluturon nga Berlini përmes Stambollit për në Tiranë.
Akomodimi: “La Bohème Hotel” ndodhet në qendër të Tiranës, falë vendndodhjes në katin e 10-të ofron pamje të fantastike mbi qytetin, dhomë dyshe me mëngjes nga 60 Euro (labohemetirana.com). “Brilant Antik Hotel” është një shtëpi e mobiluar me antike në qendër të Tiranës, dhomë dyshe me mëngjes nga 80 Euro (hotelbrilant.com)
Ushqimi: Në Tiranë: “Mullixhiu” është restoranti më interesant i kryeqytetit (mullixhiu.al); Recetat janë gjithashtu të disponueshme për t’u lexuar: “Kuzhina e re shqiptare – Mesdhetare, Moderne, Mullixhiu” nga Bledar Kola. “Fishop” nga ana tjetër të bind me gatimet e detit dhe një ambient të këndshme mes mureve të ekspozuar dhe portreteve të peshkut (facebook.com/fishoptirane).
Në Laknas: “Ferma Uka”, e themeluar nga ish-Ministri i Bujqësisë Rexhep Uka. Djali i tij Flori menaxhon një kuzhinë e cila ofron gatime të freskëta me përbërës lokalë, përveç kësaj ka edhe verë të prodhuar në mënyrë artizanale. (facebook.com/ukafarm).
Në Fishtë: Me “Mrizin e Zanave”, vëllezërit Altin dhe Anton Prenga hapën restorantin e parë Slow Food në Shqipëri (mrizizanave.al).
Në Berat: Restoranti “Mangalemi” në tarracën e hotelit me të njëjtin emër (dhomë dyshe me mëngjes nga 35 Euro) është një pikë kyçe në Qytetin e Trashëgimisë Botërore. (mangalemi) /l.m
