E madhe sa një top futbolli dhe me një peshë mesatare rreth 1.3 kilogramë, mëlçia kryen mbi 500 funksione jetike. Ajo është një laborator i vërtetë kimik që detoksifikon substancat e dëmshme, ndihmon tretjen, ruan lëndët ushqyese dhe rregullon metabolizmin.
Për shkak të rëndësisë dhe kompleksitetit të funksioneve të saj, mëlçia ka edhe një aftësi të jashtëzakonshme për t’u rigjeneruar dhe për të kompensuar dëmet për një kohë të gjatë, shpesh pa shfaqur simptoma të dukshme.
“Kjo aftësi përshtatëse, megjithatë, e bën të vështirë zbulimin e shumë sëmundjeve të mëlçisë, të cilat mbeten të heshtura për vite dhe diagnostikohen vonë, shpesh në faza të avancuara si fibroza e rëndë apo cirroza. Është thelbësore të mësojmë t’u kushtojmë vëmendje sinjaleve, edhe atyre më të lehta, që mund të tregojnë rrezik për shëndetin e mëlçisë: shtimi në peshë, nivelet e larta të glukozës, triglicerideve ose kolesterolit, si dhe prania e hipertensionit,” shpjegon Anna Fracanzani, drejtoreshë e Njësisë së Mjekësisë Metabolike në Fondacionin IRCCS Ca’Granda Ospedale Maggiore Policlinico dhe profesore e mjekësisë së brendshme në Universitetin e Milanos.
Jo vetëm alkooli
Shumica e njerëzve i lidhin sëmundjet e mëlçisë me konsumin e tepërt të alkoolit, që është vërtet një faktor i rëndësishëm rreziku, por jo i vetmi. “Konsumi ditor i alkoolit nuk duhet të kalojë 20 gramë për gratë dhe 30 gramë për burrat,” shpjegon Fracanzani. Një birrë 330 ml, një gotë verë 125 ml apo një gotë e vogël pije alkoolike përmbajnë të gjitha rreth 11–13 gramë alkool të pastër. Problemi më i madh lidhet me mënyrën e konsumit: shumë të rinj, por edhe të rritur, pijnë sasi të mëdha brenda pak orëve gjatë fundjavës, duke rrezikuar jo vetëm mëlçinë, por edhe organe të tjera si truri.
Megjithatë, mëlçia mund të sëmuret edhe për shkak të infeksioneve virale si hepatitet B dhe C, sëmundjeve autoimune, apo toksicitetit të disa medikamenteve. Sot, shkaku më i përhapur mbetet mënyra e jetesës së pashëndetshme, ushqimi i pabalancuar, mungesa e aktivitetit fizik dhe duhanpirja.
Ushqimi i duhur
“Vlerësohet se rreth një e treta e popullsisë botërore vuan nga steatoza hepatike joalkoolike, e njohur ndryshe si mëlçi e dhjamosur,” thotë Fracanzani. “Një dietë e shëndetshme duhet të sigurojë një ekuilibër të mirë mes karbohidrateve, proteinave dhe yndyrnave, duke u fokusuar te produktet e freskëta e të papërpunuara. Konsumi ditor i frutave dhe perimeve është thelbësor për të furnizuar trupin me vitamina, fibra dhe minerale.”
Ushqimet e përpunuara si patatinat, hot dogët, ushqimet e shpejta dhe pijet me sheqer duhen kufizuar, por edhe një dietë “normale” me shumë produkte të pjekura industriale, sheqerna të thjeshta e karbohidrate të rafinuara mund të favorizojë zhvillimin e steatozës hepatike. E njëjta gjë vlen edhe për tepricën e sallameve, mishrave të përpunuar dhe djathrave të vjetër.
Sipas udhëzimeve të vitit 2024 të Shoqatës Evropiane për Studimin e Mëlçisë, objektivi kryesor terapeutik është humbja e peshës prej 3–5% për pacientët me peshë normale, mbi 5% për personat mbipeshë dhe deri në 7–10% për ata me steatohepatit ose fibrozë. Këto rezultate arrihen kryesisht përmes ushqyerjes së shëndetshme dhe aktivitetit fizik, qasja më efektive jo-farmakologjike për shumë sëmundje kronike, përfshirë ato të mëlçisë.
Aktiviteti fizik
Rekomandimet ndërkombëtare sugjerojnë të paktën 150 minuta në javë aktivitet fizik të moderuar (si ecja e shpejtë ose biçikleta) ose 75 minuta aktivitet intensiv.
“Për më tepër, duhanpirja lidhet me një rrezik të shtuar për zhvillimin e kancerit të mëlçisë, komplikacioni më serioz i sëmundjeve kronike hepatike,” thotë Fracanzani. Një meta-analizë me 81 studime tregoi se rreziku ishte dukshëm më i lartë te duhanpirësit aktivë, por edhe te ish-duhanpirësit mbetej i rritur.
Shumë pacientë me sëmundje të mëlçisë kanë gjithashtu probleme kardiovaskulare si hipertension dhe dislipidemi, që duhani i përkeqëson, duke rritur rrezikun e përgjithshëm për komplikacione.
Kujdes me medikamentet
Shumë ilaçe metabolizohen në mëlçi, përfshirë antiinflamatorët jo-steroidë (NSAID), që përdoren kundër dhimbjeve ose temperaturës. “Edhe pse janë të sigurta në dozat e rekomanduara, përdorimi i shpeshtë apo i zgjatur mund të mbingarkojë mëlçinë dhe në disa raste të dëmtojë edhe veshkat,” paralajmëron Fracanzani. Kur përdoren disa ilaçe që kalojnë përmes të njëjtit proces metabolik, rritet rreziku për ndërveprime toksike. Prandaj, çdo ilaç duhet marrë vetëm me këshillë mjekësore dhe gjithmonë në dozën e rekomanduar.
Një emër i ri për “mëlçinë e dhjamosur”
Emërtimi i ri për sëmundjen e mëlçisë së dhjamosur joalkoolike është MASLD (Metabolic dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease), pra “sëmundje steatozike e lidhur me disfunksionet metabolike”. Ky term, i miratuar së fundmi nga shoqatat kryesore shkencore ndërkombëtare, zëvendëson termin NAFLD (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease) dhe thekson rolin e faktorëve kardiometabolikë në zhvillimin e sëmundjes.
Diagnoza e MASLD kërkon praninë e steatozës hepatike (të zbuluar me ultratinguj ose analiza të tjera) dhe të paktën një nga kriteret e disfunksionit metabolik: mbipesha ose obeziteti abdominal, diabeti i tipit 2 ose toleranca e ulët ndaj glukozës, hipertensioni, trigliceridet e larta ose kolesteroli i ulët HDL.
Të njëjtët faktorë që përbëjnë sindromën metabolike mund të ndikojnë si në ashpërsinë e sëmundjes së mëlçisë, ashtu edhe në rrezikun për sëmundje të zemrës.
