“Linda Rama, 60 vjeç, mund të njihet në skenën botërore si gruaja e kryeministrit shqiptar Edi Rama, por dekadat e punës së saj advokuese për të drejtat e njeriut dhe drejtësinë socio-ekonomike pas rënies së komunizmit në vendin e saj ka qenë thelbësore, veçanërisht për gratë dhe vajzat”.
Kështu shkruan media amerikane MSNBC NEWS për Linda Ramën, teksa i kushton një vëmendje të veçantë fjalës së saj në samitin global të Revistës Forbes që po mbahet në Abu Dhabi.
“Tre dekada më parë, nuk mund ta imagjinoja të takohesha me një prej jush,” i tha Linda Rama audiencës globale në Samitin e Forbes gjatë panelit “Njih vlerën tënde” të premten.
Pas tre dekadash, unë jam me 300 prej jush dhe kjo është një mrekulli për brezin e moshës sime që jetoi në komunizëm”, thotë Rama.
Tashmë në vitin e tij të katërt, Samiti “Forbes 30/50” bashkon brezat e grave udhëheqëse më me ndikim, influencueseve dhe novatoreve për mentorim dhe mundësi lidershipi – të gjitha me synimin për të nxitur ndryshimin global dhe barazinë gjinore.
Studiuesja, ekonomistja, bashkëthemeluesja dhe aktivistja Linda Rama iu bashkua drejtueses së “Samitit 30/50” Mika Brzezinski në skenë për të folur për tranzicionin dinamik të vendit të saj dhe rolin që ajo ka luajtur në atë proces.
“Shqipëria quhej Koreja e Veriut e Europës”, kujton ajo fëmijërinë e saj në komunizëm, e konsideruar gjerësisht si një nga diktaturat më të ashpra midis vendeve të ish-bllokut komunist.
Ndërsa ndjeu dashuri dhe përkujdes në shtëpi, ajo pa edhe familjen e saj duke u përpjekur maksimalisht nën regjimin që kontrollonte qytetarët e tij përmes taktikave të frikës.
“Frika ishte si një substancë ngjitëse që e mbante shoqërinë të lidhur,” tha ajo.
“Kur ishim shumë të vegjël, prindërit tanë na thoshin vazhdimisht që të mos pëshpërisnim asgjë… të mos i besojmë askujt dhe të ulnim kokën.”
Nga fundi i viteve 1980, Shqipëria arriti një gjendje varfërie ekstreme për shkak të represionit të rëndë, izolimit të rreptë nga bota e jashtme dhe një ekonomie shumë të centralizuar – një ekonomi që përfundimisht dështoi.
Por pas rënies së regjimit në vitin 1992 dhe kalimit të tij në një sistem demokratik, Rama e kuptoi se kriza themelore për popullin e saj nuk ishte dalja nga varfëria.
“Mendoj se ishte trauma, sepse nëse ndryshohen rrethanat, mund të përballesh me varfërinë dhe mund të shfrytëzosh mundësitë për t’u rikuperuar,” tha ajo.
“Por edhe pse mund të kesh një ekonomi të mirë, është shumë e vështirë të shpëtosh nga trauma.”
Përvoja e frymëzoi atë për të marrë një diplomë master në ekonomi në Pragë, më vonë duke marrë një doktoraturë në Shkenca Ekonomike.
“Ne nuk dinim asgjë për atë që do të vinte, askush nuk e dinte,” kujton ajo.
“Dhe kuptova me kalimin e viteve se mësimet më të mëdha do të merreshin nga gabimet tona … dhe me kosto ekstreme për të gjithë popullatën.”
Në vitin 1998, pasi kaloi vite duke kontribuar në reformat e qeverisë për transformimin e pronës si drejtuese e Agjencisë Kombëtare të Privatizimit, ajo bashkëthemeloi Qendrën e Nxitjes të Zhvillimit Njerëzor, një institut kërkimi që ofron njohuri kritike kërkimore mbi zhvillimin socio-ekonomik të Shqipërisë.
Përgjatë dekadave transformuese që nga fundi i komunizmit, vetë Rama ka qenë autore e më shumë se 50 botimeve me fokus zhvillimet ekonomike, sociale dhe civile që e kanë nxjerrë vendin nga errësira e thellë në dritën e diellit.
“Ne përfunduam në fund të komunizmit si të mbijetuar. Duke qenë një i mbijetuar, ti je një luftëtar fantastik, një guximtar”, i tha Rama Brzezinskit.
“Para fillimit të Luftës së Dytë Botërore, vendi ishte 90 % në analfabetizëm dhe tani vendi është më përpara në krahasim me të gjitha vendet e rajonit.”
Për më tepër, ndërsa Shqipëria është një vend anëtar i NATO-s që nga viti 2009, vendi filloi zyrtarisht procesin e aplikimit për anëtarësim në BE në 2014.
“Kështu që shqiptarët kanë arritur gjatë këtyre tre dekadave e gjysmë të kapërcejnë një pjesë të madhe të të gjithë traumave,” tha ajo.
Rreth kësaj, Rama njohu mbështetjen që vendi mori nga vendet demokratike, përfshirë SHBA-në, gjatë periudhës së vështirë të tranzicionit.
“Gjëja më e rëndësishme ishte prania e tyre,” kujtoi ajo.
“Mesazhi iu dha të gjithëve se ne nuk ishim vetëm dhe nuk mund ta imagjinoni se çfarë do të thotë kjo për dikë në nevojë, për një vend në nevojë… transformimi nga komunizmi ekstrem në një vend demokratik është një rrugë e gjatë që nuk mund ta kryesh vetëm.”
Një besuese e fortë në parimet e një shoqërie të hapur dhe një avokate e përkushtuar për të drejtat e njeriut, veçanërisht për gratë dhe fëmijët, ajo bashkëthemeloi Aleancën e Fëmijëve Shqiptarë, një lëvizje e shoqërisë civile me bazë në Shqipëri për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve.
Rama nuk i shmanget trajtimit të këtyre çështjeve edhe si bashkëshortja e kryeministrit Edi Rama, i cili ka qenë edhe kryetar i Bashkisë së Tiranës për tre mandate.
“Shfrytëzoj rastin të ndaj çështjet, por ajo që kam mësuar gjatë viteve është të jem e durueshme, t’i jap vetes kohë për të kuptuar më mirë,” tha ajo.
“Edi, me kalimin e kohës, ka rritur shumë aftësinë e tij për të dëgjuar dhe mendoj se ky është një kombinim i mrekullueshëm sepse ne kështu mund të ndihmojmë shumë njëri-tjetrin.”
Pavarësisht konflikteve të vazhdueshme në vende si Ukraina dhe Lindja e Mesme, Rama ruan shpresën për të ardhmen e tyre si e mbijetuar e traumës politike.
“Me të gjitha sfidat që janë para nesh, unë mendoj se ne sot jemi me fat sepse dimë shumë – duke qenë së bashku, duke ndarë vlerat, duke rezistuar dhe duke i bërë fëmijët tanë të aftë të përballojnë çfarëdo sfide që do të ishte përpara nesh.”
