Publikohen kundërshtitë e PD-së për projektligjin për reformën në drejtësi

Partia Demokratike ka publikuar sot opinionin e saj lidhur me draftin e përgatitur nga grupi i ekspertëve për reformën në drejtësi. Këtë opinion ajo ja ka dërguar Komisionit të Venecias, dhe për dijeni Ambasadës së SHBA në Tiranë, Delegacionit të BE-së në Tiranë, si dhe OSBE.

Që në rreshtat e parë të këtij opinioni, që mban firmën e nënkryetarit të komisionit të posaçëm parlamentarë Eduart Halimi, drafti i hartuar nga ekspertët vlerësohet nga PD si një “projektligj i përgatitur nga mazhoranca parlamentare”. PD në letrën e saj ankohet se Opinioni i hartuar nga ekspertët e saj është përgatitur për një kohë shumë të shkurtër prej 3 ditësh.

Sipas saj, Opozitës parlamentare nuk iu dha asnjë mundësi për të shprehur mendimin e saj mbi projektligjin apo për të sugjeruar zgjidhje të reja apo propozime për përmirësime të mundshme, përpara se drafti t’i paraqitet për mendim Komisionit të Venecias.

“Dëshirojmë të theksojmë se kjo është hera e parë në Shqipëri, që hartohen ndryshime të tilla thelbësore kushtetuese, në fshehtësi të plotë, dhe opozitës parlamentare apo ekspertëve të caktuar prej saj, nuk i jepet asnjë mundësi për të kontribuar në përgatitjen e tyre apo për të dhënë mendim mbi to, edhe pse votimi i tyre në Kuvend kërkon ligjërisht edhe votat e deputetëve të opozitës”, thuhet në letrën që PD i dërgon Komisionit të Venecias. PD pretendon se 2 janë arsyet e këtij nxitimi.

“GENL është vendosur në presion të papërshtatshëm kohor nga niveli politik i ngarkuar me procesin e Reformës në Drejtësi.

Arsyeja e dytë mund të lidhet me garancitë politike paraprake të marra nga GENL se nuk ka rëndësi se çfarë shkruhet dhe si shkruhet, sepse mjafton të ketë një projektligj sipas vullnetit të mazhorancës parlamantare dhe ai do të miratohet”, thuhet në letrën e PD-së që shoqëron opinionin e saj për reformën në drejtësi.

Komentet e PD për projektligjin e hartuar nga Grupi i Ekspertëve

II. Vlerësim mbi dispozitat konkrete të projektligjit

1. Së pari, sugjerojmë që në titullin e projektligjit dhe në fjalinë pas pjesës “Vendosi”, përpara fjalës “ndryshime”, duhet të shtohen fjalët “shtesa dhe”, pasi në projektligj propozohen jo vetëm ndryshime të rregullave ekzistuese të Kushtetutës, por edhe shtohen rregulla të reja.

2. Së dyti, lidhur me nenin 1, në parim shprehemi dakord për të shtuar edhe “vlerat evropiane”, por vendndodhja e propozuar e tyre është e pasaktë. Ato propozohen të bashkëshoqërojnë vlerat e larta të drejtësisë, paqes, harmonisë dhe bashkëpunimit ndërmjet kombeve. Për pasojë, me vendndodhjen e propozuar të vlerave evropiane krijohet paqartësi sepse duket sikur këto vlera nuk përfshijnë drejtësinë, paqen, harmoninë dhe bashkëpunimin ndërmjet kombeve.

Për këtë arsye, sugjerojmë që “vlerat evropiane” të shtohen tek togfjalëshi “me zotimin për mbrojtjen e dinjitetit dhe të personalitetit njerëzor”, i cili të bëhet “me zotimin për mbrojtjen e dinjitetit dhe të personalitetit njerëzor, si dhe të vlerave të tjera evropiane”.

3. Së treti, lidhur me nenet 2, 7, 8, 11 dhe 13, që trajtojnë raportet me Bashkimin Evropian në kohën kur Republika e Shqipërisë do të jetë Shtet Anëtar vlerësojmë se janë dispozita të parakohshme për realitetin shqiptar, përveçse edhe të formuluara në mënyrë të paqartë.

Për pasojë, lidhur me këto nene sugjerojmë:
Heqjen e tyre nga teksti i projektligjit ose në alternativë, të përcaktohet në dispozitat tranzitore një regjim kohor i ndryshëm i tyre, i lidhur me kohën e anëtarësimit të Republikës së Shqipërisë në Bashkimin Evropian;
Në rast se vlerësohet që këto dispozita të mbeten, atëherë ato të grupohen në një Kre të veçantë të Kushtetutës tek Pjesa e VII “Aktet normative dhe marrëveshjet ndërkombëtare”. Ky kre i veçantë duhet t’i kushtohet posaçërisht Bashkimit Evropian;
Teksti i nenit 2 të projektligjit duhet riformuluar tërësisht me këtë përmbajtje “Sipas neneve 121-123 të Kushtetutës, Republika e Shqipërisë, si një Shtet Anëtar i Bashkimit Evropian, merr pjesë në këtë bashkim për të siguruar, së bashku me shtetet e tjera, vlerat evropiane dhe për të përmbushur objektivat e përbashkëta në ruajtjen e parimeve dhe vlerave themelore të Bashkimit Evropian. Republika e Shqipërisë i delegon institucioneve të Bashkimit Evropian kompetencat e nevojshme për gëzimin e të drejtave dhe për përmbushjen e detyrimeve që burojnë nga anëtarësimi.”;
Teksti i nenit 7, duhet të riformulohet me këtë përmbajtje “Shtetasit shqiptarë përfaqësohen drejtpërdrejt në Parlamentin Evropian, nëpërmjet përfaqësuesve të zgjedhur prej tyre sipas procedurave të rregulluara me ligj”.
Neni 8 i projektligjit, të riformulohet me këtë përmbajtje: “Këshilli i Ministrave i raporton Kuvendit për projektvendimet dhe projektrregulloret, me miratimin e të cilave ai merr pjesë në institucionet e Bashkimit Evropian. Në këto raste, Kuvendi mund të nxjerrë rezoluta, të cilat shërbejnë si bazë për veprimet e Këshillit të Ministrave në institucionet e Bashkimit Evropian”;
Teksti i nenit 11 gjithashtu është i paqartë. Një rregull i tillë duhet të mbulojë çështjet për vendimet dhe rregulloret të cilat pranohen nga Republika e Shqipërisë në institucionet e Bashkimit Evropian, të cilat duhet të zbatohen në Shqipëri në përputhje me acquis communautaire. Po ashtu, kjo normë duhet të përcaktojë edhe detyrimin e gjykatave për të mbrojtur të drejtat subjektive bazuar në acquis communautaire. Së fundmi, kjo normë duhet të përcaktojë edhe detyrimin e autoriteteve publike dhe të personave juridikë që ushtrojnë autoritet publik të zbatojnë drejtpërdrejt acquis communautaire.

4. Së katërti, lidhur me nenin 3 të projektligjit, nuk jemi dakord. Neni 12 i Kushtetutës ekzistuese, në pikën 3 merr përsipër të mbrojë paprekshmërinë e territorit shqiptar, si një prej elementëve thelbësorë të sovranitetit shtetëror. Për pasojë, ndërhyrja në këtë dispozitë, duke ia deleguar të drejtën e Kuvendit tek Këshilli i Ministrave, pa një shpjegim të problematikës aktuale, na duket tërësisht e papërshtatshme.

Për këtë arsye, sugjerojmë heqjen e tij, pasi nga relacioni shoqërues nuk jepet asnjë shpjegim racional për nevojën e tij.

5. Së pesti, lidhur me nenin 4, që shton tek hipotezat e ndalimit të diskriminimit edhe “orientimin seksual” në parim jemi dakord. Megjithatë, konstatojmë se në relacionin shoqërues nuk jepet asnjë shpjegim mbi nevojën e shtimit të kësaj hipoteze. Po ashtu, është e paqartë nëse, për këtë dispozitë dhe nëse duhen shtuar hipoteza të reja në të, është marrë mendimi i specializuar i Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi bazuar në nenin 32 pika 1 shkronja ë) të ligjit nr. 10221/2010 “Për mbrojtjen nga diskriminimi”.

6. Së gjashti, lidhur me nenin 5 të projektligjit, konstatojmë se ai është formuluar keq, pasi jep përshtypjen që lejon ekstradimin vetëm kur parashikohet në legjislacionin evropian, për shkak të lokucionit lidhor “si dhe”.

7. Lidhur me nenin 6, në parim jemi dakord që ai ka nevojë për ndërhyrje. Megjithatë, me formulimin e propozuar nuk jemi dakord, pasi ai është i paqartë dhe rrezikon të keqinterpretohet në legjislacionin dytësor dhe më pas, edhe në praktikë. Për më tepër, fjalët e shtuara në fjalinë e parë “përveçse në rastet kur vendimi i gjykatës është i formës së prerë” shtojnë konfuzionin sepse sot në Shqipëri nuk ka koncepte të saktësuara midis “vendimit gjyqësor përfundimtar” dhe “vendimit gjyqësor të formës së prerë”, që i ka dhënë shkas kohët e fundit edhe nxjerrjes së një vendimi unifikues penal të Gjykatës së Lartë.

Ne e shohim këtë çështje të lidhur ngushtë me efiçencën në drejtësi. Në Platformën tonë kemi sugjeruar përmirësimin e këtij rregulli kushtetues për të shtuar filtrat në gjykatat më të larta, me qëllim uljen e mbingarkesës së tyre. Sipas nesh, çështja më e rëndësishme është nëse duhet të ketë një mekanizëm filtrues dhe kush vendos që çështja ka një thelb për në apel. Filtrat mund të vendosen me pragje në ligj (lloji i akuzës në procesin penal ose vlera monetare në çështjet civile). Një gjë e tillë mund të arrihet edhe duke ia dhënë diskrecionin gjyqtarit dhe këtu bëhet fjalë për forma të ndryshme të “rregullimit me leje”, që i lejon gjyqtarit të caktojë vetë se cilat çështje duhet të apelohen, në vend të zbatimit mekanik të dispozitave ligjore. Nën këtë analizë, ne sugjerojmë që neni 6 i projektligjit të riformulohet si më poshtë:

“Neni 6
Në nenin 43 shtohet fjalia me përmbajtjen si vijon:
“Kjo e drejtë mund të kufizohet vetëm me ligj sipas kushteve të nenit 17 të Kushtetutës.”

8. Lidhur me nenin 9, nën të njëjtin arsyetim me atë të paragrafit 2 të kësaj oponence, jemi të mendimit se është i parakohshëm dhe nuk gjen asnjë shpjegim tek relacioni shoqërues i projektligjit. Gjithashtu, teksti i përdorur në nenin 9 është konfuz. Duke u shtuar si paragraf i veçantë i nenit 109 të Kushtetutës, nuk kuptohet nëse togfjalëshi i fillimit “kjo e drejtë” i referohet të drejtës për të marrë pjesë në zgjedhjet e këshillave vendorë dhe të kryetarit të bashkisë ose komunës (pika 3) apo të drejtës për t’u zgjedhur si kryetar bashkie (pika 2). Për shkak të kësaj paqartësie, është e pamundur të identifikohet nëse fjala “vetëm” tek neni 109 pika 3 e Kushtetutës duhet të qëndrojë apo jo. Fjala “reciprokisht” gjithashtu është konfuze, ndërsa fjala “rezidentë” është fjalë e huaj. Së fundmi, është e paqartë pse kjo shtesë në Kushtetutë nuk është shoqëruar edhe me rishikim të nenit 45 të Kushtetutës, që trajton të drejtën e shtetasve shqiptarë për të zgjedhur dhe për t’u zgjedhur.

9. Lidhur me nenin 10 të projektligjit jemi kundër shfuqizimit që ai propozon. Neni 122 pika 3 e Kushtetutës jep bazën kushtetuese për disa organizata ndërkombëtare dhe madje shërben edhe për anëtarësimin e Republikës së Shqipërisë në Bashkimin Evropian.

10. Ne jemi kundër nenit 12 të projektligjit sepse ai bie ndesh me zhvillimet shoqërore dhe institucionale në Shqipëri, ku situata politike është e vështirë dhe ku ende shteti ligjor nuk është konsoliduar. Në vlerësimin tonë është tërësisht e papërshtatshme që një rregull i tillë të shtohet me një ligj rishikues, pra të mos jetë pjesë e tekstit origjinal të Kushtetutës. Në këtë mënyrë, krijohet bindja se ky rregull prezantohet vetëm për të ruajtur të paprekur ndryshimet konkrete kushtetuese. Nga ana tjetër, Kushtetuta shqiptare bën pjesë në ato lloj kushtetutash që nuk ka një bërthamë solide normash, të cilat janë të ndaluara të rishikohen. Ne vlerësojmë se neni 12 i projektligjit dhunon haptazi nenin 124 të Kushtetutës, sipas të cilit Gjykata Kushtetuese garanton respektimin e Kushtetutës dhe bën interpretimin përfundimtar të saj. Për më tepër, historia institucionale në Shqipëri ka njohur raste të tilla. Kështu, Gjykata Kushtetuese shqiptare, me vendimin nr. 57, datë 05.12.1997 ka vendosur shfuqizimin e ligjit kushtetues nr. 8257, datë 19.11.1997. Me anë të këtij ligji, Kuvendi, me shumicë të cilësuar të forcave të majta, urdhëronte kryerjen e rotacionit nga Gjykata Kushtetuese brenda 30 ditëve, në të kundërt urdhërohej pezullimi i Gjykatës Kushtetuese.

11. Lidhur me nenin 14 të projektligjit, që shton paragrafin 3 në nenin 124 të Kushtetutës për buxhetin e veçantë dhe administrimin e pavarur të tij nga Gjykata Kushtetuese jemi dakord. Ashtu siç jemi shprehur në Platformën tonë, ne besojmë që Reforma Kushtetuese për Gj.Kushtetuese duhet të forcojë pavarësinë institucionale të saj në të paktën 4 komponentë: (a) pavarësinë administrative; pavarësinë financiare; pavarësinë vendimmarrëse; dhe pavarësinë e përcaktimit ekskluziv të juridiksionit.

12. Lidhur me nenin 15 të projektligjit, që ndryshon nenin 125 të Kushtetutës, ne vlerësojmë se përmbajtja e tij nuk siguron pavarësinë e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese për arsyet e mëposhtme:
formula e re propozon t’i qëndrohet sistemit të emërimit të gjyqtarëve, ndërsa ne besojmë që rruga drejt pavarësisë së Gjykatës Kushtetuese duhet të kalojë në një proces përzgjedhës bazuar në kritere meritokracie;
është e paqartë përse zgjedhja e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese duhet fragmentarizuar midis Presidentit, Kuvendit dhe Gjykatës së Lartë. Emërimi automatik në mnyrë të vecantë nga secili prej këtyre organeve, si dhe heqja e bashkëpunimit ndërinstitucional, shmang në këtë mënyrë kontrollin e ndërsjelltë midis institucioneve të përfshira në proces;
ndalimi i të drejtës së riemërimit/rizgjedhjes, duhet të përfshijë edhe gjyqtarët në detyrë, që janë drejt përfundimit të mandatit;
formula e re hesht për procedurën e Kuvendit në emërimin e gjyqtarëve kushtetues. Në këtë mënyrë, projektligji nuk është koherent sepse për funksionarët e tjerë kushtetues, edhe më të ulët në hierarki se sa gjyqtarët kushtetues, është bërë një përpjekje për të parashikuar se Kuvendi vendos me shumicë të cilësuar. Nga ana tjetër, mosparashikimi i procedurës së Kuvendit nuk siguron pjesëmarrjen substanciale të opozitës në këtë proces, sidomos kur është e pritshme që këto ndryshime kushtetuese të zbatohen nga legjislatura aktuale;
E njëjta kritikë qëndron edhe për procedurën e Gjykatës së Lartë në emërimin e gjyqtarëve kushtetues. Është e pakuptimtë që Gjykata e Lartë të zgjedhë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese, jo vetëm për shkak se është në koflikt interesi me këtë gjykatë (Gjykat Kushetuese shqyrton vendimet e Gjykatës së lartë në kuadër të të drejtës së individit për një proces të rregullt ligjor), por edhe për faktin se Gjykata e Lartë qëndron më poshtë se Gjykata Kushtetuese në hierarkinë institucionale kushtetuese në vend. Zgjedhja e 3 anëtarëve nga mbledhja e përbashkët e Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës së Lartë Administrative, ka rrezik të lartë të kontrollit nga mazhoranca parlamentare për shkak të mënyrës së emërimit të gjyqtarëve në këto gjykata (me propozim të KLGJ – strukturë që lehtësisht kontrollohet nga mazhoranca), si dhe numrit të ulët të pjesëmarrësve në proces (numri i anëtarëve të GJL dhe GJLA është i ulët dhe lehtëisht i kontrollueshëm);
teksa Presidenti dhe Kuvendi detyrohen t’i emërojnë gjyqtarët nga lista e hartuar nga Këshilli për Emërimet, një detyrim i tillë nuk qëndron për anëtarët që emërohen nga Gjykata e Lartë;
nuk ka asnjë përmirësim të kritereve të meritokracisë në emërimin e gjyqtarëve kushtetues, përveçse kushti aktual “jurist me kualifikim të lartë dhe me përvojë pune jo më pak se 15 vjet në profesion” është zëvendësuar me kushtin “jurist me të paktën 15 vjet përvojë pune si gjyqtarë, prokurorë, avokatë, profesorë të së drejtës, nëpunës të lartë në administratën publike, me një veprimtari të spikatur në fushën e të drejtës kushtetuese, të drejtave të njeriut ose sfera të tjera të së drejtës”. Në këtë mënyrë mund të thuhet se këto kushte nuk kanë ndryshuar. Kjo bie ndesh me Dokumentin Analitik të Reformës Kushtetuese, ku është identifikuar se një nga tre problemet themelore të Gjykatës Kushtetuese është mungesa e kritereve të sakta për përzgjedhjen e gjyqtarëve kushtetues. Gjithashtu, ne besojmë që thjesht përvoja në profesion nuk është tregues i aftësive profesionale;
kushti ndalues “kandidati për gjyqtar nuk duhet të jetë dënuar më parë për kryerjen e një vepre penale” nuk mbulon aspak të gjitha hipotezat e dekriminalizimit në Shqipëri, që sot është kthyer një problem shumë serioz dhe është një prej çështjeve kardinale të opozitës;
kushti ndalues “të mos jetë angazhuar në forumet drejtuese të partive politike” është i mangët dhe nuk i përgjigjet plotësisht nevojës për depolitizimin e Gjykatës Kushtetuese. Përvoja institucionale në Shqipëri ka treguar që individë të caktuar kanë ushtruar pozicione të forta politike si Ministër i Drejtësisë, pa qenë e nevojshme të jenë pjesë e forumit drejtues të partisë politike. Për më tepër, ky kusht është formuluar me një gjuhë të ndryshme nga neni 54 i projektligjit, i cili si kusht ndalues për Prokurorin e Përgjithshëm vendos “nuk duhet të ketë mbajtur një post politik apo një post në një parti politike gjatë 10 viteve të fundit para kandidimit”;
Shpjegimi i dhënë në relacionin shoqërues të projektligjit për zgjatjen e mandatit të gjyqtarit kushtues në 12 vjet është i përciptë (më tepër siguri për pavarësinë dhe stabilitet në vendimmarrje). Ky shpjegim nuk ka asnjë lidhje me problematikat e identifikuara në Dokumentin Analitik, i cili në të kundërt veçon si problem qëndrimin e tejzgjatur mbi 9 vjet të gjyqtarëve në detyrë;
Termi “shumicë absolute” i përdorur në pikën 4 të këtij neni nuk njihet në Kushtetutë dhe ka nevojë për saktësim;
Dispozita e riformuluar nuk i jep zgjidhje përmirësimit të procedurës së përzgjedhjes së gjyqtarëve kushtetues dhe as ngërçit të krijuar për ripërtëritjen e saj me anë të rotacionit;
Pika 5 e nenit 125 krijon përplasje me nenin 127, pasi lejon që një gjyqtar të cilit i mbaron mandati për veprime të kryera me faj, të vijojë detyrën deri në emërimin e pasardhësit të tij.

Përsa i takon kritereve të emërimit të gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese, ne sugjerojmë që duhet të mbahen në konsideratë sa më poshtë:
Vlerat e demonstruara të kompetencës më të lartë profesionale të gjyqtarëve që zgjidhen;
Përvoja e tyre e spikatur në veprimtarinë publike;
Njohja e thellë prej tyre e veprimtarisë publike;
Përvoja dhe kulturat profesionale të diversifikuara;
Integriteti moral më i lartë;
Aftësitë maksimale për t’u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në çështje të interesit publik.
Përvoja profesionale të mbajë në konsideratë rrezikun e riciklimit nëpërmjet promovimit të funksionarëve, hetuesve, prokurorëve dhe gjyqtarëve të regjimit komunist, të cilët duhet të jenë të përjashtuar nga çdo promovim nëse kanë ushtruar këto detyra gjatë periudhës komuniste.

Ndërsa përsa i takon procedurës së zgjedhjes së anëtarëve të GjK, ne sugjerojmë që procesi të realizohet nëpërmjet një mekanizmi ndërveprimi institucional, i cili të përfshijë aktorë jopolitikë dhe politikë me qëllim gërshetimin e komponentit profesional dhe meritokratik nga njëra anë dhe komponentit publik për dhënien e legjitimitetit demokratik nga ana tjetër. Zgjedhja e tyre të bëhet me 2/3 nga Kuvendi, me pjesëmarrjen substanciale të opozitës [CDL-AD(2007)047 §§ 122-123; CDL-AD (2012)024 §§ 35, CDL-AD (2013)028 dhe CDL-AD (2011)040]. Në aplikimin e këtij standardi, duhet studiuar me kujdes përvoja politike shqiptare në përcaktimin e shumicës sepse nuk duhet harruar që përbërja parlamentare në Shqipëri ka njohur mazhoranca me shumica të theksuara prej 3/5, siç është edhe legjislatura aktuale 2013-2017. Kjo nënkupton se shumica e përforcuar prej 3/5, që Kushtetuta përmban në disa lloj procedurash parlamentare ka dështuar në qëllimin e saj kryesor, në atë që është përfshirja e domosdoshme e opozitës.

Procedura e zgjedhjes së anëtarëve të GjK duhet të garantojë:
transparencën maksimale që në fazat paraprake;
shtrirje të mjaftueshme në kohë për secilën hallkë të procesit;
publikim te detajuar për secilën nga vendimmarrjet e ndërmjetme;
aksesin maksimal dhe jo paragjykues për këdo që mendon se përmbush kriteret;
administrim të procesit në instancë të parë nga një korpus ekzistues profesionistësh, me përbërje të diversifikuar dhe jashtë influencës politike, (psh KLD ose vetë GjK) i cili menaxhon:
i. pritjen e aplikimeve;
ii. ekskluzivisht konkurrimin me jetëshkrime, dokumente dhe me intervista;
iii. vlerësimin mbi përmbushjen ose jo të kushteve skualifikuese, si dhe përpilimin e vlerësimit objektiv (individual dhe krahasimor) ndërmjet kandidatëve që përmbushin kriteret kualifikuese;
iv. plotësimin e dokumentacionit përkatës për secilën kandidaturë të kualifikuar dhe përcjellja tek organi propozues.
në instancë të dytë, propozim të mirë-arsyetuar mbi përzgjedhjen ose jo dhe renditjen përkatëse të kandidaturave të përzgjedhura sipas një vlerësimi objektiv mbi parametra të integritetit moral, njohjes së spikatur të veprimtarisë publike, përvojave dhe kulturave profesionale të diversifikuara, aftësive maksimale për t’u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në çështje të interesit publik, të një numri minimal kandidaturash për secilin post në GjK, nga grupi i kandidaturave që kanë kaluar fazën e parë.
në instancë të tretë, realizim të seancave dëgjimore publike me kandidaturat e propozuara pa të drejtë skualifikimi dhe miratim në çdo rast me shumicë prej 2/3 prej Kuvendit, ose në alternativë, me pjesëmarrje substanciale të opozitës, i pasuar nga një mekanizëm zhbllokues në rast ngërci.

13. Lidhur me nenin 16 të projektligjit, që ndryshon nenin 126 të Kushtetutës, ngremë dyshimet se rregulli i ri për heqjen tërësore të imunitetit procedural (inviolability) dobëson pavarësinë individuale të gjyqtarit kushtetues. Në relacionin shpjegues, ky propozim mbështetet në dy arsye. Së pari, imuniteti për kontrollin personal dhe të banesës ka penguar hetimet e prokurorisë dhe së dyti, formula aktuale e nenit 126 të Kushtetutës krijon konflikt interesi të gjyqtarit kushtetues. Ne vlerësojmë se rregulli i ri i propozuar nuk ka një lidhje të mirë me këto dy arsye të dhëna. Së pari, rregulli i ri nuk mjaftohet vetëm me lejimin e kontrollit personal dhe të banesës, por lejon edhe arrestimin e gjyqtarit kushtetues. Së dyti, në praktikë nuk ka patur asnjë rast të tillë konkret përpara Gjykatës Kushtetuese, që të jetë provuar që ajo ka vepruar në konflikt interesi.

Së fundmi, ne vlerësojmë se është me vend të përcaktohet shprehimisht në Kushtetutë imuniteti material (non liability). Megjithatë teksti i propozuar na duket i paqartë në togfjalëshin “mendimet e shprehura” pasi tejkalon ushtrimin e detyrës.

14. Lidhur me nenin 17 të projektligjit, që ndryshon nenin 127 nuk jemi dakord pasi teksti i tij krijon konfuzion të papërshtatshëm në dëm të sigurisë së ushtrimit të detyrës nga gjyqtari për arsyet e mëposhtme:
teksti nuk bën një ndarje të qartë midis mbarimit të mandatit për arsye që nuk varen nga vullneti i gjyqtarit me rastet e mbarimit të mandatit për faj të gjyqtarit;
teksti nuk mbulon hipotezën e shkarkimit nga detyra të gjyqtarit kushtetues edhe në rastin kur ai procedohet penalisht për një krim të dukshëm, ndonëse vendimi gjyqësor i fajësisë ende nuk ka marrë formë të prerë;
hipoteza e përcaktuar në shkronjën ‘d’ lë shtigje për abuzim sepse parashikon “dënimin me vendim përfundimtar në një procedurë disiplinore”. Në projektligj ka vetëm një rregull deklarativ (neni 18), që përcakton se gjyqtarët kushtetues mbajnë përgjegjësi disiplinore sipas ligjit. Vlerësojmë se mungojnë tërësisht garancitë për gjyqtarin kushtetues për ta shkarkuar nga detyra përmes një procesi disiplinor edhe për shkelje fare të lehta. Për këtë shkak, gjyqtari kushtetues mbetet tërësisht i ekspozuar dhe mund të shkarkohet me një procedurë disiplinore që rregullohet lehtësisht me ligj, ndaj një organi disiplinor që krijohet lehtësisht me ligj, ndaj çdo lloj sanksioni disiplinor që mund të përfshihet lehtësisht në ligj. Në këtë pikëpamje, garancitë e tij janë shumë më të dobëta se sa ato të funksionarëve të tjerë kushtetues, për të cilët propozohet të ngrihet një organ kushtetues – Tribunali Disiplinor;
pika 3 e nenit 127 nuk rregullon rastin kur koha e mbetur e mandatit të gjyqtarit që ka krijuar vakancën është shumë e shkurtër dhe nuk justifikon kostot financiare dhe burimet njerëzore për zëvendësimin me një anëtar të tij;
pika 4 e nenit 127 është e paplotë, sepse ashtu siç është formuluar, e lidhur me nenin 125 pika 5 lejon që një gjyqtar, të cilit i mbaron mandati për veprime të kryera me faj prej tij, të vazhdojë ushtrimin e detyrës deri në emërimin e gjyqtarit zëvendësues;
projektligji në tërësi dhe kjo dispozitë në veçanti nuk parashikon rastin e pezullimit nga detyra të një gjyqtari kushtetues dhe procedurën që ndiqet në këto raste.

15. Lidhur me nenin 18 nuk jemi dakord, sepse siç u argumentua më sipër, ai ul ndjeshëm garancitë në detyrë të gjyqtarit kushtetues dhe e dobëson figurën e tij në raport me funksionarët e tjerë kushtetues. Në rastin konkret, nuk parashikohet cila është struktura që vlerëson shkeljen disiplinore të anëtarëve të GJK, por kjo i lihet të përcaktohet me ligj, ndryshe nga rasti i organeve të tjera, ku organi disiplinor parashikohet drejtpërdrejtë në Kushtetutë, sepse ka të bëjë me garantimin e statusit të gjyqtarit kushtetues.

16. Lidhur me nenin 19 në parim jemi dakord, por formulimi i tij krijon përplasje me nenin 127 pika 2, sipas të cilit mbarimi i mandatit të gjyqtarit kushtetues deklarohet me vendim të Gjykatës Kushtetuese.

17. Lidhur me nenet 20, 25, 35, 38 dhe 39, nuk e kuptojmë arsyen e përfshirjes së tyre në projektligj, pasi ato nuk sjellin asnjë ndryshim. Për këtë shkak, ne sugjerojmë që ato të hiqen nga projektligji.

18. Lidhur me nenin 21 të projektligjit, vlerësojmë se ai është i paplotë pasi nuk mbulon të gjitha situatat e konfliktit të interesit të gjyqtarit kushtetues, siç mund të jetë angazhimi i tij në aktivitete të partive politike, pa pagesë. Po ashtu, në mënyrën e formuluar, kjo dispozitë lejon që gjyqtari kushtetutes, kundrejt pagesës, të kryejë veprimtari të tjera që nuk lidhen me profesionin e tij.

19. Lidhur me nenet 22 dhe 23 kundërshtojmë paraqitjen e tyre të veçuar sepse prezantojnë rregulla të shtuara tek e njëjta normë kushtetuese – neni 131. Përsa i takon shkronjës f) të ndryshuar, konstatojmë dy paqartësi. Së pari, koncepti “akti i pushtetit publik që cenon të drejtat dhe liritë themelore të garantuara në Kushtetutë” është i paqartë. Në Republikën e Shqipërisë që nga viti 2012 e deri aktualisht është kryer një reformë e thellë e të drejtës administrative, e cila ka prezantuar koncepte të reja të aktit administrativ, që nuk përputhet me konceptin e dhënë në këtë dispozitë. Po ashtu, është e paqartë nëse kjo hipotezë mbulon edhe aktin e një subjekti privat, i cili ushtron pushtet publik. Gjithashtu, vlerësojmë se termi “individ” është kufizues sepse lë jashtë personat juridikë, të cilët sipas nenit 16 pika 2 të Kushtetutës gëzojnë të njëjtat të drejta dhe liri themelore si personat fizikë. Nga ana tjetër, formulimi i shkronjës f) nuk zgjidh rastet kur kushti për shterimin e mjeteve të brendshme mund të shkaktojë dëme të pariparueshme për individin apo personin juridik, siç është rasti i zvarritjes në gjykim tek gjykatat e zakonshme. Së fundmi, për shkronjën f) është e paqartë klauzola shpëtuese e përdorur “përveç kur është parashikuar ndryshe në Kushtetutë”. Për përdorimin e saj nuk është dhënë asnjë shpjegim në relacionin shpjegues të projektligjit.

20. Lidhur me nenin 23, që shton shkronjën g) ne e kundërshtojmë dhe sugjerojmë që ai të hiqet për disa arsye. Së pari, ne nuk jemi dakord për ngritjen e një Gjykate të Lartë Administrative. Po ashtu, ne vlerësojmë se nuk duhet pranuar që Gjykata e Lartë dhe Gjykata Kushtetuese të ketë mosmarrëveshje, pasi nuk janë organe të të njëjtit lloj, nuk janë në të njëjtën hierarki dhe nuk i përkasin të njëjtit sistem. Ne nuk kemi asnjë dyshim se në këtë rast, vendimi i Gjykatës Kushtetuese është përfundimtar dhe i detyrueshëm për çdo organ të pushtetit publik, siç parashikon neni 132 i Kushtetutës aktuale.

21. Lidhur me nenin 24 të projektligjit, që ndryshon nenin 132 ne nuk jemi dakord. Ne vlerësojmë se me këtë ndryshim, i është dhënë roli i ligjvënësit pozitiv Gjykatës Kushtetuese dhe për këtë çështje nuk është bërë një studim paraprak i situatës në Shqipëri. Historia institucionale ka treguar se nuk kanë qenë të pakta rastet e debatit të nxehtë me Gjykatën Kushtetuese dhe dyshime për tejkalimin e rolit të saj drejt rolit të ligjvënësit. Po ashtu, vlerësojmë se koncepti “botim” tashmë është i vjetëruar dhe nuk i përgjigjet modernizimit të shoqërisë dhe shtetit shqiptar drejt dixhitalizimit dhe publikimit elektronik. Gjithashtu, ne e shohim problematike hipotezën përjashtuese të hyrjes në fuqi të vendimit të Gjykatës Kushtetuese, kur parashikohet ndryshe me ligj sepse kjo rrezikon situata që Kuvendi të vendosë dhe të marrë atribute të Gjykatës Kushtetuese. Në këtë situatë, ne jemi të mendimit se duhet të jetë Gjykata Kushtetuese që urdhëron hyrjen në fuqi në një kohë të ndryshme të vendimit të saj, bazuar në kriteret dhe procedurat e përcaktuara në ligjin e saj organik dhe jo çdo lloj ligji. Gjithashtu, ne vlerësojmë se formulimi i ri nuk përcakton shprehimisht detyrimin e Gj.Kushtetuese për të patur një jurisprudencë konsistente dhe për t’iu referuar në zgjidhjen e çështjeve edhe parimeve të KEDNj. Po ashtu, ne vlerësojmë se ka vend të qartësohet në Kushtetutë se të gjitha organet e tjera shtetërore, përfshi edhe gjykatat, duhet të zbatojnë/ndjekin interpretimin kushtetues të bërë nga Gj.Kushtetuese.

22. Lidhur me nenin 26 të projektligjit, që ndryshon listën e subjekteve që i drejtohen Gjykatës Kushtetuese, duhet evidentuar se shtimi në këtë listë i Këshillave të Lartë Gjyqësor dhe të Prokurorisë është i pajustifikuar nga relacioni shpjegues i projektligjit. Është e paqartë pse subjekti “organizata të tjera” është zëvendësuar me “organizata të partive politike” dhe në relacionin shpjegues nuk ka asnjë shpjegim për këtë. Në këtë mënyrë, cenohet aksesi i shoqërisë civile në Gjykatën Kushtetuese. Po ashtu, këto dy çështje nuk janë analizuar as në Dokumentin Analitik dhe as në Strategji. Ne jemi dakord për përfshirjen e Komisionerëve, por preferojmë që formulimi të jetë më abstrakt sepse këto janë institucione të ngritura në ligj dhe jo vetëm që mund të ndërrojnë emërtesën e tyre, por edhe mund të shtohen apo pakësohen.

23. Lidhur me nenin 27 të projektligjit, që ndryshon nenin 135, ne jemi kundër ngritjes së Gjykatës Administrative dhe reformimit të thellë të gjykatave administrative. Republika e Shqipërisë në nëntor të vitit 2013 filloi zbatimin e reformës së gjykatave administrative dhe është e papranueshme një reformim tërësor i tyre në këtë moment. Nuk ka asnjë studim për efektivitetin dhe problematikat e tyre deri në këtë moment dhe një reformë e tillë pritet të shkaktojë vetëm kaos, sidomos tek qytetarët që presin shërbimin. Nga ana tjetër, ky organizim i ri i gjykatave administrative i propozuar me këtë projektligj është surprizë dhe i nxituar, pasi ai nuk gjen asnjë gjurmë në Dokumentin Analitik dhe në Strategji. Për këtë arsye, ne sugjerojmë që koncepti i Gjykatës së Lartë Administrative të hiqet nga projektligji kudo që është përmendur.

24. Lidhur me nenin 28 të projektligjit ne konstatojmë përplasje dhe paqartësi konceptesh themelore, si më poshtë:
Formulimi i propozuar nuk garanton që Gjykata e Lartë të shndërrohet në gjykatë karriere dhe jashtë influencave politike. Emërimi si anëtar i Gjykatës së Lartë të individëve jashtë sistemit gjyqësor, krijon mundësi të lartë për politizimin e Gjykatës së Lartë;
në tekstin e kësaj norme disa herë përdoret koncepti “emërim” dhe disa herë koncepti “zgjedhje”, që tregon se formulimi nuk është bërë bazuar në një sistem të qartë;
ndalimi i të drejtës së riemërimit/rizgjedhjes, duhet të përfshijë edhe gjyqtarët në detyrë, që janë drejt përfundimit të mandatit;
kundërshtojmë sërish ngritjen e Gjykatës së Lartë Administrative me arsyetimin e pikës 23 të kësaj oponence;
nuk jemi dakord me mandatin 12 vjeçar të gjyqtarëve të lartë, me arsyetimin e pikës 12 të kësaj oponence;
kemi të njëjtat rezerva për detajimin e kritereve të emërimit, për kushtet ndaluese (dënimet penale dhe përfshirja në politikë) si ato të përshkruara në pikën 12 të kësaj oponence. Ne besojmë që thjesht përvoja në profesion nuk është tregues i aftësive profesionale. Në shtesë të këtyre rezervave, vlerësojmë se vendosja e kriterit 20 vjet përvojë si jurist i spikatur mbart riskun e riciklimit të figurave të sistemit komunist dhe ndalimin e individëve që kanë përfunduar Shkollën e Magjistraturës. Po ashtu, është e paqartë pse kriteri 20 vjet përvojë është më i lartë se sa kriteri prej 15 vjet përvojë i parashikuar për gjyqtarët kushtetues;
në pikën 2 shprehja “kushtet për vazhdimësinë e ushtrimit të profesionit të gjyqtarit përcaktohen me ligj” është e paqartë dhe vë në dyshim parimin e palëvizshmërisë së gjyqtarit nga detyra të përcaktuar nga neni 138 i Kushtetutës dhe një set aktesh ndërkombëtare;
termi “shumicë absolute” në pikën 3 është i paqartë dhe jokonsistent me tekstin e Kushtetutës, që përdor konceptet e shumicave të cilësuara;
kundërshtojmë përmbajtjen e pikës 5, ku është vendosur si kusht për emërimin e gjyqtarëve arsimi i lartë juridik. Ky formulim jo vetëm që nuk i përgjigjet Dokumentit Analitik dhe Strategjisë, ku Shkolla e Magjistraturës paraqitet si histori suksesi, por njëherazi nuk është konsistent me nenin 50 të projektligjit, ku për prokurorët është përcaktuar si kusht përfundimi i Shkollës së Magjistraturës.

Për reformimin e Gjykatës së Lartë, ne sugjerojmë sa më poshtë:
GjL të ridimensionohet si një organ qartësisht gjyqësor jo vetëm në funksionim (gjykatë ligji) por edhe në konstituim (gjykatë karriere);
reformimi i GjL të ketë si objektiv mbi të gjitha profesionalizmin, së bashku me pavarësinë e tejskajshme dhe paanësinë, e sigurisht edhe eficencën në veprimtari. Çdo ndikim politik mbi të duhet të evitohet;
përzgjedhja e gjyqtarëve të GjL, duhet të bëhet ekskluzivisht nga radhët e personave që gëzojnë statusin e gjyqtarit (gjyqtarë efektivë apo gjyqtarë që shërbejnë në struktura të tjera jashtë sistemit gjyqësor);
nuk duhet të ketë trajtim të diferencuar të llojeve të kritereve të emërimit të gjyqtarëve të GjL krahasuar me llojet e kritereve të emërimit apo promovimit për gjyqtarët e shkallës së parë apo të apelit;
kriteret e emërimit për gjyqtarët e lartë, por edhe për promovimin e gjyqtarëve në përgjithësi duhet të perfeksionohen. Lidhur me to, në i qëndrojmë propozimeve mbi kriteret e emërimit të gjyqtarëve të GjK;

Nëse do të zgjidhet të ruhen gjurmë nga sistemi aktual (Presidencë-Kuvend), me qëllim të eleminimit të politizimit të procedurës së emërimit, të ndërfutet roli i fortë dhe determinant të Këshillit të Lartë Gjyqësor, jo vetëm si një organ, i cili menaxhon fazat fillestare dhe kryesore të procesit te emërimit, porse edhe si mekanizëm zhbllokues.

25. Lidhur me nenin 29 të projektligjit, që propozon heqjen tërësore të imunitetit procedural të gjyqtarëve, ne shfaqim të njëjtat rezerva si në pikën 13 të kësaj oponence.

26. Lidhur me nenin 30 të projektligjit, ne nuk jemi dakord me shprehjen lejuese të kufizimit të kohëqëndrimit në detyrë të gjyqtarëve “përveç rasteve kur parashikohet në Kushtetutë”. Ky parashikim lejon ndërhyrjen sërish në të ardhmen në Kushtetutë për të kufizuar kohëqëndrimin në detyrë të gjyqtarëve, që sipas nesh dhunon parimin e palëvizshmërisë në detyrë, si një prej parimeve themelore të pavarësisë së gjyqtarëve. Po ashtu, fjalia e dytë në këtë normë, duhet të saktësohet që bëhet fjalë vetëm për sanksion disiplinor sepse thjesht fjala “sanksion” lejon edhe mundësinë e sanksioneve administrative nga organe të pushtetit ekzekutiv.

Në sugjerojmë që parimi i palëvizshmërisë së gjyqtarit dhe rastet përjashtimore të tij të përcaktohen shprehimisht në Kushtetutë, duke e lidhur me pavarësinë e gjyqësorit (përmbajtja aktuale e normës kushtetuese është e pamjaftueshme). Raste të tilla janë transferimi i detyrueshëm për shkak riorganizimi të sistemit të gjykatave, delegimi/komandimi i përkohëshëm i gjyqtarit, rastet e procedimit disiplinor të tij apo rastet e vërtetuara të paaftësisë për të përmbushur funksionet gjyqësore në mënyrë të përshtatshme, të pavarur dhe të paanshme (marrëdhënia e afërt me avokatët apo gjyqtarët që trajtojnë të njëjtat çështje). Sipas nesh, është e domosdoshme që shkaqet për transferimin e gjyqtarit të përcaktohen qartësisht dhe që një transferim i detyrueshëm të vendoset me mjete të procedurave transparente të zhvilluara nga Këshilli i Lartë Gjyqësor dhe vendimet e tilla të jenë të ankimueshme.

27. Lidhur me nenin 31 të projektligjit, që ndryshon nenin 139 të Kushtetutës, konstatojmë se ai nuk është në të njëjtën linjë me përmbajtjen e nenit 17 të projektligjit, që ndryshon nenin 127 të Kushtetutës. Konkretisht në këtë normë mungon hipoteza e mbarimit të mandatit për shkak të procedimit disiplinor. Lidhur me çështjet e tjera, kjo normë paraqitet tërësisht e njëjtë me përmbajtjen e nenit 17 të projektligjit dhe ne i qëndrojmë rezervave të dhëna në pikën 14 të kësaj oponence.

28. Lidhur me nenin 32 të projektligjit, i cili shton nenin 139/a të Kushtetutës, ai ka strukturë dhe përmbajtje tërësisht të ngjashme me nenin 18, që ndryshon nenin 128 të Kushtetutës. Për këtë shkak, ne i qëndrojmë rezervave të dhëna në pikën 15 të kësaj oponence.

29. Lidhur me nenin 33 të projektligjit, i cili shfuqizon nenin 140 të Kushtetutës, ne shprehim shqetësimin se mungesa e procedurës bazë për shkarkimin e gjyqtarit të lartë nga detyra në Kushtetutë përbën një pakësim të konsiderueshëm të garancive të tij në detyrë.

30. Lidhur me nenin 34 të projektligjit, që propozon ndryshimin e nenit 141 të Kushtetutës, në parim ne jemi dakord për heqjen e juridiksionit fillestar të GjL për këto lloj çështjesh, por këtu duhen evidentuar dy çështje. Çështja e parë lidhet me shkakun pse duhet hequr ky juridiksion fillestar dhe lidhet me procesin e rregullt, që duhet të gëzojë një funksionar i tillë, që gjen shprehjen e vet më energjike tek e drejta për t’u ankuar tek një gjykatë më e lartë. Nga ana tjetër, heqja e juridiksionit fillestar të GjL për këto çështje penale mbart riskun e mënyrës se si këto çështje do të përballohen nga gjykatat më të ulëta për shkak të presionit të lartë mediatik dhe politik që këto lloj çështjesh kanë. Për pasojë, vlerësohet se kalimi i këtyre lloj çështjeve tek gjykata më të ulëta se GjL në rang kërkon domosdoshmërisht garanci të forta për depolitizimin e sistemit gjyqësor, profesionalizmin dhe integritetin e tij për të përballuar këto çështje të profilit të lartë.

Nga ana tjetër, ne kundërshtojmë heqjen nga teksti i nenit 141 të kompetencës për nxjerrjen e vendimeve unifikuese për njësimin ose ndryshimin e praktikës gjyqësore. Ne vlerësojmë se një kompetencë e tillë duhet t’i mbetet Gjykatës së Lartë, pasi është mjeti që garanton zbatimin uniform të ligjit nga pushteti gjyqësor. Po ashtu, sipas nesh shprehja “me përjashtim të çështjeve që i përkasin juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese” është e tepërt dhe e bën normën konfuze, madje vendos paqartësi edhe për juridiksionin kushtetues.

31. Lidhur me nenin 36 të projektligjit, që ndryshon nenin 143 të Kushtetutës, ne konstatojmë se ai ka të njëjtën strukturë dhe përmbajtje me nenin 21 të projektligjit. Për pasojë, ne i qëndrojmë mendimit të dhënë në pikën 18 të kësaj oponence.

32. Ne jemi kundër nenit 37 të projekligjit, që shfuqizon nenin 144 të Kushtetutës. Kjo normë kushtetuese shpall parimin mbi pavarësinë financiare të gjykatave, që është një prej komponentëve më të rëndësishëm të pavarësisë së pushtetit gjyqësor. Në Republikën e Shqipërisë nuk kanë munguar rastet, kur në Gj.Kushtetuese janë paraqitur çështje dhe janë pranuar prej saj pikërisht bazuar në këtë normë kushtetuese. Dhënia e argumentit në kllapa “përfshihet tek neni 147” është e pasaktë. Në projektligj, as në ndryshimin e nenit 147 dhe as në nenin e shtuar 147/1 nuk përcaktohet shprehimisht parimi i pavarësisë së administrimit të buxhetit të gjykatave.

33. Projektligji propozon në nenin 38 që neni 145 i Kushtetutës të mos ndryshojë. Ne kemi një shqetësim me pikën 3 të nenit 145, pasi vlerësojmë që ajo është e paplotë kur shpall se “ndërhyrja në veprimtarinë e gjyqtarëve sjell përgjegjësi sipas ligjit”. Historia institucionale në Shqipëri ka treguar raste të ndërhyrjes flagrante në veprimtarinë e gjyqtarëve, nga funksionarë të lartë politikë.

34. Lidhur me nenin 40 të projektligjit, që ndryshon nenin 147 të Kushtetutës, në parim ne jemi dakord për reformimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Megjithatë, lidhur me formulimin konkret të propozuar me shprehim shqetësimet e mëposhtme:
Edhe në këtë rast ka një konfuzion në koncepte sepse nuk ndahet qartë nëse do të përdoret sistemi i emërimit në detyrën e anëtarit apo sistemi i zgjedhjes. Teksti është jouniform, duke folur herë për zgjedhje dhe herë për emërim;
Formula e re zvogëlon numrin e anëtarëve nga 15 në 11 dhe nuk jepet një shpjegim racional nëse ky numër, ndonëse me kohë të plotë, do të ketë mundësi të jetë efektiv në përmbushjen e detyrave të shtuara të Këshillit, të cilat me nenin 40 të projektligjit janë shtuar;
6 anëtarë të Këshillit zgjidhen nga pushteti gjyqësor, por projektligji është i paqartë për procedurën e zgjedhjes së tyre sepse e delegon për t’u rregulluar me ligj. Në relacionin shoqërues shpjegohet që Konferenca Gjyqësore Kombëtare do të suprimohet dhe ne jemi kundër për suprimimin e saj. Kjo lëvizje mbart rrezikun e zgjedhjes së kontrolluar të anëtarëve të Këshillit sepse fragmentarizon procesin e zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së dhe rrit mundësinë e kontrollit politik. Gjithashtu, nuk ka asnjë arsye bindëse përse një anëtar i KLD-së që vjen nga radha e gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë të zgjidhet vetëm nga trupa e gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë. Në fakt, ky anëtar do të jetë përgjegjës për të ruajtur pavarësinë, përgjegjshmërinë dhe mbarëvajtjen edhe të gjyqtarëve të niveleve të tjera. Nga ana tjetër, suprimi i KGjK dobëson vetëqeverisjen e pushtetit gjyqësor dhe bie ndesh me rekomandimin e GRECO-s për Shqipërinë të vitit 2013.
5 anëtarët e tjerë të Këshillit propozohet të zgjidhen nga Kuvendi me 3/5 me një formulë propozuese nga Dhoma Kombëtare e Avokatisë (1 anëtar), trupa e pedagogëve të drejtësisë (2 anëtarë), trupa e pedagogëve jomagjistratë (1 anëtar) dhe shoqëria civile (1 anëtar). Anëtarët jo gjyqtarë emërohen nga Kuvendi me tri të pestat e gjithë anëtarëve mbi bazën e propozimeve nga strukturat përkatëse dhe të opinionit të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi. Kjo formulë krijon probleme sepse në Shqipëri, me përjashtim të Dh.K.Avokatisë, forumet e tjera nuk janë të institucionalizuara dhe janë lehtësisht të kontrollueshme nga pushteti. Nga ana tjetër, ky mekanizëm për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit nuk garanton konsensusin dhe legjitimitetin demokratik në Kuvend, sepse në formatin aktual të legjislaturës parlamentare, ku mazhoranca ka mbi 3/5 e votave, pjesëmarrja substanciale e opozitës është e përjashtuar. Së treti, i lihet Këshillit për Emërimet në Drejtësi, që nuk ka traditë institucionale të provuar, që të zgjedhë anëtarët nëse Kuvendi dështon në procesin e zgjedhjes së anëtarëve jogjyqtarë;
Balanca 6 gjyqtarë dhe 5 anëtarë në pamje të parë duket në përputhje me standardin evropian, sipas të cilit shumica substanciale duhet të jetë nga radhët e gjyqtarë. Mirëpo, në draft propozohet që kryetari i Këshillit të zgjidhet nga radhët e anëtarëve jo gjyqtarë, që nënkupton barazimin dhe në raste mungesash në mbledhje edhe prevalencën e anëtarëve jogjyqtarë (vota e kryetarit në rast barazie mbizotëron). Po ashtu, në projektligj nuk përcaktohet asgjë për të përjashtuar anëtarët jogjyqtarë nga votimi në çështje sensitive për karrierën e gjyqtarit;
Nuk parashikohen kritere të emërimit për anëtarët e Këshillit, ndërsa çështjet e konfliktit të interesave janë lënë të hapura, për t’u rregulluar me ligj;
Në projektligj nuk ka koherencë dhe ka raste kur anëtarëve të KLD-së iu referohet me konceptin “anëtari i emëruar” në vend të konceptit “anëtar i zgjedhur”;
Anëtarëve të Këshillit të Lartë Gjyqësor nuk iu garantohet pavarësia në nivel kushtetues, por shënohet se mbajnë përgjegjësi disiplinore sipas ligjit
Pika 4 e nenit 147 është kontradiktore. Nga njëra anë përcaktohet që Ministri i Drejtësisë të jetë vëzhgues dhe nga ana tjetër, atij i jepet rol aktiv, duke i dhënë kompetencë për të kërkuar fillimin e hetimit për shkelje disiplinore kundër gjyqtarëve. Mënyra se si është shkruar ky formulim lë shteg të kuptohet që një kërkesë e tillë është automatikisht e pranuar.

35. Lidhur me nenin 41 të projektligjit, që shton nenin 147/a në Kushtetutë, në parim ne jemi dakord për të përcaktuar shprehimisht dhe për t’i rikonceptuar në Kushtetutë përgjegjësitë e Këshillit. Megjithatë, vlerësojmë se këto kompetenca nuk janë formuluar qartë dhe në mënyrë të plotë. Për më shumë detaje, shih sugjerimet tona më poshtë.

36. Lidhur me nenin 42 të projektligjit, që shton nenin 147/b në Kushtetutë, nga struktura dhe përmbajtja e tij, ai shfaqet i ngjashëm me nenet 17 dhe 31 të projektligjit. Për pasojë, ne i qëndrojmë rezervave dhe sugjerimeve të dhëna në pikat 14 dhe 27 të kësaj oponence. Në shtesë të tyre, vlerësojmë se hipoteza “arrin moshën e pensionit” pa e përcaktuar këtë moshë shprehimisht është e paqartë për anëtarët jo-gjyqtarë dhe rrjedhimisht, mund të shkaktojë keqzbatim në praktikë.

37. Lidhur me nenin 43 të projektligjit, që shton nenin 147/b në Kushtetutë, konstatojmë se ai ka të njëjtën strukturë dhe përmbajtje me nenin 18 të projektligjit. Për pasojë, ne i qëndrojmë argumenteve dhe sugjerimeve të dhëna në pikën 15. Në shtesë, ne evidentojmë se duhet të saktësohet situata e anëtarëve gjyqtarë, të cilëve iu mbivendosen 2 regjime disiplinore: një regjim si gjyqtar dhe një regjim si anëtar. Në këtë situatë, është e paqartë se çfarë efekti do ketë në karrierën e gjyqtarit, procesi disiplinor ndaj tij në cilësinë e anëtarit dhe e anasjellta.

38. Për të gjitha argumentet dhe rezervat e shprehura në pikat 34-37 të kësaj oponence, ne sugjerojmë që në Kushtetutë duhet të përcaktohet shprehimisht jo vetëm ngritja e Këshillit, por të përcaktohet edhe rrethi i funksioneve, sektorët nga të cilët vijnë anëtarët e tij, si dhe kriteret dhe procedura e përzgjedhjes së tyre. Këshilli të ketë kompetencë promovimin e eficencës dhe cilësisë së drejtësisë, si dhe të forcojë besimin publik tek sistemi i drejtësisë. Për këtë qëllim, ai të ketë detyrën të krijojë mjetet e nevojshme për të vlerësuar sistemin e drejtësisë, për të raportuar për gjendjen e shërbimeve, si dhe për t’i kërkuar autoriteteve përkatëse të ndërmarrin hapat e nevojshme për të përmirësuar administrimin e drejtësisë.
Kompetencat e Këshillit duhet të përfshijnë minimalisht:
Përzgjedhjen dhe emërimin e gjyqtarëve;
Promovimin e gjyqtarëve;
Vlerësimin e veprimtarisë së gjyqtarëve;
Trajtimin e çështjeve disiplinore dhe etike
Trajnimin profesional të gjyqtarëve;
Kontrollin dhe administrimin e buxhetit të gjyqësorit;
Administrimin dhe menaxhimin e gjykatave;
Mbrojtjen e imazhit të gjyqtarit;
Dhënien e mendimit organeve të tjera të pushtetit për çështje që lidhen me sistemin gjyqësor;
Bashkëpunimin me trupa të tjerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë;
Përgjegjësinë ndaj publikut për transparencën, llogaridhënien dhe raportimin
Menaxhimin e burimeve financiare për administrimin e drejtësisë;
Shqyrtimi i ankesave për gjyqtarët dhe gjykatat;
Hartimin e një raporti vjetor për gjendjen e sistemit gjyqësor mbi veprimtarinë e tij për t’ia prezantuar Komisionit të Ligjeve në Kuvend, si dhe publikut. Ky Raport nuk duhet të shërbejë si shkak për përgjegjësi disiplinore të ndonjë anëtari të KLD-së.

Numri i anëtarëve të Këshillit të përcaktohet bazuar tek volumi i kompetencave, përmbushja efektive e tyre dhe dimensionet e sistemit gjyqësor. Të përcaktohet në Kushtetutë se mazhoranca substanciale e anëtarësisë të KLD-së të jetë nga radhët e gjyqësorit, të zgjedhur prej Konferencës Gjyqësore Kombëtare, që është mbledhja e të gjithë gjyqtarëve të Republikës. Të MOS suprimohet Konferenca Gjyqësore Kombëtare, por të sigurohet forcimi dhe konsolidimi i mëtejshëm i këtij organi. Anëtarët gjyqtarë të zgjidhen duke garantuar përfaqësimin e të gjitha niveleve të gjyqësorit. Me qëllim depolitizimin e Këshillit dhe për të minimizuar çdo rrezik të dëmtimit të besimit publik tek gjyqësori, duhet që konkurrimi për zgjedhjen e anëtarëve gjyqtarë të jetë në përputhje me rregullat e vendosura nga vetë Këshilli. Të shmanget pjesëmarrja e Parlamentit, ekzekutivit apo pozicioneve administrativo-hierarkike të sistemit gjyqësor në procesin e zgjedhjes së anëtarëve gjyqtarë. Anëtarët gjyqtarë të vijnë në KLD me anë të një procesi zgjedhor. Anëtarët e KLD-së duhet të zgjidhen bazuar në kriteret e aftësisë profesionale, përvojës, njohurive të jetës gjyqësore, aftësive për të diskutuar dhe kulturës së pavarësisë. Anëtarët jo-gjyqtarë duhet të zgjidhen ndërmjet juristëve të spikatur, profesorëve të së drejtës, me një masë përvoje domethënëse në shërbimin profesional ose qytetarë me një status të njohur. Kritere shtesë për këta anëtarë duhet të përcaktohen në varësi të llojit të funksioneve që do t’i jepen Këshillit.

Në procesin e zgjedhjes për anëtarë jo-gjyqtarë të KLD-së duhet garantuar paanësia politike e tyre, duke i kufizuar mundësinë shumicës parlamentare të ketë influencë në përbërjen e Këshillit. Formulat e propozuara nga Komisioni i Venecias që garantojnë pjesëmarrje substaciale të palëve politike në votim, të shoqëruara nga rregulla procedurale ndaj rrezikut të bllokimit, duhet të jenë opsione të rishikimit të Kushtetutës. Funksionimi i KLD-së me përbërje mikse nuk duhet të tolerojë ndërhyrjen e mazhorancave parlamentare dhe presionin nga ekzekutivi, si dhe të jetë i lirë nga çdo nënshtrim prej konsideratave politiko-partiake. Disa prej detyrave që lidhen ngushtë me statusin e gjyqtarit duhet të jenë në kompetencë vetëm të anëtarësisë së Këshillit që vjen nga radhët e gjyqësorit. Anëtarët e Këshillit nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të kenë qenë deputetë, anëtarë të Qeverisë, drejtues të lartë të administratës publike apo ish-funksionare, hetues, gjyqtarë e prokurorë në kohën e diktaturës komuniste. Ministri i Drejtësisë nuk duhet të jetë anëtar i KLD-së.

Formula e zëvendësimit të anëtarëve të KLD-së të garantojë vazhdimësinë e veprimtarisë së Këshillit, duke mos i zëvendësuar të gjithë anëtarët në të njëjtën kohë. Qëndrimi në detyrë i anëtarëve të KLD-së të jetë i garantuar. Ndryshimet në Qeveri ose në Parlament nuk duhet të influencojnë vazhdimësinë e mandatit të anëtarëve të zgjedhur të KLD-së. Të ndalohet rizgjedhja e menjëhershme e anëtarëve, duke përcaktuar kohën minimale të këtij ndalimi. Anëtarët e KLD-së të kenë garanci të shprehura për pavarësinë dhe paanësinë në ushtrimin e detyrës. Shpërblimi i tyre të jetë në përputhje me pozicionin e tyre dhe me ngarkesën e punës në Këshill.

Presidenti i Republikës, përsa kohë nuk ka funksione ekzekutive, duhet të vijojë të jetë anëtar i KLD-së. Prania e tij në KLD gjatë procesit disiplinor dhe promovimit mund te eleminohet.

39. Lidhur me nenin 44 të projektligjit, që shton nenin 147/ç në Kushtetutë, ai ka strukturë dhe përmbajtje të njëjtë me nenet 21 dhe 36 të projektligjit. Për pasojë, ne i qëndrojmë rezervave dhe argumenteve të dhëna në pikat 18 dhe 31 të kësaj oponence.

40. Lidhur me nenin 45 të projektligjit, që shton nenin 147/d në Kushtetutë për ngritjen e një organi të ri kushtetues – Inspektorati i Lartë i Drejtësisë, ne konstatojmë çështjet e mëposhtme:
Rregullat për ngritjen, organizimin dhe funksionimin e këtij organi, i cili ndonëse deklarohet të jetë i pavarur, nuk garantojnë pavarësinë e tij;
Ne kundërshtojmë varësinë politike që jepet Inspektoratit sepse formulimi aktual bie ndesh me rekomandimet ndërkombëtare për depolitizimin e pushtetit gjyqësor. Kështu, emërimi i inspektorëve bëhet nga Kuvendi me 3/5 e votave, jo vetëm që e vendos këtë strukturë në influencë politike, por për më tepër, kjo shumicë në Republikën e Shqipërisë nuk garanton pjesëmarrjen substanciale të opozitës.
Pjesëmarrja e Ministrit të Drejtësisë në mbledhje të Inspektoratit, ndonëse si vëzhgues, është një element tjetër i ndikimit politik në këtë strukturë. Për më tepër, parashikimi për Ministrin e Drejtësisë është kontradiktor. Nga njëra anë përcaktohet që Ministri i Drejtësisë të jetë vëzhgues dhe nga ana tjetër, atij i jepet rol aktiv, duke i dhënë kompetencë për të kërkuar fillimin e hetimit për shkelje disiplinore kundër funksionarëve të lartë. Ky formulim lë shteg të kuptohet që një kërkesë e tillë e Ministrit është automatikisht e pranuar.
Një element tjetër që tregon vendosjen e kësaj strukture nën ndikim politik është rregulli, sipas të cilit nëse Inspektori i Përgjithshëm, nuk merr 2/3 e 5 anëtarëve, zgjidhet nga Kuvendi me shumicë të thjeshtë;
Një element tjetër i vendosjes së kësaj strukture nën ndikim politk është rregulli sipas të cilit, përgjegjësia disiplinore e anëtarëve të Inspektoratit delegohet për t’u rregulluar me ligj, që e bën pavarësinë e tyre të cenueshme lehtësisht dhe inspektimi i inspektorëve kryhet nga Ministri i Drejtësisë. Shpjegimi i dhënë në relacionin shpjegues se inspektimi i tyre duhet t’i besohet një organi të pavarur – Ministri i Drejtësisë, është tërësisht i pavend;
Mënyra e hartimit për zgjedhjen e inspektorëve (3 gjyqtarë dhe 2 prokurorë) nga radhët e gjyqtarëve dhe prokurorëve ose dhe ish-gjyqtarëve dhe ish-prokurorëve, krijon bindjen se qëllimi është të rifuten në sistem ish gjyqtarë dhe ish prokurorë të kohës së diktaturës komuniste. Kjo bindje bazohet edhe tek kriteri mbi 20 vjet përvojë në këto detyra. Në këtë mënyrë janë përjashtuar kandidaturat nga Shkolla e Magjistraturës, ku gjyqtarët dhe prokurorët janë diplomuar në vitet 2000 e në vijim. Në këtë mënyrë, është vepruar në kundërshtim me Dokumentin Analitik dhe me Strategjinë, ku është pohuar që Shkolla e Magjistraturës është një histori suksesi;
Projektligji në tërësi nuk është konstistent në tekstin e tij. Kështu, ndonëse për Këshillat e Lartë Gjyqësor dhe të Prokurorisë, kriteret nuk janë vendosur në Kushtetutë, për një organ si Inspektorati, i cili është palë përpara këtyre organeve dhe emërohet edhe prej këtyre organeve, këto kritere janë vendosur në Kushtetutë.
Një tregues tjetër i mungesës së konsistencës së projektligjit është edhe fakti se kriteret e anëtarëve të Inspektoratit janë më të forta se kriteret e emërimit të anëtarëve të Gj.Kushtetuese, ku gjyqtarët kushtetues duhet të kenë 15 vjet përvojë. Në këtë mënyrë, krijohet bindja se rregullat janë shkruar për të emëruar dhe larguar individë konkretë, pra për kapjen e strukturave;
Është e paqartë se si do të realizohet procedura “propozim nga gjyqtarët dhe më pas, renditje nga Këshilli i Lartë Gjyqësor, kur vetë projektligji propozon suprimimin e Konferencës Gjyqësore Kombëtare;
Është e paqartë se kush dhe si bën kontrollin e thelluar të pasurisë, të integritetit dhe të së shkuarës së kandidatëve për Inspektorë. Koncepti “kontroll i thelluar i të shkuarës” është i paqartë dhe lë vend për abuzim në praktikë;
Formulimi “Në përfundim të mandatit anëtarët rikthehen në vendet e mëparshme të punës” është i paqartë dhe lë përshtypjen që është hartuar për individë konkretë. Ky formulim nuk zgjidh situatën kur në këto vende të kandidojnë zyrtarë, të cilët aktualisht ushtrojnë funksione në struktura që parashikohet të suprimohen. Për më tepër, ky formulim nuk është konsistent me nenet 40 pika 5 dhe 52 pika 5 të projektligjit, ku është sanksionuar se anëtarët jo gjyqtarë apo jo prokurorë që përpara emërimit në Këshill punonin me kohë të plotë në sektorin publik, rikthehen në vendet e mëparshme të punës ose në pamundësi, në pozicione të barazvlefshme me to

Për të gjitha shqetësimet e ngritura më lart, ne në Platformën tonë kemi sugjeruar që në funksion të rritjes së pavarësisë dhe autonomisë vetërregulluese të sistemit gjyqësor, të parashikohet të ketë vetëm një Inspektorat për gjyqësorin, i cili të mbetet brenda KLD-së. Inspektorati i KLD-së të organizohet në seksione të ndara, përgjegjëse për disiplinimin dhe vlerësimin e gjyqtarëve, për të siguruar ndarjen e nevojshme të këtyre dy proceseve. Të forcohet Inspektorati, si strukturë brenda KLD-së, duke marrë masat e mëposhtme:
Kritere rigoroze për rekrutimin e inspektorëve;
Formulë objektive dhe transparente për emërimin e tyre, duke shmangur në çdo rast ndikimin politik të ekzekutivit apo të Kuvendit, qoftë edhe në mënyrë indirekte;
Dhënien e një statusi të plotë dhe atraktiv (në të gjithë komponentët) inspektorëve për të mundësuar thithjen e burimeve njerëzore më të mira;
Përmirësimin e procedurave të punës, duke u mbështetur në përvojën e fituar, me qëllim zhdërvjelltësimin e saj dhe jo zerimin e saj.

41. Lidhur me nenin 46 të projektligjit, që shton nenin 147/dh në Kushtetutë, ai paraqitet i ngjashëm me neniet 17, 31 dhe 42 të projektligjit. Për pasojë, ne i qëndrojmë rezervave dhe sugjerimeve të dhëna në pikat 14, 27 dhe 36 të kësaj oponence. Gjithashtu, ne konstatojmë edhe në këtë rast se hipoteza “mbush moshën e pensionit” është e paqartë pasi rregullat e rekrutimit lejojnë edhe individë nga jashtë sistemit gjyqësor, mjafton të kenë qenë ish-gjyqtarë apo ish-prokurorë.

42. Lidhur me nenin 47 të projektligjit, që shton nenin 147/dh në Kushtetutë, fjalia e parë e tij ka strukturë dhe përmbajtje tërësisht të ngjashme me nenet 18 dhe 32. Për këtë shkak, ne i qëndrojmë rezervave të dhëna në pikën 15 të kësaj oponence. Lidhur me fjalinë e dytë, ajo duhet të hiqet sepse, siç arsyetuam më lart, inspektimi i inspektorëve nga Ministri i Drejtësisë, e vendos këtë strukturë nën ndikim të papërshtatshëm politik.

43. Lidhur me nenin 48 të projektligjit, që shton nenin 147/ë në Kushtetutë, ai ka strukturë dhe përmbajtje të njëjtë me nenet 21, 36 dhe 44 të projektligjit. Për pasojë, ne i qëndrojmë rezervave dhe argumenteve të dhëna në pikat 18, 31 dhe 39 të kësaj oponence.

44. Lidhur me nenin 49 të projektligjit, që shton nenin 147/f në Kushtetutë, ne konstatojmë çështjet e mëposhtme:
Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të mazhorancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një çështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative. Ne mbështesim kontrollin gjyqësor ndaj çdo vendimi, duke eleminuar ndikimin politik, i cili vjen nga emërimi i anëtarëve jo gjyqtarë.
Mënyra ad hoc e funksionimit të tij duket që e shndërron këtë organ në një gjykatë të jashtëzakonshme, që sipas nenit 135 pika 2 të Kushtetutës është e ndaluar;
Përbërja e këtij organi na duket se bie ndesh me tiparin e pavarësisë që një gjykatë duhet të ketë, jo vetëm sipas Kushtetutës, por edhe sipas nenit 6 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Konkretisht, në këtë organ do të jenë anëtarë 3 individë, që nuk kanë statusin e gjyqtarit (Prokurori i Përgjithshëm, Ministri i Drejtësisë, Kryetari i Dhomës Kombëtare të Avokatisë).
Po ashtu, ngrihen dyshime për pavarësinë e këtij organi, në kushtet kur anëtarët që vijnë nga gjyqësori, me këto ndryshime kushtetuese, nuk iu garantohet palëvizshmëria në detyrë, pasi pritet që t’i nënshtrohen procesit të rivlerësimit;
Nga ana tjetër, në kushtet kur Tribunali nuk ka në juridiksion gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese, na duket e paqartë pse duhet të marrin pjesë në të kryetari i Gjykatës Kushtetuese dhe gjyqtari më i vjetër i kësaj Gjykate. Për më tepër, që vendimet e këtij trubunali sipas nenit 49 pika 5 të projektligjit ankimohen pikërisht në Gjykatën Kushtetuese;
Termi “gjyqtari më i vjetër” është i paqartë nëse tregon moshën apo kohëzgjatjen në detyrën konkrete.

45. Lidhur me nenin 50 të projektligjit, që ndryshon nenin 148 të Kushtetutës, ne parimisht jemi dakord me forcimin e pavarësisë së prokurorisë. Megjithatë, disa formulime na duken të paqarta:
Kështu, parimi i decentralizimit sipas ligjit, për ne është i paqartë sepse nuk vendos asnjë shtyllë kufizuese.
Formulimi “u nënshtrohen Kushtetutës dhe ligjeve” në pikën 2 krijon përplasje me nenin 54 pika 4 shkronja b), që i jep Prokurorit të Përgjithshëm të drejtën kushtetuese për nxjerrjen e udhëzimeve të përgjithshme për prokurorët;
Në pikën 4, formulimi është pa sens sepse parashikon se prokurorët emërohen nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë me propozim të Këshillit të Lartë të Prokurorisë;
Terminologjia kudo në tekst nuk është uniforme dhe kjo dispozitë është një prej këtyre shembujve. Kështu, tek kriteret e emërimit të prokurorit është vendosur “mbarimi i Shkollës së Magjistraturës” (e cila gabimisht në pikën 4 citohet si Shkolla e Lartë e Magjistraturës), ndërsa tek gjyqtarët është vendosur “arsimi i lartë juridik”. Një shembull tjetër është “vlerësimi dhe kontrolli pozitiv i pasurisë dhe i të shkuarës së prokurorit”, ndërsa tek inspektorët është parashikuar “kontrolli i thelluar i pasurisë, të integritetit dhe i të shkuarës”. E çuditshme është që tek gjyqtarët kushtetues, gjyqtarët e Gjykatës së Lartë, anëtarët e Këshillit të Lartë Gjyqësor, gjyqtarët e tjerë, Këshilli i Lartë i Prokurorisë, një kriter i tillë mungon. Po ashtu, një kontroll i tillë nuk i bëhet as Kryetarit të Dhomës Kombëtare të Avokatisë, i cili është përfshirë në pozicione kyç në sistemin e reformuar të drejtësisë
Parimi i pavarësisë apo autonomisë në organizimin e prokurorisë ka ndryshim nga ai që zbatohet për gjyqtarët. Prokuroria duhet të organizohet si organ i pavarur, ndërsa veprimtaria e prokurorit duhet t’i nënshtrohet kontrollit të brendshëm hierarkik.

46. Lidhur me nenin 51 të projektligjit, që shton nenin 148/a në Kushtetutë, për ngritjen e Këshillit të Lartë të Prokurorisë, në parim ne jemi dakord për forcimin dhe ngritjen në nivel kushtetues të këtij organi. Përsa i takon dispozitës konkrete, ne konstatojmë se ajo është hartuar me të njëjtin model dhe frymë si neni 40 i projektligjit, që reformon Këshillin e Lartë Gjyqësor. Për këtë arsye, ne i qëndrojmë strikt të gjitha komenteve të dhëna në pikën 34 të kësaj oponence. Në shtesë të këtyre argumenteve, na duket e paarsyeshme që numri i anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë të jetë i njëjtë me numrin e anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, sepse siç propozon drafti, përgjegjësitë e Këshillit Gjyqësor janë më të shumta dhe më voluminoze se sa ato të Këshillit të Prokurorisë. Po ashtu, na duket e papranueshme që për Këshillin e Prokurorisë nuk janë vendosur hipotezat e mbarimit të mandatit dhe rregulli për përgjegjësinë disiplinore të anëtarëve të tij, siç është vepruar me anëtarët e Këshillit të Lartë Gjyqësor.

47. Lidhur me nenin 52 të projektligjit, që shton nenin 148/b në Kushtetutë, në parim ne jemi dakord për të përcaktuar shprehimisht dhe për t’i rikonceptuar në Kushtetutë përgjegjësitë e Këshillit. Megjithatë, vlerësojmë se këto kompetenca nuk janë formuluar qartë dhe në mënyrë të plotë.

48. Për sa është përmendur në pikat 46 dhe 47 të kësaj oponence, ne i qëndrojmë sugjerimeve, që kemi dhënë në Platformë:

Këshilli i Prokurorisë të jetë një trup kolegjial i pavarur. Numri i anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë, duhet të përcaktohet në funksion të gamës dhe volumit të funksioneve.

Shumica substanciale e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë të zgjidhet nga kolegët e tyre. Anëtarët prokurorë të zgjedhur, duhet të përfaqësojnë të gjitha nivelet strukturore hierakike të sistemit të prokurorisë dhe të mos jenë në pozita drejtuese administrative (drejtuesit e prokurorive të rretheve apo apelit) dhe të plotësojnë kriteret e treguara më sipër për gjyqtarët e GJL dhe GJK, për integritetin profesional, përfshi dhe kriteret e përvojës kur kanë qenë në funksione dhe detyra gjatë kohës së regjimit komunist.

Me qëllim që të sigurohet legjitimiteti demokratik i këtij Këshilli, anëtarët e tjerë të zgjidhen nga Kuvendi ndërmjet personave me kualifikimet e përshtatshme (profesorë të së drejtës dhe juristë të angazhuar në shoqërinë civile etj). Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë, të emëruar nga Kuvendi, të zgjidhen nëpërmjet një shumice të cilësuar që garanton pjesëmarrje substanciale të opozitës me qëllim për të garantuar paanësinë dhe eleminuar kapjen politike. Një mekanizëm zhbllokues duhet të parashikohet për zgjedhjen e anëtarëve jo-prokurorë, psh zgjedhja nga Parlamenti duke përdorur një sistem proporcional, ose transferimi i të drejtës së zgjedhjes tek organizma të pavarur për të eleminuar kapjen politike janë të mirepritur.

Anëtarët në Këshill mund të rizgjidhen por duke siguruar që të paktën 4 vjet të kenë kaluar nga mandati i tyre i mëparshëm. Me qëllim garantimin e pavarësisë, zgjedhja e drejtuesit të Këshillit të bëhet nga anëtarët e tij nëpërmjet një mekanizmi zgjedhor. Mandati i këtyre anëtarëve duhet të përfundojë vetëm me skadimin e këtij afati, me daljen në pension, me dorëheqje ose vdekje, ose me shkarkimin e tyre për arsye disiplinore.

Mbledhjet e Këshillit të Prokurorisë duhet të jenë të hapura për publikun, nëse Këshilli nuk vendos të punojë me mbledhje të mbyllur, përveç rasteve kur siguria arsye të tjera që lidhen me mbrojtjen e të dhënave personale mund të kërkojnë mbledhje të mbyllura dhe në përputhje me rregullat e tij të procedurës, si një rast përjashtimor.

49. Lidhur me nenin 51 të projektligjit, që shton nenin 148/c në Kushtetutë, në parim jemi dakord. Megjithatë ne ngremë dyshime për nevojën e shkëputjes së kësaj strukture nga organi i prokurorisë. Për më tepër, konstatojmë se projektligji ka paqartësi në këtë drejtim:
ne jemi pro krijimit të SPAK, por të sigurohet krijimi jashtë ndikimit politik të mazhorancës parlamentare, duke mos eleminuar nga procesi i përzgjedhjes filtrat balancues, sic mund të jenë Presidenti i Republikës apo opozita parlamentare, sepse vetëm këto filtra balancues sigurojnë mos kapjen politike të këtyre strukturave.
në pikën 4 të nenit 54 të projektligjit, teksa shpjegohet ndarja e kësaj Strukture nga autoriteti i Prokurorit të Përgjithshëm, një ndarje e tillë nuk bëhet për çështje të buxhetimit të saj, për çështje të planifikimit strategjik dhe të raportimit në Kuvend;
Na duket e papërshtatshme që gjyqtarët dhe prokurorët përfshihen shprehimisht nën juridiksionin e kësaj strukture, ndërsa funksionarët e tjerë janë me skemë të lëvizshme për shkak të tekstit “zyrtarë të lartë, të përcaktuar me ligj”;
Pika 3 e këtij neni ka paqartësi në tekstin e saj, si në koncepte të kritereve, ashtu edhe në procedura;
Në pikën 5 përcaktimi për Byronë Kombëtare të Hetimit, në kushtet kur Gjykata Kushtetuese ka dhënë një vendim për të, na duket bazë e pamjaftueshme kushtetuese për të garantuar organizimin, funksionimin dhe profesionalizmin e kësaj strukture. Për më tepër, nuk jepet as autorizim ligjor për rregullimin e detajeve. Në këtë mënyrë, dyshojmë që kjo dispozitë do të keqzbatohet në praktikë, duke rrezikuar standardet e procesit të rregullt ligjor ndaj individëve;
Në këtë dispozitë përmenden për herë të parë dhe në mënyrë të pamjaftueshme Gjykata e Shkallës së Parë dhe Gjykata e Apelit Antikorrupsion. Mënyra e formulimit është e pasaktë sepse ato duhet të zënë vend tek pushteti gjyqësor dhe jo tek prokuroria. Në këtë mënyrë, jepet përshtypja që gjykatat ndjekin prokurorinë, ndërkohë që duhet të ndodhë e kundërta.
emërimi i prokurorëve pranë SPAK bëhet nga KLP, i cili sic theksuam më lartë, do të arrihet të kontrollohet tërësisht nga mazhoranca parlamentare, duke i diktuar atyre emrat e prokurorëve që do të emërohen në SPAK. Në procesin e emërimit është përjashtuar tërësisht roli i Presidentit të Republikës apo PP.
SPAK do të hetojë zyrtarët e lartë, pra pikërisht ato zyrtarë që do të kenë në dorë emërimin dhe shkarkimin e tyre, duke qenë në kushte flagrante konflikti interesi. Kujtojmë këtu që për këtë shkak u hoq kompetenca e juridiksionit fillestar GJL.
SPAK do të ketë nën mbikëqyrje BKH, e cila do të kryejë hetime. Por mungesa e pavarësisë së SPAK, sepse nëpërmjet KLP do të arrihet kontrolli i saj nga mazhoranca parlamentare, nënkupton edhe mungesë pavarësie të BKH për realizimin e hetimeve të panashme.
veprimtaria e SPAK do të mbikëqyret nga ILD, i cili emërohet nga Kuvendi dhe veprimtaria e tij kontrollohet nga Qeveria (Ministri i Drejtësisë). Pra praktikisht veprimtaria e SPAK do të kontrollohet indirekt nga Ministri i Drejtësisë.

50. Lidhur me nenin 54, që ndryshon nenin 149 kemi vërejtjet e mëposhtme:
Formula e prezantuar nuk garanton pavarësinë politike të Prokurorit të Përgjithshëm. Formula prej 3/5 e votave në Kuvend në Republikën e Shqipërisë nuk garanton pjesëmarrjen substanciale të opozitës, siç është shpjeguar disa herë në këtë oponencë;
Në parim ne jemi kundër organit Këshilli për Emërimet në Drejtësi si strukturë që jo vetëm fragmentarizon sistemin në mënyrë të papërshtatshme, por edhe përbërja e tij lë dyshime për ndikim të papërshtatshëm politik, sidomos të pushtetit ekzekutiv
Kriteret e vendosura për emërimin e Prokurorit të Përgjithshëm, të lidhura me rregullin për emërimin e Prokurorit aktual në Gjykatën e Apelit Tiranë dhe me shpjegimin në relacionin shoqërues që Prokurorit aktual, duhet t’i ndërpritet mandati, lënë të kuptosh që këto kritere janë hartuar për një individ konkret. Në këtë drejtim, është e paqartë pse vihet theksi tek universiteti i shquar brenda dhe jashtë vendit, kur në Shqipëri ne nuk kemi ende një organizëm që shquan universitetet. Për më tepër, me sistemin e reformuar arsimor, të gjithë të diplomuarit me sistemin 4 vjeçar në drejtësi konsiderohen se kanë përfunduar studimet pasuniversitare të nivelit të parë. Pyetja e dytë lind a është e mjaftueshme që ky funksionar thjesht të ketë kryer këto studime apo duhet që rezultatet t’i ketë patur të mira.

51. Lidhur me nenin 55 të projektligjit, që shton nenin 149/a në Kushtetutë, kemi të njëjtat argumente dhe rezerva si tek nenet 17, 31, 42 dhe 46 të projektligjit, pasi kjo dispozitë ka strukturë dhe përmbajtje të ngjashme me to. Në shtesë të këtyre argumenteve, evidentojmë se neni 55 i projektligjit është një prej rasteve që tregon se teksti tërësor i amendamenteve të propozuara nuk është uniform. Kështu, në këtë dispozitë pa asnjë shpjegim, Prokurorit të Përgjithshëm i rritet mosha e pensionit në 70 vjeç, ndërsa në dispozita të tjera përcaktohet mosha 65 vjeç apo heshtet fare për këtë çështje. Gjithashtu, në këtë dispozitë mungon detyrimi i ndonjë organi për të njoftuar organin e emërtesës për mbarimin e mandatit. Së fundmi, vlerësojmë se pika 3 e kësaj dispozite është e paqartë dhe konfuze. Ajo duket se është hartuar për një individ konkret dhe me zbatim vetëm 1 herë. Për më tepër, gjuha e përdorur në të është tërësisht e ndryshme nga gjuha e përdorur për funksionarët e tjerë (që rikthehen në pozicionet e mëparshme apo në pozicione të barazvlefshme). Për më tepër, duket që në këtë mënyrë diktohet që një prej kushteve për t’u emëruar gjyqtar në Gjykatën e Apelit është të kesh qenë Prokuror i Përgjithshëm, teksa një funksionar i tillë mund të mos plotësojë kushtet e vendosura nga ligji për t’u emëruar fare gjyqtar.

52. Në projektligj mungon neni 56, por nga neni 55 është kaluar tek neni 57.

53. Ne jemi kundër për ngritjen e Këshillit të Emërimeve në Drejtësi, që propozohet me nenin 57 të projektligjit. Në këtë drejtim, sjellim në vëmendje se me anë të këtyre ndryshimeve propozohet ngritja në nivel kushtetues e të paktën 9 organeve të reja kushtetuese, pa folur për organet ekzistuese që reformohen të gjitha (Gjykata e Lartë Administrative, Këshilli i Lartë të Prokurorisë, Inspektorati i Lartë të Pavarur, Struktura e Posaçme Anti-Korrupsion, Gjykatat Antikorrupsion, Byroja Kombëtare të Hetimit, Këshilli për Emërimet në Drejtësi, Tribunali Disiplinor dhe Komisioni i Pavarur i Kualifikimit. Në vleërsimin tonë krijimi i një numri të lartë institucionesh thellon problematikën shqiptare, e cila çalon në drejtim të besimit të ndërsjellë tek institucionet, si dhe bashkëpunimi dhe bashkërendimi ndërinstitucional. Nga ana tjetër, problemi më shqetësues për ne është korrupsioni politik, që nënkupton përfitimi nga mazhoranca aktuale për emërimin në këto struktura të individëve që gëzojnë besimin e saj. Ne nuk jemi dakord që të gjitha institucionet burojnë nga Kuvendi dhe formula e emërimit shmang rolin substancial të opozitës.

Për më tepër, Këshilli për Emërimet propozohet të jetë i përbërë nga 11 funksionarë të lartë, ku Ministri i Drejtësisë është anëtar me të drejta të plota. Ne konstatojmë se në kundërshtim me të gjitha rekomandimet ndërkombëtare që ka marrë Shqipëria për depolitizimin e sistemit dhe reduktimin e rolit të Ekzekutivit, përmes Ministrit të Drejtësisë, draft-amendamentet propozojnë të kundërtën. Konkretisht Ministri i Drejtësisë merr pjesë në procesin e emërimit dhe të promovimit të funksionarëve të lartë (anëtar i Këshillit për Emërimet), merr pjesë si anëtar me të drejtë kërkimin e hetimit disiplinor në mbledhjet e Këshillit të Lartë Gjyqësor, të Këshillit të Lartë të Prokurorisë dhe të Inspektoratit të Lartë. Ai merr pjesë si anëtar me të drejta të plota në Tribunalin Disiplinor, që nënkupton se vendos për masat disiplinore tashmë jo vetëm për gjyqtarët, por për herë të parë edhe për të gjithë funksionarët e tjerë të lartë të sistemit të drejtësisë. Gjithashtu, ai verifikon edhe punën e Inspektoratit të Lartë.

Lidhur me Këshillin për Emërimet është shqetësues edhe fakti se të gjithë funksionarët e tjerë, sot nuk kanë pavarësinë në detyrë, për shkak të procesit të rivlerësimit. Ky Këshill kryesohet nga Kryetari i Këshillit të Lartë Gjyqësor, që sipas projekt-amendamentave propozohet të jetë një anëtar jo gjyqtar, i zgjedhur nga Kuvendi. Po ashtu, në funksionimin e këtij Këshilli mungojnë rregullat për transparencën e veprimtarisë së tij, për aksesin në dokumentacionin e tij nga të interesuarit dhe për të drejtën e ankimit të të interesuarve. Këto çështje paraqiten të rëndësishme për karrierën e funksionarëve, pasi në disa raste renditja që bën ky Këshill kalon automatikisht në emërim.

54. Lidhur me dispozitat kalimtare (e numërtuar përsëri si neni 57), ne vlerësojmë se ato janë shqetësuese pasi:
Prokurorit të Përgjithshëm dhe 12 anëtarëve të zgjedhur të KLD-së iu ndërpritet mandati kushtetues në mënyrë të menjëhershme dhe automatike;
9 anëtarëve të Gj.Kushtetuese, 17 anëtarëve të Gj.Lartë, si dhe 383 gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të apelit, duke shtuar edhe numrin e të gjithë prokurorëve në të treja nivelet ka rrezikun e ndërprerjes së mandatit pas procesit të rivlerësimit;
Nuk jepet asnjë justifikim dhe shkrihen me ligj mandatet ligjore të inspektorëve të KLD-së, të anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë dhe të gjyqtarëve të Gjykatës së Apelit Administrativ.

55. Mbi nenin 58 të projektligjit – procesi i vlerësimit dhe rivlerësimit, shprehemi si më poshtë:

Komente të përgjithshme mbi procesin e vlerësimit dhe rivlerësimit tranzitor

Në nenin 58 të projektligjit parashikohet përfshirja në Kushtetutë e një Aneksi me titull “Vlerësimi Kalimtar i Kualifikimit të Gjyqtarëve dhe Prokurorëve”. Sipas kësaj pjese të gjithë gjyqtarët, përfshi anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, prokurorët, anëtarët e Këshillit të Lartë të Drejtësisë, Prokurori i Përgjithshëm i Republikës së Shqipërisë, si dhe këshilltarët ligjorë pranë tyre, do të vlerësohen dhe rivlerësohen ex officio në mënyrë që të rivendoset besimi i publikut dhe besimi tek këto institucione të rëndësishme demokratike.

Fillimisht duhet të theksojmë se mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve të shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. Gjithashtu, duam të theksojmë se në cdo rast, mbështesim fuqimisht cdo masë që synon të luftojë korrupsionin në sistemin e drejtësisë, në mënyrë reale dhe të sinqertë, dhe që në qëllimin e vet final të ketë ndëshkimin shembullor të cdo gjyqtari dhe prokurori të korruptuar. Por një proces i tillë duhet të sigurojë dhe të vendosë në balancë të drejtë garantimin e njëkohshëm të pavarësisë së gjyqësorit me luftën pakompromis ndaj korrupsionit.

Mirëpo, nuk mund të mbështesim asnjë testim qeveritar, testim njohurish nëpërmjet provimeve, me gojë apo me shkrim (sic parashikon pika 3 e nenit 8 të Aneksit bashkëlidhur amendamenteve kushtetuese). Edhe në Opinionin e Përbashkët të Komisionit të Venecias dhe Drejtorisë për të Drejtat e Njeriut (DHR) të Drejtorisë së Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut dhe Shtetin Ligjor (DP) të Këshillit të Europës mbi Ligjin për Sistemin Gjyqësor dhe Statusin e Gjyqtarëve dhe Ndryshimet në Ligjin për Këshillin e Lartë të Drejtësisë të Ukrainës, Mendim i Komisionit të Venecias Nr. 801/2015 §§71-81 (23 mars, 2015), theksohet se: “Rivlerësimi për periudhën tranzitore duhet të mbështetet më tepër tek performanca individuale në punë sesa tek provimi”.

Nga ana tjetër, nuk mund të mbështesim asnjë proces që synon të intimidojë gjyqtarët dhe prokurorët, dhe që nuk sjell asnjë impakt në luftën reale kundër korrupsionit. Procese të tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë pushtetit gjyqësor, sic do të argumentohet edhe më poshtë.

Dëshirojmë të theksojmë se gjyqtarët në Republikën e Shqipërisë i janë nënshtruar një testimi të njohurive profesionale (provim me shkrim) në vitin 1999. Ajo që pasojë këtë proces vlerësimi profesional ishte shkarkimi i disa gjyqtarëve dhe zëvendësimi i tyre me juristë (pa kaluar më parë nga Shkolla e Magjistraturës) që më parë kishin mbajtur funksione politike (Ministra, Zëvendësministra, funksionarë të lartë politik në administratën publike në atë kohë). Ne kemi të gjithë indiciet dhe dyshimet e arsyshme (të cilat do të specifikohen në detaje edhe më poshtë), që edhe në këtë rast, rivlerësimi i gjyqtarëve dhe prokurorëve, anëtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, apo Prokurorit të Përgjithshëm, për nga mënyra sesi është konceptuar, nuk synon të rrisë profesionalizimin apo të luftojë korrupsionin në sistemin e drejtësisë, por ta politizojë në mënyrë të skajme, duke e vënë nën kontrollin e mazhorancës aktuale parlamentare.

Një detajë që duhet të mbahet në konsideratë është fakti se pas vitit 2000, pjesë e sistemit gjyqësorë dhe prokurorisë shqiptare mund të bëhen vetëm kandidatët që vijnë nga Shkolla e Magjistruatës dhe që rekrutohen sipas një procedure konkurimi, transparente dhe të bazuar plotësisht në meritë, dhe të mbikëqyrur nga organizmat ndërkombëtarë që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri. Deri më sot, në cdo raport apo ekspertizë të pavarur ndërkombëtare, Shkolla e Magjistraturës është konsideruar një histori suksesi dhe që ka ndikuar pozitivisht, jo vetëm në depolitizimin e sistemit gjyqësor, por edhe në rritjen e profesionalizimit në sistem. Nga ana tjetër, aktualisht në Shqipëri është duke u zbatuar një procedurë vleresimi profesional peroidik për gjyqtarët dhe prokurorët, të cilat kryhen në mënyrë të pavarur nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë dhe Prokuroria e Përgjithshme. Për të gjithë gjyqtarët e shkallës së parë dhe të apelit tashmë ka përfunduar raundi i parë i vlerësimit dhe ndërkohë është drejtë përfundimit raundi i dytë i tij.

Ne besojmë se një sistem i mirëkonceptuar i vlerësimeve periodike lejon jo vetëm monitorimin e performancës së gjyqtarit dhe progresin e tij me kalimin e kohës, por edhe identifikimin e hershëm të problemeve, siç është numri i lartë i çështjeve në ngarkim dhe grumbullimi i tyre, me të cilën shumë gjyqtarë përballen dhe që duhet bërë me dije në një fazë fillestare. Në këtë kuadër, GRECO në raportin e vlerësimit të raundit IV për Shqipërinë rekomandon: “… ii) Vlerësimi periodik i performancës profesionale dhe etike të gjyqtarit të bëhet në kohën e duhur dhe të merret në konsiderat duke u siguruar qe kriteret e vleresimit te etikës së gjyqtarëve të jenë objektive dhe transparente, duke pasur në vëmendje parimin e pavarësisë së gjyqësorit.”

Si vërehet më sipër nga gjetjet e raportit dhe rekomandimi përkatës i GRECO, nuk konsiderohet e nevojshme (dhe aq me pak e domosdoshme) një rivlerësim i përgjithshëm i aftësive të gjyqtarëve dhe prokurorëve, aq më pak kur nje gjë e tillë pretendohet në funksion të ngritjes së një sistemi efektiv të vlerësimit etiko-profesional të tyre, po nuk shpjegohet se si do ndikojë konkretisht rivlerësimi në ngritjen e sistemit eficent të vlerësimit. Përkundrazi, rekomandimi i GRECO ka si synim perfeksionimin e sistemit ekzistues, duke implikuar në këtë drejtim jo vetëm forcimin dhe transparencën e kritereve të vlerësimit, por duke konsideruar gjithashtu shumë të rëndësishëm në këtë aspekt parimin e pavarësisë së gjyqësorit.
Rivlerësimi profesional i gjyqtarëve në detyrë është vlerësuar në Opinionin e Përbashkët të Komisionit të Venecias dhe Drejtorisë për të Drejtat e Njeriut (DHR) të Drejtorisë së Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut dhe Shtetin Ligjor (DP) të Këshillit të Europës mbi Ligjin për Sistemin Gjyqësor dhe Statusin e Gjyqtarëve dhe Ndryshimet në Ligjin për Këshillin e Lartë të Drejtësisë të Ukrainës, Mendim i Komisionit të Venecias Nr. 801/2015 §§71-81 (23 mars, 2015), si një rast i vecantë dhe që duhet të bëhet sipas garancive tepër rigoroze për të mbrojtur ata gjyqtarë që janë të përshtatshëm për të ushtruar detyrën e tyre. Në Aneksin e amendamenteve kushetuese, si dhe në relacionin shoqërues të tyre, specifikohet se kjo masë ndërmerret me qëllim që të rivendoset besimi i publikut dhe besimi tek këto institucione të rëndësishme demokratike. Konkretisht, kjo masë propozohet për shkak të shkallës së lartë të korrupsionit në Shqipëri, niveli i ulët i cilësisë së punës së sistemit të drejtësisë, si dhe mosfunksionimi i mekanizmave ekzistues të kontrollit të gjyqtarëve dhe prokurorëve.

Ne pranojmë se korrupsioni në Shqipëri është një problem shqetësues, që nuk ka përfshirë vetëm sektorin e drejtësisë, por të gjitha sektorët e jetës publike në vend. Për këtë arsye, ritheksojmë se mbështesim fuqimisht cdo masë që synon të luftojë korrupsionin, në mënyrë reale dhe të sinqertë, dhe që në qëllimin e vet final të ketë ndëshkimin shembullor të cdo zyrtari të korruptuar. I njëjti mekanizëm ndëshkimor duhet të aplikohet në cdo sektor tjetër publik, duke përfshirë qeverisjen qendrore, qeverisjen vendore, prokurimet publike, koncesionet, tatimet, doganat, etj. Për këtë arsye, vlerësojmë se do të ishte e përshtatshme që të fuqizohen strukturat aktuale që mundësojnë hetimin dhe ndëshkimin e akteve korruptive (në të gjitha sektorët e jetës publike, përfshirë sektorin e drejtësisë), duke i garantuar pavarësinë dhe statusin (vecanërsisht për struktura të tilla si Inspektorati i Lartë i Kontrollit dhe Deklarimit të Pasurive, prokuroria, gjykata, organet inspektuese, etj.). Në këtë pikë, duam të theksojmë se besimi i publikut tek institucionet publike është gjithashtu i ulët, për shkak se besohet se edhe funksionarët e organeve të tjera në sektorë të ndryshëm (përfshirë qeversijen qendrore, vendore, etj.) janë gjithashtu të korruptuar.

Krijimi i strukturave të reja, ad hoc, dhe pa kurrëfarë eksperience në fushën përkatëse, aq më tepër të emëruar nga mazhoranca parlamentare dhe pakurrëfarë garancie për pavarësi nga politika, vlerësojmë se nuk i jep zgjidhje problemeve të evidentuara dhe luftës pakompromis ndaj korrupsionit!

Nga ana tjetër, vecimi i sektorit të drejtësisë dhe aplikimi i masave të jashtëzakonshme vetëm për këtë sektor, duket një ndërhyrje sektive, që më shumë se nevoja për të luftuar korrupsionin, synon vënien nën kontroll të sistemit të drejtësisë. Kjo është arsyeja e vetme, se përse në dispozitat tranzitore (konkretisht pika 1 e nenit 4 të Aneksit të amendamenteve kushtetuese), parashikohet shprehimisht që kur personi nën vlerësim dorëhiqet nga detyra, vlerësimi i tij pushon menjëherë, pavarësisht nga koha e dorëheqjes, si përpara, ashtu edhe gjatë kohës së vlerësimit.

Për më tepër, pjesë e procesit të rivlerësimit ex officio bëhen edhe anëtarët e Gjykatës Kushtetuese. Në asnjë rast, nga opinioni publik apo ekspertiza të pavarura ndërkombëtare, nuk ka patur akuza apo dyshime mbi përfshirjen e anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese në veprimtari korruptive. Ky organ i rëndësishëm kushtetuese, nuk është përfolur kurrë për veprime të padrejta si pasojë e veprimeve korruptive. Edhe vetë mazhoranca aktuale, nuk ka evidentuar ndonjë problematikë që lidhet me korrupsionin në Gjykatën Kushtetutese. Është e vërtetë se në media janë bërë publike vetëm ndërhyrje të papërshtatshme të Kryeministrit aktual, i cili dyshohet se ka kërcënuar nëpërmjet telefonit anëtarë të caktuar të Gjykatës Kushtetuese. Ky lajm i bërë publik në media nuk është provuar dhe nuk ka patur ndonjë reagim zyrtar nga vetë Gjykata Kushtetuese. Për pasojë, parashikimi i mundësisë për të rivlerësuar ex officio anëtarët e Gjykatës Kushtetuese, vlerësojmë se është vijim i rrugës për t’i intimiduar dhe kërcënuar ato. Masa e propozuar është disproporcionale dhe nuk përputhet me nevojën që e dikton aplikimin e saj.

Të gjitha arsyet si më sipër, na krijojnë dyshimin e arsyeshëm se në rastin konkret, lufta ndaj korrupsionit, po përdoret thjeshtë si alibi nga mazhoranca aktuale, për të marrë nën kontroll të gjithë sistemin e drejtësisë, nga gjykatat/prokuroritë e shkallës së parë e deri tek Gjykata Kushtetuese. Kjo tentativë që materializohet nëpërmjet ndryshimeve kushtetuese të propozuara nga mazhoranca, përbejnë në vetvete një “grusht shteti” ndaj sistemit të pavarur të drejtësisë.

Komente të përgjithshme mbi Aneksin “Vlerësimi Kalimtar i Kualifikimit të Gjyqtarëve dhe Prokurorëve”

Së pari, ne vlerësojmë se nga pikëpamja e teknikës legjislative është atipike përfshirja në tekstin e Kushtetutës të Anekseve apo Shtojcave. Qëllimi i Kushtetutës nuk është të rregullojë në mënyrë të detajuar procese apo institucione, por si dokumenti themeltar i shtetit, duhet të parashikojë vetëm cështjet themelore dhe parimet mbi të cilat ngrihen apo funksionojnë organe të ndryshme shtetërore. Detajime të papërshtatshme, aq më tepër të pakuptimta dhe konfuze, i japin tekstit kushtetues natyrën e një akti nënligjor, duke zhveftësuar plotësisht rolin që ka Kushtetuta në një shtet demokratik.

Së dyti, gjuha e përdorur në tekst është e paqartë dhe me fjalë apo shprehje të papërcaktuara qartësisht. Ky fakt vështirëson shumë kuptimin e saktë të dispozitave dhe krijon premisë për interpretime të ndryshme gjatë zbatimit në praktikë. Madje, në dispozita përfshihen fjali që nuk kanë qëllim përcaktimin e rregullave, por shprehjen e synimeve se pse po përcaktohen rregullat (neni 1). Dispozita të tilla janë të përshtatshme për akte nënligjore, por jo për një tekst kushtetues.

Së treti, në dispozita të vecanta të ligjit bëhen referime në nene që nuk ekzistojnë as në tekstin aktual të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe as që shtohen në tekstin e amendameneteve kushtetuese të propozuara (për ilustrim shiko nenet 4, 5, 6, 7 të Aneksit, që referojnë në nenet 184, 188, 189 apo 190). Referimi në nene që nuk ekzistojnë vështirëson plotësisht kuptimin e saktë të dispozitave.

Së katërti, në tërësi në të gjithë Aneksin ka një mospërputhje midis emërtesave të organeve që parashikohet të ngrihen, duke të krijuar perceptimin se flitet për organe të ndryshme. Të njëjtin organ njëherë përmendet si “Komision i Pavarur Alternativ i shkallës së parë”, më pas si Komisioni i Shkallës së parë”, apo “Komisioni i Zgjeruar i Shkallës së Apeli” dhe me pas “Komisioni i Shkallës së Dytë”, “Komisioni i Pavarur i Kualifikimit i shkallës së dytë”, “Komisioni i Apelit”. E gjithë kjo mbivendosje termash, ka krijuar një paqartësi të plotë të strukturës konkrete dhe të saktë që synohen të ngrihen.

Së pesti, në nenin 58 të amendamenteve kushtetuese dhe më pas në të gjithë tekstin e Aneksit përdoret termi “do të vlerësohen dhe rivlerësohen ex officio”. Mirëpo, në draft nuk kuptohet se cili konsiderohet “vlerësim” dhe cili konsiderohet “rivlerësim ex officio”, si dhe cila është diferenca midis këtyre dy proceseve.

Komente specifike për dispozitat e vecanta të Aneksit

Neni 1

Në një rast të paprecedent, në pikën 1 kjo dispozitë parashikon kufizimin e zbatimit të disa neneve ekzistuese të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, deri në masën që lejojnë zbatimin e dispozitave të këtij Aneksi. Konkretisht, janë pezulluar (kufizuar) zbatimi i neneve 128 (rastet e shkarkimit të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese); 131/f (e drejta e ankimit për shkeljen e të drejtës për një proces të rregullt ligjor); 135 (organizimi aktual i pushtetit gjyqësor); 138 (moskufizimi i kohës së qëndrimit në detyrë për gjyqatrët); 140 (rastet e shkarkimit nga detyra të anëtarëve të Gjykatës së Lartë); 145/1 (rregulli që gjyqtarët janë të pavarur dhe u nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve); 147/6 (rastet e shkarkimit nga detyra të gjyqtarëve) dhe 149/2 (rastet e shkarkimit nga detyra të Prokurorit të Përgjithshëm). Pezullimi i këtyre dispozitave materializon qëllimin e ndryshimeve kushtetuese dhe vecanërisht procesit të rivlerësimit ex officio të funksionarëve të sistemit të drejtësisë, për të injoruar pavarësinë e organeve të drejtësisë dhe për të siguaruar kontrollin politik të tyre.

Aq absurde janë këto kufizime, sa arrijnë të pezullojnë edhe zbatimin e nenit 131/f të Kushtetutës aktuale, duke mohuar të drejtën e individit për t’iu drejtuar Gjykatës Kushtetuese për shkeljen e të drejtës së tyre për një proces të rregullt ligjor. Në fakt në thelb, një kufizim i tillë përbën kufizim të të drejtës për një proces të rregullt ligjor, që sanksionohet në nenin 42 të Kushtetutës së Shqipërisë dhe nenin 6 të KEDNJ-së. Kjo e drejtë nuk lejohet të kufizohet nga Kushtetuta aktuale, as në rastet e gjendjes së luftës ose gjendjes së jashtëzakonshme (shiko pikën 1 të nenit 175 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë)!

Nga ana tjetër, pezullimi nga zbatimi i nenit 145/1 të Kushtetutës aktuale të Republikës së Shqipërisë, ku sanksionohet se gjyqtarët janë të pavarur dhe i nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjit, fut në kolaps sistemin gjyqësor shqiptar, të paktën për të gjithë periudhën që do të ekzistojë një pezullim i tillë. Cdo dispozitë e Kushtetutës duhet të interpretohet në mënyrë të tillë që të jetë e pajtueshme me parimet themelore kushtetuese. Kjo për arsye se, siç pranohet në doktrinën dhe jurisprudencën kushtetuese, çdo dispozitë kushtetuese është në një lidhje të caktuar me dispozitat e tjera, dhe së bashku, ato formojnë një entitet. Për pasojë, asnjë dispozitë e Kushtetutës nuk mund të nxirret jashtë kontekstit të saj dhe të interpretohet më vete. Në këtë kontekst, vlerësojmë se pezullimi i zbatimit të nenit 145/1 të Kushtetutës, që garanton se gjyqtarët janë të pavarur dhe i nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjit, prek drejtpërdrejtë nenin 42 të Kushtetutës aktuale të Republikës së Shqipërisë, ku sanksionohet se: “Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të interesave të tij kushtetuese dhe ligjore, ose në rastin e akuzave të ngrituara kundër tij, ka të drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj.”.

Në të njëjtën linjë, shkon edhe pezullimi i dispozitave të tjera që garantojnë statusin e gjyqtarëve apo prokurorëve dhe heq garancitë kushtetuese për kohën e qëndrimit të tyre në detyrë apo kohëzgjatjen e mandatit dhe rregullave kushtetuese për shkarkimin nga detyra (nenet 128, 138, 140, 147/6 dhe 149/2). Ne vlerësojmë se pavarësia e gjyqtarëve dhe gjykatave nuk është një qëllim në vetvete. Respektimi i këtij parimi është një kusht i nevojshëm për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut. Në këtë kuptim, kjo pavarësi nuk është një privilegj, por një nga detyrat themelore të gjyqtarëve dhe të gjykatës, që rrjedh nga të drejtat e njeriut për të patur një arbitër të paanshëm në një konflikt, të garantuar nga Kushtetuta. Garantimi i një standardi të tillë përbën dhe kriterin orientues për të vlerësuar pavarësinë e gjyqtarëve dhe të gjykatave.

Kjo nënkupton se gjatë periudhës së pezullimit të nenit 145/1 dhe dispozitave të tjera kushtetuese që garantojnë pavarësinë e gjyqtarëve dhe gjykatave (nenet 128, 138, 140, 147/6 dhe 149/2), të gjitha vendimet gjyqësore të dhëna nga gjykatat shqiptare (të cilave i është pezulluar garancia për të të qenë të pavarur) janë potencialisht të cenueshme, për shkak se nuk garantojnë të drejtën e individit për një proces të rregullt ligjor, vecanërisht të drejtën për t’u gjykuar nga një gjykata e pavarur dhe e paanshme. Në këtë pikë, dëshirojmë të theksojmë se nga interpretimi logjik dhe harmonik i të gjithë dispozitave të Aneksit, rezulton se masa e kufizimit të këtyre dispozitave do të jetë në fuqi të paktën nga data 1 Janar 2016 – 31 Dhjetor 2019 (kohë gjatë të cilës do të kryhet procesi i rivlerësimit ex officio – shiko pikën 1 të nenit 3 të Aneksit)!

Së fundmi, mbi këtë cështje, duam të theksojmë se ky kufizim i paprecedent dhe i papërshtatshëm i pavarësisë së gjyqtarëve dhe prokurorëve, vjen në një kohë kur deputetë të rëndësishëm të mazhorancës parlamentare, votues potencial të këtyre amendamenteve kushtetuese, janë nën procedim penal apo gjykim për kryerjen e veprave të rënda penale (përfshirë një deputet të mazhorancës të akuzuar për vrasje, apo një deputet të mazhorancës të akuzuar për plagosje të rëndë me dashje kundër disa shtetasve). Heqja e garancive mbi pavarësinë e gjyqtarëve dhe gjykatave, cenon rëndë besueshmërinë ndaj këtyre proceseve dhe proceseve të tjera që mund të zhvillohen në të ardhmen, ndaj politikanëve apo funksionarëve të tjerë të lartë publik, që sëfundmi janë akuzuar nga media si të përfshirë në akte korruptive (rasti i Kryetarit të Kuvendit) apo në trafik lëndësh narkotike (rasti i Ministrit të Brendshëm, i akuzuar publikisht nga një zyrtar i lartë i policisë, si i përfshirë në drejtimin e një grupi kriminal të trafikut ndërkombëtar të lëndëve narkotike).

Përsa i përket fjalive vijuese të pikës 1, konstatojmë se rregulli për përjashtimin nga vlerësimi i zyrtarëve që zëvendësohen, është tregues i qartë i nevojës që ka mazhoranca për zëvendësimin e funksionarëve aktual të sistemit të drejtësisë, me tepër sesa për të luftuar korrupsionin në drejtësi.

Lidhur me pikën 3, ku parashikohet që procedura e Presidentit të Republikës për të përjashtuar kandidatët që nuk përmbushin kriteret për t’u emëruar në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit (KPK), konstatojmë se nuk është në harmoni me dispozitat vijuese të draftit. Në procesin e emërimit të anëtarëve të KPK, nuk parashikohet ndonjë procedurë apo e drejtë e Presidentit të Republikës për të verifikuar përmbushjen e kritereve nga ana e kandidatëve. Sipas pikës 6, të nenit 3 të Aneksit, kjo e drejtë i është njohur Avokatit të Popullit. Kjo mospërputhje, duket një harresë e pafajshme dhe një ndërhyrje e momenteve të fundit për të ndryshuar procedurën, dhe është tregues i ndërhyrjes politike në draftin e prezantuar si punë të disa ekspertëve “të pavarur”. Dihet tashmë publikisht se Presidenti i Republikës vlerësohet nga mazhoranca si pengesë për të arritur qëllimin e saj për të kontrolluar sistemin e drejtësisë. Ndërkohë që Avokati i Popullit është emërtesë tërësore e Partisë Socialiste, sipas një marrëveshje të bërë midis forcave politike në kohën e zgjedhjes së tij, ku propozimi ju la opozitës së kohës (sot në mazhorancë parlamentare).

Neni 2

Në pikën 1 të kësaj dispozite, parashikohet të ngrihet një Mision Ndërkombëtar Monitorimi (MNM), si një mekanizëm bashkëpunimi ndërmjet Komisionit Europian, Shteteve të Bashkuara të Amerikës, organizatave të tjera ndërkombëtare dhe asistencës ndërkombëtare dypalëshe, i cili ka të drejtë të emërojë vëzhgues ndërkombëtarë në të dyja shkallët e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit. Fillimisht dëshirojmë të vlerësojmë pozitivisht përpjekjen për të garantuar monitorimin e procesit të vlerësimit tranzitor nga partnerët ndërkombëtar, si një mundësi për kontrolluar dhe siguaruar transparencën dhe saktësinë e procesit të rivlerësimit. Mirëpo, vlerësojmë se ky parashikim nuk arrinë të garantojë plotësisht eleminimin e rreziqeve që ka procesi i vlerësimit në tërësi, për disa arsye:

Së pari, ngritja dhe funksionimi i Misionit Ndërkombëtar të Monitorimit (MNM) është një ngjarje e pasigurt e së ardhmes dhe si rregull Kushtetuta nuk parashikon rregulla të pasigurta për t’u aplikuar, por përmban në cdo rast rregulla të detyrueshme për zbatim. Këtu kemi parasysh faktin se me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë nuk mund të ngarkojmë detyrime apo të kërkojmë zbatim të detyrueshëm nga ana e Komisionit Europian, Shteteve të Bashkuara të Amerikës, organizatave të tjera ndërkombëtare dhe asistencës ndërkombëtare dypalëshe (ky është edhe term i paqartë). Këto organizma ndërkombëtar edhe pse kanë të drejtë të caktojnë vëzhgues, mund të mos e ushtrojnë këtë të drejtë. Automatikisht, rregulli kushtetutes i parashikuar shndërrohet në një ngjarje të pasigurt të së ardhmes, që mund të mos zbatohet kurrë! Ky nuk është një supozim i bërë nga ana jonë, por bazohet në një traditë të mëparshme në Shqipëri. Gjejmë rastin të kujtojmë, se përafërsisht i njëjti rregull u përfshi në Aneksin e ligjit nr. 49/2012 “Për funksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administraive”, ku i njihej e drejta partnerëve tanë ndërkombëtar të merrnin pjesë në procedurat e organzimit të provimit për gjyqtarët administrativ, me qëllim që të garantohej zbatimi korrekt i ligjit gjatë emërimit të tyre. Një pjesë e konsiderueshme e partnerëve tanë ndërkombëtar nuk pranuar të ushtronin të drejtën që i njihte ligji, me pretendimin se emerimi i gjyqtarëve shqiptar është një cështje e brendshme e Republikës së Shqipërisë, ato nuk gëzonin autoritet për të ushtruar të drejtën që i njihte ligji dhe se cdo rol i tyre në proces do të cenonte parimin e sovranitetit të RSH.

Së dyti, roli i ekspertëve të caktuar nga MNM është thejeshtë vëzhgues, hulumtues dhe këshillues dhe pa ndonjë impakt të drejtpërdrejtë në vendimmarrjen e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit. Në asnjë dispozitë të Aneksit nuk parashikohet se opinioni apo konstatimi i Misionit Ndërkombëtar të Monitorimit është detyrues për Komisionin e Pavarur të Kualifikimit. Në draft, nuk prezantohet ndonjë rregull sesi veprohet nëse mendimi i MNM është i ndryshëm nga konstatimi përfundimtar që bëjnë strukturat vendase. Ne kuptojmë, se është e vështirë, para nga këndvështrimi i parimit të sovranitetit të RSH, që t’i njihet rol vendimmarrës MNM. Megjithatë, pjesëmarrja e tij në proces është thejshtë formale dhe nuk garanton plotësisht se veprimet arbitrare të strukturave vendase do të parandalohen.

Së treti, akti që prek statusin e gjyqtarëve/prokurorëve, përfshirë anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, është vendimi i strukturave vendase. Opinioni i MNM nuk sjell ndonjë impakt mbi procesin e shkarkimit të gjyqtarëve/prokurorëve.

Së katërti, drafti nuk sqaron pozicionin dhe statusin e MNM. Ndërsa është kujdesur për të parashikuar pagën e Komisionerëve në Kushtetutë, drafti nuk parashikon asnjë shpërblim për vëzhguesit, si dhe nëse MNM do të jetë strukturë permanente, strukturë me misione të herëpashershme vëzhgimi, apo me strukturë hulumtuese që vepron sa herë që vihet në dijeni të një shkelje (si rregull nga subjekti nën verifikim). Po nëse tolorohen apo fshihen fakte për gjyqtarë/prokurorë të caktuar, si do mund të vihet në lëvizje/dijeni kjo strukturë dhe cfarë mekanizmi ekziton për verifikimin e të gjitha këtyre rasteve?

Lidhur me pikën 2, ku parashikohet se vëzhguesit ndërkombëtar “kanë kualifikim të ngjashëm me komisionerët” shqiptar, mbetet e paqartë se cfarë konsiderohet “kualifikim i ngjashëm”. Në këtë rast, duhet të specifikohet nëse ngjashmëria ka të bëjë me profesionin, arsimimin, eksperiencën, apo me të tre këto kritere bashkë.

Lidhur me pikën 3, duhet të sqarohet apo rregullohet lloji i “vendimit” që merr MNM, duke qenë se në draft nuk parashikohet se MNM i njihet e drejta e miratimit të ndonjë lloj vendimi, përvecse të drejtës për të verifikuar, konstatuar apo lëshuar opinione.

Pika 4 nuk ka asnjë lidhje organike dhe përmbajtësore me këtë nen, duke qenë se nuk përcakton ndonjë rregull mbi MNM.

Neni 3

Strukturimi i Komisionit të Pavarur të Kualifikimit (KPK) është konfuze, jo vetëm për shkak të termave të ndryshëm të përdorur në tekst për të njëjtën strukturë, por edhe për faktin se në draft fillimisht prezantohet numri i Komisoneve, më pas lihet opsionale që ta përcaktojë Kuvendi (për Komisionit e Shkallës së Parë), dhe në një rast thuhet shprehimisht se numri përcaktohet me ligj nga Kuvendi. Konkretisht, në pikën 1 të nenit 3 shprehimisht përcaktohet se cdo KPK përbëhet nga 2 Komisionerë Publik, 3 Komisionerë të Shkallës së Parë nga secili prej 3 Komisioneve të Shkallës së Parë, dhe 1 Komision i Shkallës së Dytë të përbërë nga 3 komisionerë apeli dhe të paktën 3 komisionerë zëvendësues. Më poshtë, fjalia vijuese e lë opsionale numrin e Komisonit të Shkallës së Parë. I njëjti rregull parashikohet edhe në pikën 4 të nenit 2. Ndërkohë që pika 7 e nenit 3 përcakton se brenda një muaji pasi është përcaktuar lista e kandidatëve, Kuvendi vendos me shumicë të thjeshtë nëse do të ngrihet nje, dy apo tre Komisione të Shkallës së Parë dhe për numrin e Komisionerëve zëvendësues. Kjo mungesë hamonie vështirëson gjykimin e plotë mbi këto struktura.

Po në pikën 1, ndërsa parashikohet në nivel kushtetues afati i veprimtarisë së KPK (nga data 1 Janar 2016 – 31 Dhjetor 2019), specifikohet se me ligj të votuar me shumicë të thjeshtë mund të zgjatet afati kushtetutes i veprimtarisë së këtij organi. Ne vlerësojmë se nëse një cështje cmohet të ngrihet në nivel kushtetues, atëherë është e nevojshme që cdo ndryshim i këtij rregulli duhet të ngrihet po në nivel kushtetues, ose vetë Kushtetuta të parashikojë kriteret se kur me ligj mund të vendoset zgjatja e afatit. Gjithashtu, termi “shumicë e thjeshtë” nuk është term i përdorur nga Kushtetuta aktuale e RSH. Në Kushtetutë njihen tre lloje shumicash dhe konkretisht: shumicë e votave, në prani të më shumë se gjysmës së të gjithë anëtarëve të Kuvendit; (ii) shumicë e votave të të gjithë anëtarëve të Kuvendit; (iii) shumicë e cilësuar (3/5 ose 2/3 e anëtarëve të Kuvendit).

Në pikën 3 të këtij neni parashikohet se të gjithë komisionerët, drejtorët dhe personeli tjetër, sipas parashikimeve në ligj, japin pëlqimin për deklarimin vjetor të pasurive të tyre, monitorimin e përhershëm të llogarive të tyre financiare dhe heqjen dorë nga konfidencialiteti i komunikimevet të tyre në lidhje me punën, për një periudhë kohore prej dhjetë vjetësh. Kjo dispozitë, e plotësuar edhe me kriterin e gëzimit të “reputacionit të lartë të integritetit”, është e pamjaftueshme për të siguruar përzgjedhjen e personave që gjatë ushtrimit të detyrave të mëparshme nuk kanë qenë vetë të përfshirë në akte korruptive. Kjo dispozitë, është kujdesur më tepër për të parandaluar në të ardhmen përfshirjen e tyre në veprimtari korruptive, por nuk siguron që këta individë kanë integritetin e nevojshëm për të kryer veprimtari që synon luftë ndaj korrpusionit.

Personat zgjidhen nga rradhët e gjyqtarëve, prokurorëve apo juristëve në administratë, pra pikërsisht nga radhët e atij sistemi që vlerësohet si i korruptuar. Në asnjë dispozitë nuk parashikohet procedurë verifikimi për integritetin dhe reputacionin e kandidatit dhe aq më tepër nuk parashikohet asnjë një verifikim real i profesionalizimit të tyre (psh. konkurs publik i njohurive të tyre). Ne vlerësojmë se për të patur legjitimitet për të verifikuar gjyqtarët/prokurorët, anëtarët e Gjykatës së Lartë apo Gjykatës Kushtetuese, vetë Komisionerët duhet të kenë kaluar minimalisht në të njëjtin proces vlerësimi (përfshirë një provim të njohurive dhe që vërteton meritën/profesionalizimin). Në këtë drejtim, përfundimisht vlerësojmë se emërimi dhe përzgjedhje e Komisonerëve do të jetë një proces formal politik i realizuar nga mazhoranca aktuale parlamentare! Emerimi mbi bazën e preferencës politike, passjell varësinë e tyre të plotë nga mazhoranca (duke qenë se përzgjedhje është thjeshtë cështje vullneti i shumicës).

Nga ana tjetër, ndërsa përcaktohet se këtyre zyrtarëve i monitorohen në mënyrë të përhershme llogaritë financiare apo konfidencialiteti i komunikimeve për 10 vjet, nuk specifikohet se cila strukturë e realizon këtë detyrë. Nëse kjo detyrë do të përmbushet nga Kuvendi, atëherë jemi përpara rrezikut të kontrollit politik të kësaj strukture.

Në pikën 4, ku specifikohen kriteret e emërimit si Komisioner, konstatojmë se këto kritere nuk garantojnë një kualifikim të posacëm dhe të nevojshëm për realizimin e këtij procesi, dhe mbi të gjitha nuk garanton përzgjedhjen e personave të pandikuar politikisht (për shkak të prurjeve nga jashtë sistemit gjyqësor). Në Opinionin e Përbashkët të Komisionit të Venecias dhe Drejtorisë për të Drejtat e Njeriut (DHR) të Drejtorisë së Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut dhe Shtetin Ligjor (DP) të Këshillit të Europës mbi Ligjin për Sistemin Gjyqësor dhe Statusin e Gjyqtarëve dhe Ndryshimet në Ligjin për Këshillin e Lartë të Drejtësisë të Ukrainës, Mendim i Komisionit të Venecias Nr. 801/2015 §§71-81 (23 mars, 2015), është theksuar se Komisioni duhet të përbëhet nga gjyqtarë dhe jo-gjyqtarë me integritet të padyshimtë, nëse është e nevojshme me asistencën e personave të huaj me kualifikimet përkatëse dhe të pavarur. Duke analizuar kriteret e përcaktuara në draft, është e paqartë se si për shembull një jurist me eksperiencë 15 vjet në një ministri apo në administratë publike, zotëron kapacitetin e nevojshëm për të vlerësuar performancën në detyrë dhe kapacitetin profesional të anëtarit të Gjykatës Kushtetuese!!!

Gjithashtu, mbetet e paqartë se pse përcaktohet si kriter ndalues qenie gjyqtar/prokuror/këshilltar ligjor në 2 vitet përpara emerimit, ndërkohë që i njëjti rregull nuk aplikohet për avokatët, noterët, apo juristët në ministri apo administratë publike! Për më tepër, kriteri “master” konsiderohet i papërshtatshëm, sepse sipas ligjit për arsimin e lartë, cdo jurist që ka përfunduar sistemin 4 vjecar të arsimimit, konsiderohet se ka përfunduar studimet “master”, sipas konceptit aktual të ligjit për arsimin e lartë. Të gjitha këto detaje në përcaktimin e kritereve, të krijojnë dyshimin e arsyeshëm për paracaktimin e individëve që do të emërohen në këto struktura. Kjo për faktin se Kushtetuta duhet të ketë një sistem koherent kriteresh për pozicionet kushtetuese, ndërkohë që në draftin e paraqitur vihet re krejt e kundërta. I diferencuar është edhe kriteri i mosdënimit. Në këtë rast, përbën ndalim dënimi për një vepër penale që dënohet me burgim, ndërsa për ilustrim tek anëtarët e Gjykatës Kushtetuese kriteri është të mos kenë qenë të dënuar për kryerjen e një vepre penale.

Në pikën 6 dhe 7 të këtij neni, përcaktohen organet që janë të përfshira në procesin e verifikimit të përmbushjes së kritereve dhe emërimit të Komisionerëve. Konkretisht, parashikohet që i gjithë procesi të realizohet nga Avokati i Popullit dhe Kuvendi. Ritheksojmë, se duke mbajtur në konsideratë realitetin shqiptar, Avokati i Popullit nuk është strukturë që gëzon besueshmëri për paanësi politike, për shkak se ka qenë përzgjedhje individuale e Kryeministrit aktual dhe mazhorancës aktuale, sipas një marrëveshje politike të arritur midis forcave politike në atë periudhë që Avokati i Popullit të zgjidhet nga opozita parlamentare e atëhershme (sot mazhorancë parlamentare).

Nga ana tjetër, Kuvendi bën përzgjedhjen e Komisionerëve nga lista e paraqitur, sipas një procesi jo vetëm aspak transparent, por mbi të gjitha pa asnjë rol substancial të opozitës parlamentare. Monitorimi i procesit nga vëzhguesit ndërkombëtar është pothuajse pa asnjë efekt, sepse vetë procedura e parashikuar lejon përzgjedhjen sipas vullnetit politik të mazhorancës aktuale. Sipas draftit, Kuvendi bën emërimin e Komisionerëve me votat e 3/5 (84 vota) së deputetëve të Kuvendit të Shqipërisë, ndërkohë që aktualisht mazhoranca parlamentare disponon në Kuvend një shumicë më shumë se 3/5 (prej të paktën 88 vota)!!!

Ne vlerësojmë se përjashtimi i opozitës parlamentare nga procedura e emërimit të Komisionerëve, mos parashikimi i asnjë filtri të pavarur balancues në këtë proces, mungesa e detyrimit të Kuvendit për të argumentuar përzgjedhjen e bërë, si dhe modelimi i procedurës si cështje e vullnetit të pastë politik (duke qenë se kandidatët nuk i nënshtrohen asnjë procedure të besueshme dhe objektive verifikimi të integritetit apo profesionalizimit/meritës), passjell mungesën e pavarësisë nga politika, Kuvendi dhe Qeveria (mazhoranca aktuale) i të gjithë anëtarëve të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit. Mungesa e pavarësisë së kësaj strukture të rëndësishme, që përcakton fatet e karrierës së të gjithë gjyqtarëve/prokurorëve, anëtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, nënkupton presion dhe ndikim të papërshtatshëm ndaj sistemit të drejtësisë në Shqipëri dhe praktikisht varësinë e tij nga Qeveria dhe mazhoranca parlamentare (të cilët zgjedhin Komisionerët). Ky rrezik shtohet akoma më shumë po të mbahet në konsideratë se sipas pikës 5 të nenit 10 të Aneksit, Komisioni i Shkallës së Apelit është shkalla e fundit e shqyrtimit dhe nuk lejohet ankimi i mëtejshëm i vendimit në rrugë gjyqësore!!! Praktikisht, nëpërmjet një parashikimi të tillë dhe duke siguruar kontrollin politik të Komisionerëve të emëruar prej saj, mazhoranca parlamentare do të arrijë të largojë nga sistemi cdo gjyqtar/prokuror, anëtar të Gjykatës së Lartë apo të Gjykatës Kushtetuese, që nuk i është bindur apo nuk do t’i bindet në të ardhmen vullnetit të saj.

Akoma më evident bëhet ky fakt, ku në pikën 6 i njihet e drejta cdo institucioni shtetëror (pra edhe Kryeministrit – liderit të mazhorancës parlamentare që kontrollon 88 votuesit që ka aktualisht në dispozicion në Kuvend), që jo vetëm të propozojë kandidatë, por edhe të shprehë pëlqimin e tij për ndonjë kandidat. Pyetja që shtrohet natyrshëm në këtë rast është: “A munden deputetët e futur në Kuvend pikërisht nga Kryeministri të refuzojnë një kandidaturë të propozuar prej tij, apo për të cilën ai ka shprehur pëlqim?”. Realiteti shqiptar ka treguar se kjo është pothuajse e pamundur që të ndodhë! Votimi i kandidaturave për funksionet kushtetuese ka treguar se vota e deputetëve është në bllok sipas vendimmarrjes përkatëse të Grupit Parlamentarë dhe në asnjë rast nuk ka patur votime sipas bindjes individuale të deputetit.

Lidhur me pikën 8 vlerësojë se është e papërshtatshme qoftë përcaktimi në Kushtetutë i pagës, qoftë masa e saj 6 herë më e lartë se një gjyqtar/prokuror i shkallës së parë. Po kaq e papërshtatshme është fakti që Komisionerët do të ushtrojnë detyrën për 3 vjet, ndërkohë që këtë pagë kaq të lartë do të vijojnë ta marrin për 10 vjet, pavarësisht kohëzgjatjes aktive të mandatit. Pra, edhe nëse një Komisioner punon vetëm 1 muaj pranë KPK dhe më pas largohet me dorëhqeje, ai do të marrë një pagë për 10 vjet! Ne vlerësojmë se nëse mazhoranca mendon se pagat e larta janë pengesë për kryerjen e akteve korruptive, si dhe mundësitë buxhetore të Shqipërisë lejojnë paga të tilla kaq të larta, atëherë kemi gjetur edhe zgjidhjen për të luftuar korrupsionin në sistemin e drejtësisë – rritja e pagës së gjyqtarëve dhe prokurorëve! Nga ana tjetër, në këtë pikë, fjalia “Për periudhat më të shkurtra se një vit, pensioni llogaritet përkatësisht” është pakuptim.

Pika 13 parashikon se Komisionerët e KPK i nënshtrohen përgjegjësisë disiplinore sipas ligjit, e cila vendoset nga Tribunali Disiplinor. Ndikimi i papërshtatshëm në pavarësinë e Tribunalit Disiplinor, për shkak të prezencës së Ministrit të Drejtësisë dhe funksioanrëve të tjerë të zgjedhur nga Kuvendi, ndikon drejtpërdrejtë në garantimin e pavarësisë së KPK.

Në pikën 14 ku parashikohet se Komisionerët, vëzhguesit ndërkombëtarë, personeli i Komisionit dhe familjet e tyre, gëzojnë mbrojtje të nivelit më të lartë, vlerësojmë se është tërësisht e panevojshme dhe të krijon përshtypjen se këtyre funksionarëve i rrezikohet jeta nga funksionarët e sistemit të drejtësisë! Një parashikim i tillë kaq i fortë, mund të vlerësohet si denigrues dhe fyes për punonjësit e sistemit të drejtësisë që janë subjekt i verifikimit, të cilët nuk janë “organizatë terroriste apo kriminale”, por profesionistë të ligjit! Një mbrojtje të tillë të nivelit më të lartë nuk gëzojnë gjyqtarët e Gjykatës për Krimet e Rënda, që japin dënime nga më të ashpërat për anëtarët e organizatave më të rrezikshme në vend!

Neni 4

Në pikën 1 parashikohet se kur personi i vlerësuar dorëhiqet nga detyra, vlerësimi i tij pushon menjëherë, pavarësisht nga koha e dorëheqjes, si përpara, ashtu edhe gjatë kohës së vlerësimit. Kjo dispozitë provon se qëllimi nuk është evidentimi i rasteve të korrupsionit dhe vënien e personave përgjegjës përpara ligjit (kjo e fundit konstatohet edhe nga mungesa e detyrimit të KPK që sapo të njihet me të dhëna apo fakte që përbëjnë vepër penale, të referojë menjëherë rastin në organin e prokurorisë), por intimidimi i gjyqtarëve/prokurorëve, me synimin për hapjen e vendeve vakante në sistemin gjyqësor, me qëllim përfshirjen në të, të personave me lidhje politike me mazhorancën aktuale. Një synim i tillë shpaloset qartë në Dokumentin “Strategjia e Reformës në Drejtësi” të miratuar nga Komisioni i Posacëm Parlamentar për realizimin e Reformës në Drejtësi. Konkretisht, në faqen 32 (versioni shqip), Objektivi 4, Pjesa IV “Edukimi ligjor dhe arsimi juridik”, parshikohet marrja e masaës për vendosjen në ligj të kuotave proporcionale për pranimin jashtë konkursit në Shkollën e Magjistraturës në përputhje me nevojat që dikton sistemi dhe në çdo rast parashikimin e ndjekjes së detyrueshme të Shkollës të paktën një vit. Zbatimit të kësaj masa, që politizon ekstremisht sistemin gjyqësor, i është hapur rrugë edhe me parashikimet e bëra në amendamentet kushtetuese (neni 28 – pika 5 e nenit 136 të riformuluar, ku parashikohet se gjyqtarë mund të jenë vetëm shtetasit shqiptarë me arsim të lartë juridik – pra jo vetëm ata që kanë mbaruar Shkollën e Magjistraturës. Ndërkohë që për prokurorët parashikohet shprehimisht që prokurorët emërohen pas mbarimit të Shkollës së Lartë të Magjistraturës – shiko nenin 50 – pika 4 e nenit 148 të riformuluar).

Në pikën 5 është përdorur termi “Regjistruesi”, i cili është një funksion i paspecifikuar në draft.

Neni 5

Në pikën 1 të këtij neni, parashikohet mundësia e vlerësimit të sendeve pasurore të funksionarëve të sistemit të drejtësisë. Duke e përkrahur plotësisht mundësinë e verifikimit të pasurisë së gjyqtarëve/prokurorëve dhe ligjshmërinë e kësaj pasurie, vlerësojmë se dhënia e kësaj kompetence një strukture të re të krijuar rishtazi (KPK), është e papërshtatshme. Ashtu sic përmendet edhe në pikën 2 dhe 3 të këtij neni, subjektet që i nënshtrohen vlerësimit sipas këtij ligji, që nga viti 2004 janë subjekt i deklarimit të detyrueshëm të pasurisë pranë Inspektoratit të Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive (ILDKPKI), një strukturë e posacme që vepron në Shqipëri që nga viti 2003. Në këtë kuadër, forcimi i pavarësisë, statusit dhe kompetencave të strukturës ekzistuese (ILDKPKI), është një zgjidhje e përshtatshme në kuadër të përmbushjes së qëllimit për një verifikim të plotë dhe të gjithëanshëm të pasurisë së gjyqtarëve/prokurorëve dhe luftës ndaj korrupsionit në përgjithësi, në të gjithë sektorët e jetës publike.

Vetë drafti parashikon në pikën 3 se ILDKPKI rishikon deklaratat e pasurisë së subjekteve nën verifikim dhe njofton KPK për ligjshmërinë e pasurisë dhe saktësinë e deklaratës. Kjo është një procedurë që ILDKPKI e kryen edhe tani dhe në rast se konstaton pasaktësi apo paligjshmëri njofton në mënyrë të njëkohshme organet përgjegjëse për marrjen e masave disiplinore dhe organin e prokurorisë për fillimin e ndjekjes penale (aktualisht disa gjyqtarë dhe prokurorë janë nën procedim penal pikërisht bazuar në këtë mekanizëm kontrolli). Futja e një mekanizmi shtesë dhe për më tepër mbivendosja e kompetencave të tij me ato të strukturave ekzistuese, vlerësohet nga ana jonë si mënyrë për të shmangur garancitë që ofron mekanizimi ekzistues për gjyqtarin/prokurorin nën vlerësim. Kështu, ndërsa sipas mekanizimit ekzistues masa disiplinore merret nga organet qeverisëse të gjyqësorit (KLD apo Prokurori i Përgjithshëm), sepse mosdeklarimi i rregullt i pasurisë apo paligjshmëria e pasurisë përbën rrethanë për marrjen e masës së shkarkimit nga detyra të gjyqtarit/prokurorit, nëpërmjet draftit kjo kompetencë (marrja e masës disiplinore të shkarkimit nga detyra të gjyqtarit/prokurorit) i kalohet një strukture jashtë sistemit gjyqësor dhe konkretisht KPK, i cili është nën varësinë e Kuvendit! Madje drafti mohon edhe të drejtën e ankimit efektiv në sistemin gjyqësor të gjyqtarit/prokurorit të shkarkuar, duke passjell në këtë mënyrë që një strukturë e emëruar nga pushteti legjislativ (me votat vetëm të mazhorancës parlamentare) të vendos për karrierën në gjyqësor dhe prokurori!

Përsa i përket pikave 5 dhe 6, ku parashikohet se nëse personi nën vlerësim zotëron pasuri dy herë më shumë se shuma e lejuar nga të ardhurat e ligjshme, apo deklaron me vonesë, në mënyrë të pasaktë ose fsheh pasurinë, prezumohet si i fajshëm dhe ndaj tij merret masa disiplinore e shkarkimit nga detyra, sjellim në vëmendjen tuaj se ky nuk mund të jetë një mekanizëm automatik. Jo në cdo rast konstatimi i kryer nga ILDKPKI për fshehje të pasurisë apo për deklarim të pasaktë mund të rezultojë i vërtetë dhe i saktë. Aktualisht as ILDKPKI (gjithashtu emërim ekskluziv i mazhorancës parlamentare) dhe as KPK (që pritet të krijohet), nuk krijojnë bindjen se gëzojnë pavarësinë e nevojshme nga politika. Për këtë arsye, konstatimet e tyre duhet domosdoshmërisht t’i nënshtrohen vlerësimit nga një organ i pavarur, në këndvështrim të nenit 42 të Kushtetutës së RSH dhe nenit 6 të KEDNJ-së. Duke qenë se veprimet e mësipërme (deklarim i pasaktë apo fshehja e pasurisë) konsiderohen vepër penale, si do të veprohet nëse prezumohet dhe merret masa e shkakrimit nga detyra e gjyqtarit/prokurorit, ndërkohë që më pas hetimi i organit të prokurorisë apo gjykata konstatojnë se nuk jemi përpara rastit të deklarimit të pasaktë apo fshehjes së pasurisë?!

Neni 6

Në pikën 1 të këtij neni, njihet e drejta e KPK që të vlerësojë nëse gjyqtarët/prokurorët, gjyqtarët e Gjykatës së Lartë apo Gjykatës Kushtetuese, kanë kontakte periodike të papërshtatshme me anëtarë të krimit të organizuar. Fillimisht, duhet të evidentojmë se termat “kontakte periodike të papërshtatshme” apo “anëtarët e krimit të organizuar” janë terma evaziv dhe të paqartë. Kështu, mbetet e paqartë se kush konsiderohet kontakt periodik (kantakti telefonik apo fizik, kontakti 2 apo 3 herë, etj.). Gjithashtu, është e paqartë se cfarë konsiderohet “kontakt i papërshtatshëm” dhe se kur dhe në cfarë rrethanash kontakti me krimin e organizuar është i përshtatshëm! Për më tepër, është e paqartë se kush konsiderohet “anëtar i krimit të organizuar”. Një person që cilësohet si “anëtar i krimit të organizuar”, duhet të jetë shpallur apo deklaruar si i tillë më parë nga gjykata me vendim gjyqësor të formës së prerë?

Edhe në këtë rast, pika 3 dhe 4 prezumon si të fajshëm gjyqtarin/prokurorin nëse ai ka kontakte, apo deklaron në mënyrë të pasaktë kontaktin me persona të ndryshëm, duke ndërmarrë në këtë rast masën e shkarkimit nga detyra. Ne vlerësojmë se edhe në këtë rast, nuk mund të ndiqet standardi i prezumimit dhe të ndërmerret automatikisht masa e shkarkimit nga detyra. Gjyqtarët/prokurorët nuk kanë patur ndonjë detyrim ligjorë deri më sot për të mos patur kontakte me kategori të caktuara personash, apo për të mbajtur evidenca mbi takimet që kanë realizuar që nga data 1 Janar 2012. Për këtë arsye, vlerësojmë se kjo masë është disproporcionale dhe potencialisht me mundësi të lartë aplikimi subjektiv në praktik. Si rregull, masa e shkarkimit nga detyra merret për akte dhe sjellje që lidhen me detyrën, apo për akte dhe sjellje të paligjshme të kryera nga vetë gjyqtarët/prokurorët. Marrja e masës së shkakrimit nga detyre, për një rrethanë apo akt që deri më sot nuk ka qenë parashikuar në legjislacionin shqiptar si shkelje disiplonore, duke i dhënë këtij parashikimi edhe efekt prapaveprues (nga 1 Janari 2012), rrezikon seriozisht statusin e gjyqtarëve/prokurorëve. Ne vlerësojmë se një masë e tillë mund të merret vetëm nëse kontakti ka sjellë impakt në ushtrimin korrekt të detyrës nga ana e gjyqtarit/prokurorit, apo nëse kontakti ka shërbyer për kryerjen e një veprimi të paligjshëm nga ana e gjyqtarit/prokurorit.

Dëshirojmë të sjellim në vëmendjen tuaj se një masë e tillë për gjyqtarët/prokurorët propozohet të votohet nga deputetë të Kuvendit të Shqipërisë, një pjesë e të cilëve janë të akuzuar për lidhje të forta me krimin e organizuar. Madje, disa prej tyre kanë qenë të dënuar apo akuzuar për trafik ndërkombëtar të lëndëve narkotike apo trafik të qenieve njerëzore. Nga ana tjetër, kjo masë i propozohet për votim deputetëve të Kuvendit të Shqipërisë, që gjithashtu nga Policia e Shtetit janë akuzuar se kanë strehuar në makinat e tyre pjesëtarë të krimit të organizuar të shpallur në kërkim ndërkombëtar, të cilët duke përfituar nga imuniteti parlamentat kanë penguar organet ligjzbatuese që të kontrollojnë makinën dhe të arrestojnë personin e kërkuar nga organet e drejtësisë. Për pasojë në këtë rast, shtrohet natyrshëm pyetja: “A ka legjitimitet ky Kuvend (me këtë përbërje) që të miratojë një masë të tillë për gjyqtarët dhe prokurorët?”; “A mund të ndërmerret kjo masë pa u dekriminalizuar më parë Kuvendi dhe administrata publike?”.

Neni 7

Pikat 1 dhe 2 të këtij neni parashikojnë mundësinë e vlerësimit të performancës në punë të gjyqtarëve/prokurorëve, anëtarëve të Gjykatës së Lartë apo Gjykatës Kushtetuese. Ne mbështesim plotësisht vlerësimin profesional të gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe evidentimin individëve të paaftë dhe me njohuri të papërshtatshme, duke i larguar ata menjëherë nga sistemi. Mirëpo, në këtë pikë sjellim në vëmendjen tuaj se vlerësimi profesional i gjyqëtarëve është një mekanizëm që vepron aktualisht në Shqipëri. Për pasojë, vlerësojmë se është e panevojshme që të krijohen struktura të reja ad hoc (pa asnjë eksperiencë në këtë fushë) për të realizuar këtë vlerësim, por duhet të përmirësohet dhe përshtatet më tej, në përputhje me standardet ndërkombëtare, procesi aktual i vlerësimit të gjyqtarëve/prokurorëve.

Për ne mbetet e paqartë sesi do mundet struktura administrative që do të krijohet të vlerësojë kapacitetet gjyqësore apo vendimet e gjykatave, sepse si rregull ky është një funskion që realizohet nga shkallët më lartë të po vetë sistemit gjyqësor. Gjithashtu, mbetet e paqartë se cilat “dekrete” të gjyqtarit/prokurorit do të vlerësojë kjo strukturë, duke qenë se këto funksionarë të sistemit të drejtësisë nuk kanë të drejtë të nxjerrin dekrete.

Nga ana tjetër, edhe me absurd është fakti që një strukturë administrative të vlerësojë vendimet e Gjykatës Kushtetuese, autoritetit më të lartë që siguron zbatimin dhe interpretimin e Kushtetutës. Për më tepër, pika 2 flet edhe për shërbim përkatës inspektimi, mirëpo në këtë rast sjellim në vëmendjen tuaj se në rastin e Gjykatës Kushtetuese, nuk vepron asnjë shërbim inspektimi.

Në pikën 5 konstatojmë se rregulli është i paqartë. Dispozita flet për rastin kur pesoni i vlerësuar është i papërshtatshëm dhe nuk mund të korrigjohet me masa edukative apo trajnuese, mirëpo ai pezullohet nga detyra. Në këtë rast, nuk specifikohet se cfarë ndodh gjatë periudhës së pezullimit dhe sa zgjatë ky pezullim.

Neni 8

Pika 3 parashikon se Komisioni i Shkallës së Parë i ofron personit të vlerësuar një seancë dëgjimore, ku përfshihet edhe provimi me gojë apo me shkrim, bazuar në fushën e eksperiencës së personit të vlerësuar. Ritheksojmë se nuk mund të mbështesim asnjë testim qeveritar, testim njohurish nëpërmjet provimeve, me gojë apo me shkrim, të realizuar nga një Komision i emëruar politikisht nga mazhoranca parlamentare. Edhe në Opinionin e Përbashkët të Komisionit të Venecias dhe Drejtorisë për të Drejtat e Njeriut (DHR) të Drejtorisë së Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut dhe Shtetin Ligjor (DP) të Këshillit të Europës mbi Ligjin për Sistemin Gjyqësor dhe Statusin e Gjyqtarëve dhe Ndryshimet në Ligjin për Këshillin e Lartë të Drejtësisë të Ukrainës, Mendim i Komisionit të Venecias Nr. 801/2015 §§71-81 (23 mars, 2015), theksohet se: “Rivlerësimi për periudhën tranzitore duhet të mbështetet më tepër tek performanca individuale në punë sesa tek provimi”. Procese të tilla minojnë thellësisht çështjen e statusit të gjyqtarëve/prokurorëve (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hapin dritare për politizim ekstrem të vetë pushtetit gjyqësor.

Neni 9 dhe 10

Në këto dispozita detajohet procesi i marrjes së masave disiplinore ndaj gjyqtarëve/prokurorëve, anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës së Lartë. Procesi është strukturuar në dy shkallë dhe konkretisht Komisioni i Shkallës së Parë (strukturë administrative e emëruar nga Kuvendi) dhe Komsioni i Apelit (strukturë administrative e emëruar nga Kuvendi). E gjithë kjo procedurë nuk garanton në mënyrë të mjaftueshme statusin e gjytarëve/prokurorëve, duke ndërhyrë në mënyrë të papërshtatshme në sistemin gjyqësor. Parashikimi i mundësisë për shkarkimin e gjyqtarëve/prokurorëve nga struktura politike (për shkak se anëtarët zgjidhen vetëm nga Kuvendi, me votat e shimicës parlamentare), përbën dhunim flagrant të parimit të pavarësisë së pushtetit gjyqësor. Në Opinionin e Përbashkët të Komisionit të Venecias dhe Drejtorisë për të Drejtat e Njeriut (DHR) të Drejtorisë së Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut dhe Shtetin Ligjor (DP) të Këshillit të Europës mbi Ligjin për Sistemin Gjyqësor dhe Statusin e Gjyqtarëve dhe Ndryshimet në Ligjin për Këshillin e Lartë të Drejtësisë të Ukrainës, Mendim i Komisionit të Venecias Nr. 801/2015 §§71-81 (23 mars, 2015), theksohet se: “Procedura e një organi të tillë duhet t’i nënshtrohen rregullave mbi garancitë e nevojshme për të drejtat individuale të gjyqtarëve të prekur, duke përfshirë edhe të drejtën e apelit përpara një gjykate ligji”.

Është e qartë se e gjithë procedura e parashikuar në këto dispozita, duke e lidhur edhe me parashikimin e pikës 5 të nenit 10 (që konsideron përfundimtare vendimet e KPK dhe pa asnjë mundësi ankimi të mëtejshëm në rrugë gjyqësore), bie ndesh me nenin 42 të Kushtetutës së RSH dhe nenin 6 të KEDNJ-së. KPK nuk mund të konsiderohet “gjykatë e pavarur dhe e paanshme” në kuptim të dispozitave të sipërcituara. Për pasojë, marrja e masës së shkarkimit nga detyra nga struktura jashtë sistemit gjyqësor (struktura në varësi të Kuvendit) dhe mohimi i të drejtës për t’iu drejtuar një gjykata të pavarur dhe të paanshme, përbejnë cenim flagrant të pavarësisë së pushtetit gjyqësor dhe parimeve themelore të shtetit të së drejtës. Kjo është edhe arsyeja se përse është pezulluar zbatimi i nenit 131/f të Kushtetutës së RSH, për shkak se edhe vetë hartuesit e projektligjit janë të vetëdijshëm që procesi nuk garanton të drejtën e gjyqtarit/prokurorit për një proces të rregullt ligjore.

III. Pyetje drejtuar Komisionit të Venecias mbi secilën dispozitë

Neni 3
Parashikimi i pikës 4 të nenit 12 (të propozuar në draft) sipas të cilit “Forcat ushtarake të shteteve aleate mund të vendosen dhe të kalojnë në territorin shqiptar, si dhe forcat ushtarake shqiptare mund të dërgohen jashtë vendit, me vendim të Këshillit të Ministrave sipas marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara”, a bie ndesh me parashikimin e pikës 3 të nenit 12 (dispozitë aktuale) e cila parashikon se “Asnjë forcë e huaj ushtarake nuk mund të vendoset dhe as të kalojë në territorin shqiptar, si dhe asnjë forcë ushtarake shqiptare nuk mund të dërgohet jashtë, përveçse me një ligj të miratuar me shumicën e të gjithë anëtarëve të Kuvendit.”? A krijon paqartësi fakti se në pikën 4, akti normativ i përdorur është “Vendim i Këshillit të Ministrave i nxjerrë sipas marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara”, kurse në pikën 3 akti normativ i përdorur është “ligj i miratuar me shumicën e të gjithë anëtarëve të Kuvendit”, teksa referimi në këtë rast bëhet tek “forcat ushtarake të shteteve aleate”, koncept ky i paelaboruar juridikisht?

Neni 4
Parashikimi i nenit 18 (i propozuar) a është në përputhje me parashikimin e nenit 14 të KEDNJ dhe nenin 1 të Protokollit 12 të KEDNJ?

Neni 5
Neni 39 pika 2 (i propozuar) a është në përputhje me KEDNJ dhe posacërisht me nenin 3 të Protokollit 4 dhe nenin 1 të Protokollit 7 të KEDNJ?

Neni 6
Neni 43 (i propozuar) a është në përputhje me nenin 6 të KEDNJ dhe me nenin 2 të Protokollit 7 të KEDNJ?

Neni 9
A ka përmbajtje kontradiktore midis nenit 109 pika 3/1 (e propozuar) me nenet 16 dhe 45 pika 1 të Kushtetutës?

Neni 12
1- Neni 131 paragrafi 2 (i propozuar) i cili i heq kompetencën Gjykatës Kushtetuese, për të shpallur antikushtetues një ligj të miratuar nga Kuvendi për rishikimin e Kushtetutës, a bie ndesh me nenin aktual 131 shkronja”a” (“Gjykata Kushtetuese vendos për: a) pajtueshmërinë e ligjit me Kushtetutën…”)?
2- Në kushtet kur parashikimi që kufizon kompetencën kontrolluese të Gjykatës Kushtetuese (sipas Neni 131 paragrafi 2 (të propozuar)) nuk ka qenë parashikuar në tekstin origjinar të Kushtetutës (aktual), a është ky parashikim një minim i autoritetit të Gjykatës Kushtetuese?
3- Neni 131 paragrafi 2 (i propozuar) a bie ndesh me nenin 124 pika 1, fjalia “Gjykata Kushtetuese garanton respektimin e Kushtetutës…” ?
4- Në kushtet kur Kushtetuta shqiptare nuk ka të paracaktuar një grup dispozitash të pandryshueshme, si garantohet respektimi i Kushtetutës nëse Kuvendi miraton një ligj për rishikimin e Kushtetutës, i cili mund të ndryshojë duke përkeqësuar standardet mbi parimet themelore kushtetuese apo liritë dhe të drejtat themelore të njeriut apo pjesë substanciale të rendit dhe organizimit kushtetues?
5- Kushtetuta shqiptare në gjendjen aktuale parashikon si garanci të procesit rishikues të Kushtetutës, procedurën e rishikimit kushtetues sipas nenit 177 të saj si dhe garancinë e kontrollit kushtetues a posteriori të saj sipas nenit 131 shkronja”a”. Eleminimi i garancisë së fundit, pra kontrollit kushtetues, a kufizon garancitë e qëndrueshmërisë së Kushtetutës e në këtë mënyrë edhe sigurinë juridike?

Neni 15
1- Formula e zgjedhjes së anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese sipas nenit 125/1 (të propozuar), parashikon zgjedhjen e 3 anëtarëve prej Presidentit, 3 anëtarë prej Kuvendit dhe 3 anëtarë nga mbledhja e përbashkët e Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës së Lartë Administrative. Kjo formulë, krahasuar me formulën aktuale (neni 125 aktual), pra me propozim të Presidentit dhe pëlqim të Kuvendit, a e rrit apo e ul, politizimin e procesit të zgjedhjes së këtyre anëtarëve?
2- Kjo formulë e propozuar, a garanton standardin minimal të pavarësisë së Gjykatës Kushtetuese?
3- Zgjedhja e 6 anëtarëve (respektivisht 3 prej Presidentit dhe 3 prej Kuvendit me shumicë të thjeshtë) a iu njeh legjitmim demokratik, këtyre anëtarëve?
4- Neni 125/2 (i propozuar) i cili orienton që kriteret e hollësishme të emërimit të përcaktohen më së shumti në ligj dhe jo në Kushtetutë a është një zgjedhje e këshillueshme dhe a garanton përzgjedhje objektive mbi integritetin profesional, moral dhe jashtë preferencave politike? A ekziston rreziku që “kriteret ligjore” të mbivendosen apo tejkalojnë “kriteret kushtetuese”?
5- Mungesa e procedurave të aplikimit, të shqyrtimit dhe të vlerësimit të kandidatëve prej Këshillit për Emërimet në Drejtësi (neni 149/1 i propozuar) a krijon besueshmëri publike në procesin paraprak të emërimit të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese?
6- Këshilli për Emërimet në Drejtësi, shqyrton dhe rendit kandidatët e propozuar nga institucionet propozuese (neni 149/1 i propozuar), duke mos u mundësuar kështu aplikim i lirë dhe i hapur për kandidatët. A mundëson kjo, një proces përzgjedhës demokratik dhe jo të paracaktuar?
7- Anëtarët që emërohen nga Presidenti dhe Kuvendi përzgjidhen nga lista e hartuar nga Këshilli për Emërimet në Drejtësi (neni 125 i propozuar). Kjo e drejtë eksluzive dhe e mbyllur a është determinuese në paracaktimin e kandidatëve fitues, duke ngushtuar hapësirën e Kuvendit dhe Presidentit në përzgjedhje?
8- Në rast të mos përzgjedhjes nga Presidenti ose Kuvendi të asnjë kandidaturave të ofruara prej Këshillit për Emërimet në Drejtësi, a krijohet një situatë bllokimi? Cili do të ishte një mekanizëm i përshtatshëm zhbllokues?
9- 3 anëtarë zgjidhen nga mbledhja e përbashkët e Gjykata e Lartë dhe Gjykata e Lartë Administrative. Cila është formula e zgjedhjes? Me cfarë shumice? A ka mekanizëm zhbllokues në rastin e bllokimit ose të mosarritjes së shumicës përkatëse?
10- Parashikimi në nenin 125/2 (të propozuar) se përzgjedhja do të bëhet nga “nga rradhët e juristëve me të paktën 15 vjet përvojë pune si gjyqtarë, prokurorë, avokatë, profesorë të së drejtës, nëpunës të lartë në administratën publike, me një veprimtari të spikatur në fushën e të drejtës kushtetuese, të drejtave të njeriut ose sfera të tjera të së drejtës”, a është kufizues, në kushtet kur sistemi kushtetues demokratik është vendosur jo më larg se prej 25 vjetësh?
11- A ekziston rreziku që kritere të tilla (më së shumti ai i vjetërsisë në profesion prej 15 vjetësh) të krijojë mundësinë e përzgjedhjes së detyruar nga rrethi i ish-funksionarëve të sistemit të drejtësisë, që kanë milituar në sistemin e mëparshëm shtetëror komunist?
12- Fokusimi ekskluziv i kritereve vetëm tek pasja e përvojës profesionale efektive, si gjyqtar, prokuror, avokat, profesor i së drejtës apo nëpunës të lartë në administratën publike, a ngushton hapësirën e përzgjedhjes, duke paracaktuar në këtë mënyrë aplikantët e mundshëm fitues? A garantojnë këto kritere, diversifikimin e kulturave dhe përvojave të larmishme prej anëtarësisë së Gjykatës Kushtetuese?
13- Neni 125/2 (i propozuar) parashikon se “Gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese emërohen për 12 vjet, pa të drejtë riemërimi”. A sjell ndonjë ndryshim thelbësor ky parashikim krahasuar me parashikimin aktual të Kushtetutës sipas së cilës “Gjyqtarët emërohen për 9 vjet, pa të drejtë riemërimi”, në terma të pavarësisë dhe konsolidimit jurisprudencial?
14- A është i mjaftueshëm kriteri i “të mos qenit i angazhuar në forumet drejtuese të partive politike”, në përzgjedhjen e kandidatëve përfaqësues politikë, në kushtet, kur një aplikant mund të ketë mbajtur poste politike apo qeveritare edhe pa qenë i angazhuar formalisht në forume drejtuese partiake? Cili do të ishte një kriter i përshtatshëm?
15- Përtëritja në një të tretën e saj cdo 4 vjet (pra sa kohëzgjatja e mandatit të Kuvendit), a thellon mundësinë e politizimit të anëtarësisë së saj?
16- Në nenin 125/4 (i propozuar), kryetari i Gjykatës Kushtetuese zgjidhet me shumicë absolute të anëtarëve (pra minimalisht 5 vota “pro”). A krijon kjo formulë mundësi bllokimi? Cili do të ishte një mekanizëm zhbllokues?
17- Në nenin 125/4 (i propozuar), kryetari i Gjykatës Kushtetuese zgjidhet për një periudhë 4 vjeçare, pa të drejtë rizgjedhjeje. A lejon ky formulim, mundësinë për rizgjedhje të kryetarit pas një kohe të shkurtër (psh 1 muaj) pasi, i zgjedhuri rishtas kryetar, për ndonjë arsye, jep dorëheqjen?

Neni 16
Parashikimi i nenit 126 (të propozuar) a garanton ushtrimin e funksionit në pavarësi të plotë për anëtarët e Gjykatës Kushtetuese?

Neni 17
1- Në nenin 127 (të propozuar) krahasuar me nenin 127 (aktual) është hequr shkaku i mbarimit të mandatit kur “nuk paraqitet pa arsye në detyrë për më shumë se 6 muaj;”. A është kjo një mundësi që krijon situatë anormale ne funksionimin e gjykatës?
2- Shkak i mbarimit të mandatit është parashikuar edhe “Dënimit me një …vendim përfundimtar në një procedurë disiplinore” (neni 127/1 shkronja”d”). Për cfarë mase disiplinore bëhet fjalë? Janë një apo disa lloje masash? A merret parasysh edhe graviteti i shkeljes disiplinore dhe masa e fajësisë në këto shkelje?
3- Në nenin 127/3 (i propozuar) parashikohet se në raste të vakancës, gjyqtari që emërohet qëndron në detyrë deri në përfundimin e mandatit të larguar. Ky “mandat i shkurtuar” a cënon standardin e pavarësisë së gjyqtarit?

Neni 18
1- Neni 128 (i propozuar) a eleminon garancitë e qëndrimit në detyrë të anëtarit të Gjykatës Kushtetuese, duke mos parashikuar shprehimisht rastet e përgjegjësisë disiplinore, krahasuar me nenin 128 (aktual) i cili i parashikon ato shprehimisht? Aduhet të parashikohen rastet e përgjegjësisë disiplinore në Kushtetutë?
2- Delegimi në ligj i përcaktimit të rasteve të përgjegjësisë disiplinore (shkarkimit) a krijon hapësira të gjera dhe diskrecionare të ngarkimit me përgjegjësi të anëtarëve te Gjykatës Kushtetuese?

Neni 21
1- Neni 130 (i propozuar) a krijon mundësi më të mëdha që anëtari i Gjykatës Kushtetuese të angazhohet në veprimtari (pa pagesë) që e vendosin në situata konflikti interesi apo që e vënë në dyshim paanësinë e tij në kryerjen e funksionit (psh angazhim tjetër shtetërore apo angazhim politik).
2- Ndryshimi që i bëhet nënit 130 (aktual) i cili parashikon ndalim për anëtarin e Gjykatës Kushtetuese për cdo veprimtari tjetër shtetërore, politike ose private, a përbën një ulje të standardit të pavarësisë dhe paanësisë?

Neni 24
1- Në nenin 132/1 (i propozuar) krahasuar me nenin 132/1 (aktual) është hequr parashikimi se vendimet e Gjykatës Kushtetuese “kanë fuqi detyruese të përgjithshme”. A krijon paqartësi kjo situatë me përmasën erga omnes të fuqisë juridike të këtyre vendimeve?
2- Në nenin 132/2 (të propozuar) a ka një konfuzion midis konceptit të hyrjes në fuqi të vendimit (me anë të publikimit dhe botimit në Fletoren Zyrtare), me konceptin e shtrirjes së efekteve të vendimit (efekte të menjëhershmë, efekte të shtyra në kohë ose efekte prapavepruese)?

Neni 27
1- Cfarë vlerë të shtuar sjell shkëputja më vete e Gjykatës së Lartë Administrative, teksa hapësira juridiksionale e saj, dhe funksioni është i njëjtë me atë që kryen sot Kolegji Administrativ i Gjykatës e Lartë?
2- Suprimimi i Gjykatës së Apelit Administrativ, a cënon të drejtën për t’u ankuar në një gjykatë më të lartë sipas nenit 43 (aktual) të Kushtetutës apo 43 (i propozuar), përsa kohë që Gjykata e Lartë Administrative shqyrton vetëm cështje ligji dhe jo fakti?

Neni 28
1- Neni 136/1 (i propozuar) parashikon se “Anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe të Gjykatës së Lartë Administrative emërohen ….., me mandat 12 vjeçar, pa të drejtë riemërimi”. A sjell ndonjë ndryshim thelbësor ky parashikim krahasuar me parashikimin aktual të Kushtetutës sipas së cilës “…anëtarët e Gjykatës së Lartë qëndrojnë në detyrë për 9 vjet pa të drejtë riemërimi”, në terma të pavarësisë, konsolidimit jurisprudencial dhe konsiderimit të tyre si pjese efektive e karrierës gjyqësore?
2- A lejon ky formulim, mundësinë për rizgjedhje të anëtarëve pas një kohe të shkurtër (psh 1 muaj)? A vlen ky parashikim edhe për anëtarët aktualë të Gjykatës së Lartë, të emërohen anëtarë të Gjykatës së lartë Administrative?
3- Parashikimi në nenin 136/2 (të propozuar) se “Anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe të Gjykatës së Lartë Administrative zgjidhen nga rradhët e gjyqtarëve me të paktën 15 vjet përvojë, …”, a është kufizues, në kushtet kur sistemi kushtetues demokratik është vendosur jo më larg se prej 25 vjetësh, e kur rregulli aktual ligjor është i stabilizuar prej kohësh në 10 vjetë?
4- Parashikimi në këtë dispozitë se “Anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe të Gjykatës së Lartë Administrative zgjidhen …, si dhe mes juristëve të spikatur me jo më pak se 20 vite përvojë që kanë punuar si avokatë, profesorë të së drejtës, ose në administratën e lartë publike”, i nxjerr jashtë sistemit gjyqsor këto dy gjykata, pasi mundëson rekrutimin në to jo sipas rregullave të karrierës normale ligjore?
5- A krijon kjo dispozitë situatën sipas së cilës të gjithë anëtarët e këtyre gjykatave të zgjidhën jogjyqtarë?
6- Vendosja e përvojës prej 20 vitesh për juristët jogjyqtarë, në kushtet kur kur sistemi kushtetues demokratik është vendosur jo më larg se prej 25 vjetësh, a krijon hapësirën ekskluzive të rekrutimit në këto gjykata të juristëve të formuar gjatë sistemit shtetëror komunist?
7- A është i mjaftueshëm kriteri i “të mos qenit i angazhuar në forumet drejtuese të partive politike”, në përzgjedhjen e kandidatëve përfaqësues politikë, në kushtet, kur një aplikant mund të ketë mbajtur poste politike apo qeveritare edhe pa qenë i angazhuar formalisht në forume drejtuese partiake? Cili do të ishte një kriter i përshtatshëm?
8- Neni 136/2 (i propozuar) i cili orienton që kriteret e emërimit të përcaktohen më së shumti në ligj dhe jo në Kushtetutë, a është një zgjedhje e këshillueshme dhe a garanton përzgjedhje objektive mbi integritetin profesional, moral dhe jashte preferencave politike? A ekziston rreziku që “kriteret ligjore” të mbivendosen apo tejkalojnë “kriteret kushtetuese”?
9- Mungesa e procedurave të aplikimit, të shqyrtimit dhe të vlerësimit të kandidatëve prej Këshillit të Lartë Gjyqësor a krijon besueshmëri publike në procesin paraprak të emërimit të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese?
10- Në nenin 136/2 (i propozuar), togfjalëshi i fjalisë së tretë “…si dhe kushtet për vazhdimësinë e ushtrimit të profesionit të gjyqtarit përcaktohen me ligj”, a mos krijojnë mundësinë e ndërprerjes së parakohëshme apo shtyrjes tej afatit, të mandatit të gjyqtarit të këtyre gjykatave?
11- Zgjedhja e kryetarit të Gjykatës së lartë ose Gjykatës së Lartë Administrative, behët më shumicë absolute të anëtarëve. A krijon kjo formulë situata bllokuese? Cfarë mekanizmi zhbllokues mund të përdoret?

Neni 29
1- Parashikimi i nenit 137/1 (të propozuar) a garanton ushtrimin e funksionit në pavarësi të plotë për gjytarët?
2- Neni 137/2 (i propozuar) që parashikon se “Gjyqtarët mbajnë përgjegjësi disiplinore, sipas ligjit”, a e ul standardin e garancive për palëvizshmëria nga detyra dhe pavarësisë së ushtrimit të detyrës, ndërkohë që rastet e përgjegjësisë disiplinore aktualisht qendrojnë në nivel Kushtetues (neni 140 për rastin e gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe nenin 147/6 të Kushtetutës për gjyqtarët e zakonshëm??

Neni 30
1- Neni 138 (i propozuar) teksa parashikon se “Koha e qëndrimit të gjyqtarëve në detyrë nuk mund të kufizohet, përveç rasteve kur parashikohet në Kushtetutë” a e ul standardin e palëvizshmërisë në detyrë të gjyqtarëve, në kushtet kur neni aktual, nuk mundëson asnjë përjashtim nga ky rregull?
2- Parashikimi i përgjegjësisë civile për gjyqtarët, sipas nenit 138/2 që parashikon se “Paga dhe përfitimet e tjera nuk mund të ulen, përveç rasteve kur ndaj gjyqtarëve jepet një sanksion”, a është në përputhje me standardet e përgjegjësisë dhe pavarësisë së gjyqtarëve?

Neni 31
1- Në nenin 139/1 (të propozuar) krahasuar me nenin 139/1 (aktual) është hequr shkaku i mbarimit të mandatit kur “nuk paraqitet pa arsye në detyrë për më shumë se 6 muaj;”. A është kjo një mundësi që krijon situatë anormale në funksionimin e gjykatës?
2- Rastet e mbarimit të mandatit për anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës së Lartë Administrative në nenin 139/1 (i propozuar) nuk parashikojnë rastin e mbarimit të mandatit për rastin e shkeljeve disiplinore (sic parashikohet edhe për Gjykatën Kushtetuese). A është ky parashikim në përputhje me standardet e përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies së gjyqtarëve të këtyre gjykatave? A ka mospërputhje të nenit 139/1 (i propozuar) me nenin 139/4 (i propozuar)?
3- Në nenin 139/3 (i propozuar) parashikohet se në raste të vakancës, gjyqtari që emërohet, qëndron në detyrë deri në përfundimin e mandatit të larguar. Ky “mandat i shkurtuar” a cënon standardin e pavarësisë së gjyqtarit?

Neni 33
Me shfuqizimin e nenit 140 (aktual) të Kushtetutës, rastet e përgjegjësisë disiplinore të gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë, nuk parashikohen më shprehimisht në Kushtetutë. A është kjo një kufizim i standardeve të pavarësisë së Gjykatës së Lartë?

Neni 34
Sipas nenit 141/2 (i propozuar) “Në juridiksionin e [Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës së Lartë Administrative] hyjnë çështjet gjyqësore që shqyrtohen nga gjykatat më të ulëta, me përjashtim të çështjeve që i përkasin juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese”. Në juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese, për cështje të kontrollit kushtetues, mund të jenë objekt edhe cdo cështje gjyqësore. A krijon kjo një përzierje të plotë midis juridiksioneve të tre gjykatave respektive?
Neni 36
Neni 143 (i propozuar) a krijon mundësi më të mëdha që gjyqtari të angazhohet në veprimtari (pa pagesë) që e vendosin në situata konflikti interesi apo që e vënë në dyshim paanësinë e tij në kryerjen e funksionit (psh angazhim tjetër shtetëror apo angazhim politik)?

Neni 40
1- Në nenin 147 (i propozuar) numri i gjyqtarëve të zgjedhur brenda KLGJ është 6, duke u zvogëluar me 2 më pak se numri sipas përbërjës aktuale. Ndërprerja e mënjëhershmë e mandatit për 2 gjyqtarë të zgjedhur, a përbën shkelje të standardit të sigurisë juridike?
2- Zvogëlimi i numrit të anëtarëve të KLGJ nga 15 në 11, a krijon hapësira dhe mundësi më të mëdha që KLGJ t’i nënshtrohet më lehtësisht influencave të jashtme (kryesisht ato politike), duke rrëzikuar pavarësinë në ushtrim të funksionit?
3- Numri relatvisht i vogël i gjyqtarëve në përbërje të KLGJ (vetëm 6), a mundëson që ata të influencohën politikisht apo nga interesa të tjera?
4- Në kushtet kur raporti midis gjyqtarëve dhe jogjyqtarëve është vetëm më një 1 anëtar, a rrezikon që për shkak të ndërhyrjes politike, ose influencave të tjera, ky raport të përmbyset efektivisht??
5- Në nenin 147 (të propozuar) është suprimuar Konferenca Gjyqsore Kombëtare, e cila ekziston si organ kushtetues aktualisht. A është kjo një masë e cila përkeqëson vetrrëgullimin dhe për rrjedhoje pavarësine e sistemit gjyqsor?
6- Zgjedhja e anëtarëve jogjyqtarë më shumicën prej 3/5 a garanton një pjesmarrje substanciale të opozitës në Kuvend?
7- Mungesa e procedurave që kanë lidhje me aplikimin e lirë dhe të hapur të kandidatëve nga fusha e avokatisë, pedagogëve të drejtësisë, pedagogëve të Shkollës se Magjistraturës apo shoqërisë civile, a krijon rrezikun e paracaktimit të kandidaturave që do t’i ofrohen Kuvendit e ky më pas thjesht të bëjë një votim formal e të paracaktuar?
8- Nëse Kuvendi nuk arrin shumicën e cilësuar prej 3/5 në dy raundet sipas nenit 147/3 (i propozuar), mekanizmi zhbllokues sipas së cilit fitues deklarohet ai që renditet më mire nga Këshilli për Emërimet në Drejtësi a është i përshtatshëm?
9- Pjesmarrja e Ministrit të Drejtësisë i pajisur me të drejtën për të kërkuar fillimin e hetimit për shkelje disiplinore kundër gjyqtarëve, a është një ndërhyrje e drejtëpërdrejtë mbi sistemin gjyqsor?
10- Përjashtimi i Presidentit të Republikës nga Pjesmarrja dhe kryesimi i KLGJ, edhe pse ai nuk ka kompetenca ekzekutive, ndërkohë që ruhet pjesmarrja e Ministrit të Drejtësisë a është një masë që përforcon influencën politike në KLGJ?
11- Në kushtet kur anëtarët e KLGJ ushtrojnë këtë detyrë më kohë të plotë, parashikimi se kryetari i KLGJ mund të zgjidhet vetëm një nga anëtarët jogjyqtarë, a dobëson pavarësinë e KLGJ?
12- Parashikimi se anëtarët gjyqtarë të KLGJ, pas mbarimit të mandatit, kthehen në detyrën që kanë patur, duke mos ua njohur kohen e pjesmarrjes në KLGJ si pjesë e promovimit a i bën ata të dizinteresuar për pjesmarrje në KLGJ? A krijon kjo formulë kushte optimale të pavarësisë së tyre?

Neni 41
1- Në kushtet kur gama e kompetencave të KLGJ është rritur, numri prej 11 anëtarësh a i është i përshtatshëm më përmbushjen efektive të këtyre detyrave?
2- A do ishte e këshillueshme që cështjet që kanë lidhje me masat disiplinore ndaj gjyqtarëve, të trajtohen nga komisione brenda KLGJ të cilat në këto raste të përbëhen nga panele vetëm më gjyqtarë?
3- A është e përshtatshme që anëtarët e GJykatës së Lartë dhe Gjykatës së lartë Administrative, të emërohen nga Presidenti dhe të procedohen disiplinarisht prej KLGJ?
4- A është e përshtatshme që rregullat e etikës për gjyqtarët të miratohen nga KLGJ, ndërkohë që aktualisht miratohen nga vetë asambleja e gjyqtarëve (Konferenca Gjyqësore Kombëtare)?

Neni 42
1- Përfundimi i mandatit të anëtarëve gjyqtarë të KLGJ për shkak të vendimit perfundimtar në një procedurë disiplinore a përbën masë për uljen e standardit të pavarësisë së tyre në ushtrim të funksionit, ndërkohë që sipas Kushtetutës aktuale një masë e tillë nuk njihet?
2- Marrja e një mase të tillë prej Tribunalit Disiplinor të Drejtësisë (neni 147/f i propozuar), pra nga një organ i ndryshëm nga ai që i zgjedh a është në përputhje me standardet mbi pavarësinë e Këshillave Gjyqësorë?
3- Hetimi administrativ i këtyrë shkeljeve nga Inspektorati i Lartë i Drejtësisë (neni 147/d i propozuar) a përbën ndërhyrje politike në veprimtarine e anëtarëve të KLGJ, e sidomos atyre të zgjedhur nga gjyqsori?
4- Në nenin 147/3 (i propozuar) parashikohet se në raste të vakancës, anëtari që emërohet qëndron në detyrë deri në përfundimin e mandatit të larguar. Ky “mandat i shkurtuar” a cënon standardin e pavarësisë së gjyqtarit?
5- Në rastet e zëvendësimit si më sipër, parashikohet që anëtari zëvendësues “emërohet” dhe nuk “zgjidhet”. A përbën kjo një shmangie nga procësi i zgjedhjes së anëtarëve gjyqtarë ose jo gjyqtarë sipas nenit 147??

Neni 43
Neni 147/c (i propozuar) që parashikon se “Anëtari i Këshillit të Lartë Gjyqësor mban përgjegjësi disiplinore sipas ligjit”, a e ul standardin e garancive për palëvizshmëria nga detyra dhe pavarësisë së ushtrimit të detyrës?

Neni 44
Neni 147/ç (i propozuar) a krijon mundësi më të mëdha që anëtari i KLGJ të angazhohet në veprimtari (pa pagesë) që e vendosin në situata konflikti interesi apo që e vënë në dyshim paanësinë e tij në kryerjen e funksionit (psh angazhim tjetër shtetëror apo angazhim politik)?

Neni 45
1- Krijimi i nje trupe e cila heton përgjegjësinë disiplinore të organeve kushtetuese të pavaruara (si KLGJ, KLP, Gykata Kushtetuese, Gjykata e Lartë, gjyqtarëve, prokurorëve) a cënon standardin e pavarësisë dhe vetrregullimit të sistemit gjyqsor?
2- Zgjedhja e kësaj trupe prej Kuvendit, a përbën politizim të skajshëm të organit e për pasojë të vetë procesit të inspektimit displinor?
3- Vendosja e kufijvë shumë të lartë të përvojës profesionale (20 vjet veprimtari efektive si gjyqtarë ose ish-gjyqtarë), më të lartë edhe se Gjykata Kushtetuese apo Gjykata e Lartë, në kushtet kur sistemi kushtetues demokratik është vendosur vetëm prej 25 vjetësh a krijon rrezikun e përzgjedhjes së gjyqtarëve apo prokurorëve të formuar gjatë sistemit shtetëror komunist?
4- Vendosja e një kufiri të tillë të lartë të eksperiencës në punë, a krijon rrezikun e paracaktimit të kandidatëve fitues?
5- Shumica prej 3/5 të Kuvendit që kërkohet për zgjedhjen e tyre a garanton pjesëmarrje substanciale të opozitës? Mekanizmi zhbllokues i parashikuar në nenin 147/d pika 5 a është i përshtatshëm?
6- Neni 147/d pika 9 (i propozuar) parashikon pjesëmarrjen e Ministrit të Drejtësisë në mbledhjet e Inspektoratit të Lartë të Drejtësisë dhe të drejtën e tij të kërkojë fillimin e hetimit për shkelje disiplinore kundër gjyqtarëve, prokurorëve, anëtarëve të Këshillit të Lartë Gjyqësor, Këshillit të Lartë të Prokurorisë, Prokurorit të Përgjithshëm si dhe kryerjen e inspektimeve dhe verifikimin e ankesave. A politizon kjo masë organizmin dhe ushtrimin e funksionit në mënyrë të pavarur të Inspektoriatit dhe rrjedhimisht vendosjen në influencë të fortë politike të të gjithë organeve të sistemit të drejtësisë?
7- Parashikimi në nenin 147/d pika 10 ( i propozuar) se anëtarët e Inspektoriatit të Lartë të Drejtësisë, pas mbarimit të mandatit, kthehen në detyrën që kanë patur, duke mos ua njohur kohen e pjesmarrjes aty si pjesë e karrierës. A i bën ata të dizinteresuar për pjesmarrje në KLGJ? A krijon kjo formulë kushte optimale të pavarësisë së tyre?
8- Zgjedhja e Inspektorit të Përgjithëshëm të Inspektoriatit të Lartë të Drejtësisë sipas formulës së parashikuar në nenin 147/d pika 11 (i propozuar), pra në rast bllokimi prej Kuvendit me shumicë të thjeshtë, a përbën masë politizuese në organizmin e tij?

Neni 46
Në nenin 147/dh pika 3 (i propozuar) parashikohet se në raste të vakancës se anëtarit të Inspektoratit të Lartë të Drejtësisë, anëtari që emërohet qëndron në detyrë deri në përfundimin e mandatit të larguar. Ky “mandat i shkurtuar” a cënon standardin e pavarësisë së gjyqtarit?

Neni 47
1- Kryerja e Inspektimit disiplinor ndaj anëtarëve të Inspektoratit të Lartë të Drejtësisë, prej Ministrit të Drejtësisë, a e nënshtron plotësisht këtë organ ndaj Ministrit të Drejtësisë, pra ndaj pushtetit politik?
2- Rrjedhimisht, a nënshtrohen politikisht edhe anëtarët e organeve të tjera që inspekton Inspektorati i Lartë të Drejtësisë, si Gjykata Kushtetuese, Gjykata e Lartë, Gjykata e Lartë Administrative, Këshillit të Lartë Gjyqësor, Këshillit të Lartë të Prokurorisë, Prokurorit të Përgjithëshëm, gjyqtarëve dhe prokurorëve??
3- Mosparashikimi në Kushtetutë i rasteve dhe shkeljeve apo procedurës së Inspektimit, a mundëson që parashikimet e mëvonëshme në ligj, të mos i binden procesit të rregullt ligjor?
Neni 48
Neni 147/f (i propozuar) a krijon mundësi më të mëdha që anëtari i Inspektoratit të Lartë të Drejtësisë, të angazhohet në veprimtari (pa pagesë) që e vendosin në situata konflikti interesi apo që e vënë në dyshim paanësinë e tij në kryerjen e funksionit (psh angazhim tjetër shtetëror apo angazhim politik)?

Neni 49
1- Përbërja, përzgjedhja, organizimi dhe funksionimi i Tribunalit Disiplinor të Drejtësisë, a përmbush karakteristikat e “gjykatës së pavarir dhe të paanëshmë e të krijuar me ligj” sipas standardit të nenit 6 të KEDNJ?
2- A përmban ky Tribunal, karateristikat e gjykatës speciale?
3- Pjesmarrja e anëtarve jo gjyqtarë si Prokurori i Përgjithshëm, Ministri i Drejtësisë, Kryetari i Dhomës Kombëtare të Avokatisë, a e zhveshin këtë organ nga karakteristikat e “Gjykatës” sic parashikon neni 6 i KEDNJ?
4- Paracaktimi i anëtareve të tij në mënyrë nominale, a krijon mundësi të kapjes politike të sistemit të drejtësisë, në kushtet kur shumica e të nominuarëve emërohën nga mazhoranca aktuale politike dhe se kontrolli (inspektimi) kryhet (si më sipër) nga korpuse thellësisht të politizuar?
5- Një organizmin dhe përbërje e tillë e këtij organi, pra me pjesmarrjen e Ministrit të Drejtësisë në Tribunalin Disiplinor Administrativ, e kur ndërkohë që Ministri është pjese e organit të Hetimit (Inspektorati i Lartë i Drejtësisë), ndaj secilit prej këtyre anëtareve e gjithshtu edhe ndaj Gjykatës Kushtetuese, a cënon procesin e rregullt ligjor sipas nenit 6 të KEDNJ?

Neni 50
1- A ka një kuptim racional neni 148/4 (i propozuar)?
2- A është në përputhje më standardet ndërkombëtare, pajisja e prokurisë edhe me detyra të tjera të parashikuara në ligj?
3- Cfarë nënkupton parimi i decentralizimit? A ka një lidhje me konceptin “decentralizim” të përdorur në nenin 13 të Kushtetutës aktuale??
4- Mosparashikimi ne Kushtetutë i rasteve të përgjegjësisë disiplinore të prokurorëve a mundëson krijimin e hapësirave diskrecionare të parashikimit të këtyre rasteve në ligj? A është një masë kjo që ul pavarësinë e tyre?

Neni 51
1- Numri relatvisht i vogël i prokurorëve në përbërje të KLP (vetëm 6), a mundëson që ata të influencohën politikisht apo nga interesa të tjera?
2- Në kushtet kur raporti midis prokurorëve dhe joprokurorëve është vetëm m diferencë 1 anëtar, a rrezikohet që për shkak të ndërhyrjes politike, ose influencave të tjera, ky raport të përmbyset efektivisht??
3- Zgjedhja e anëtarëve joprokurorë më shumicën prej 3/5 a garanton një pjesmarrje substanciale të opozitës në Kuvend?
4- Mungesa e procedurave që kanë lidhje me aplikimin e lirë e të hapur të kandidatëve nga fusha e avokatisë, pedagogëve të drejtësisë, pedagogëve të Shkollës se Magjistraturës apo shoqërisë civile, a krijon rrezikun e paracaktimit të kandidaturave që do t’i ofrohen Kuvendit e ky më pas thjesht të bëjë një votim formal?
5- Nëse Kuvendi nuk arrin shumicën e cilësuar prej 3/5 në dy raundet sipas nenit 147/3 (i propozuar), mekanizmi zhbllokues sipas së cilit fitues deklarohet ai që renditet më mire nga Këshilli për Emërimet në Drejtësi, a është i përshtatshëm?
6- Pjesmarrja e Ministrit të Drejtësisë i pajisur me të drejtën për të kërkuar fillimin e hetimit për shkelje disiplinore kundër prokurorëve, a është një ndërhyrje e drejtëpërdrejtë mbi sistemin e prokurorisë?
7- Përjashtimi i përfaqësuesit të Presidentit të Republikës, nga pjesmarrja në KLP , edhe pse ai nuk ka kompetenca ekzekutive, ndërkohë që ruhet pjesmarrja e Ministrit të Drejtësisë a është një masë që përforcon influencën politike në KLP?
8- Në kushtet kur anëtarët e KLP ushtrojnë këtë detyrë më kohë të plotë, parashikimi se kryetari i KLP mund të zgjidhet vetëm prej anëtarëve jogjyqtarë, a e dobëson pavarësinë e KLP?
9- Parashikimi se anëtarët gjyqtarë të KLP, pas mbarimit të mandatit, kthehen në detyrën që kanë patur, duke mos ua njohur kohën e pjesëmarrjes në KLP si pjesë e promovimit, a i bën ata të dizinteresuar për pjesmarrje në KLP? A krijon kjo formulë kushte optimale të pavarësisë së tyre?

Neni 52
1- A do ishte e këshillueshme që cështjet që kanë lidhje me masat disiplinore ndaj prokurorëve, të trajtohen nga komisione të KLP të cilat të përbëhen nga panele vetëm më prokurorë?
2- A është e përshtatshme që kandidatët për Prokuror të Përgjithëshëm, të propozohen nga KLP dhe të miratohen nga Kuvendi?
3- Mosparashikimi i procedurave të aplikimit, shyrtimit dhe vlerësimit të këtyre kandidatëve, në Kushtetutë a krijon hapësira të mëdha për politizim të procesit?
4- A është e përshtatshme që rregullat e etikës për prokurorët të miratohen nga KLP, dhe jo nga asambleja e prokurorëve?

Neni 53
1- Ngritja e Strukturës së Posaçme Anti-Korrupsion e Prokurorisë, a krijon dualizëm më sistemin e Prokurorisë? A bie ndesh me nenin 148/1 (të propozuar)?
2- A duhet të shtrihet kompetenca e SPAK, tek të gjithë funksionarët shtetërorë dhe jo vetëm tek gjyqtarë dhe prokurorë, apo zyrtarëve të lartë të përcaktuar me ligj?
3- Përmendja në nenin 148/c pika 1 e “Gjykatës së Shkallës së Parë dhe Gjykatës së Apelit Anti-Korrupsion” do të thotë që krijohet një gjykatë e specializuar? Cilat janë kushtet e emërimit, organizmit, kompetencës lëndore të saj? A mos duhen plotësuar në Kushtetutë elementë të tillë?
4- A janë të mjaftueshmë kriteret e vendosura në nenin 148/c pika 3 (i propozuar) për mbrojtjen e “pastërtisë së figurës” së prokurorëve të SPAK? Në kushtet kur ILDKPI (organi që kontrollon pasurinë dhe konfliktin e interesave të zyrtarëve) emërohet nga Kuvendi me shumicë të thjeshtë, a ekziston rreziku i influencës politike mbi këta prokurorë dhe mbi gjithë zyrtarët e tjerë shtëtrorë?
5- Parashikimi i nenit 148/c pika c (i propozuar) që i njeh Byrosë Kombëtare të Hetimit “të kryejë hetime” a nënkupton që mund të kryejë hetime të pavarura nga Prokuroria dhe nga SPAK?
6- Në kushtet kur nuk parashikohet asgjë në këtë dispozitë, mbi përbërjen, statusin, kompetencat, veprimtarinë e Byrosë Kombëtare të Hetimit, a rrezikon që ky organ të vendoset nën kontroll të qeverisë, dhe të përdoret për qëllime politike?
7- Në kushtet kur anëtarët e SPAK konsiderohet e pavarur sipas nenit 148/c pika 2 (i propozuar), sa të garantuara janë standardet e përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies dhe ushtrimit jashtë cdo influence të ndjekjes penale?

Neni 54
1- A garanton pjesëmarrje substanciale formula e emërimit të prokurorit të Përgjithëshëm me 3/5 të Kuvendit? A paraqet mundësi bllokimi kjo formulë? Cili do të ishte një mekanizëm zhbllokues?
2- Kriteret e përzgjedhjes së Prokurorit të Përgjithëshëm a janë mjaftueshmërisht të qartë ashtu sic janë përcaktuar në nenin 149/2 (te propozuar)?

Neni 55
1- Mosparashikimi i rasteve të procedimit disiplinor të Prokurorit të Përgjithëshëm, në Kushtetutë a e ul standardin e pavarësisë së këtij institucioni dhe krijimin e hapësirave diskrecionare në ligj?
2- Cili është koncepti i “shkeljes së rëndë disiplinore” të përmendur në nenin 149 pika 2 (të propozuar)?

Neni 57
1- Këshilli i Emërimeve në Drejtësi sic ështrë parashikuar në 149/1 (të propozuar) a përmbush tiparet e një organi jopolitik?
2- Përcaktimi në mënyrë nominative e anëtarësisë së tij, dhe në kushtet kur shumica dërrmuese e tyre emërohen prej një mazhorance politike, a krijon tërrenin e kapjes politike të të gjithë sistemit të drejtësisë nëpërmjet procesit të emërimeve?
3- Mungesa e procedurave të parashikuara në Kushtetutë, a krijon hapësirën që më ligj, ato të hartohen nën influencën politike të mazhorancës së momentit?

Neni 58
Ndërprerja e mandateve të funksionarëve të përmendur në nënin 179 (të propozuar) a përbën një shkelje të standardeve të shtetit të së drejtës?