Nga Javad Zarif*
Ekstremizmi i dhunshëm është ndoshta sfida më e rëndësishme, që kërcënon jo vetëm rajonin tonë, por në fakt të gjithë botën, ku kërcënimet nuk po njohin kufij. Ai është një kërcënim i rëndë, që ka shkatërruar tashmë Irakun dhe Sirinë dhe ka hedhur errësirë mbi horizontet e rajoneve. Ambiciet e tij globale pasqyrojnë qartë ndikimin e tij madhor ne mjedisin gjeopolitik dhe në sigurinë, jo vetëm për fqinjësinë tonë më të afërt, por edhe për shumë vende të tjera të botës.
Mizoritë e kryera nga ekstremistët e dhunshëm dhe përpjekjet e tyre brutale ndaj spastrimit fetar dhe etnik në Siri dhe Irak e kanë tronditur botën. Sulmi në Evropë nga filialet e ndryshme të Al-Kaedës, masakra e 2015 në Baga nga Boko Haram, sulmi terrorist në muzeun kombëtar të Tunizisë, bombardimet vdekjeprurëse vetëvrasëse kundër civilëve në Jalalabad, Afganistan, me prerjen e kokës së 21 koptëve të krishterë në Libi, masakra tronditëse e 147 studentëve të universitetit në Kenia në muajt e fundit, nxjerrin në pah qëllimin zgjerues të kërcënimit që po vjen nga rritja e ekstremizmit të dhunshëm. Ky fenomen ka fituar vëmendjen globale disa dekada më parë, pas pushtimit sovjetik të Afganistanit që çoi në krijimin e Al-Kaidës dhe talibanëve, pasuar nga pushtimi amerikan i Irakut, të cilat prodhuan filialet e ndryshme të Al-Kaedës në Irak, e cila më vonë u rrit në Daesh, shpesh e referuar si ISIS.
Krimet e rënda, duke përfshirë ekzekutime, përdhunime, konvertime të detyruara, torturat dhe skllavërimi reklamohen në mënyrë të turpshme nga akronimi Daesh-arab për ISIS, Shtetin Islam të Irakut dhe Levant, në mediat sociale ekspozojnë shkallën e kërcënimit që ata paraqesin. Rekrutimi i tyre nga mbi 90 vende të botës, duke përfshirë edhe shumë vende të industrializuara perëndimore “demokratike”, është një tregues shumë alarmues i keqfunksionimit social dhe strukturor, të cilat janë neglizhuar deri tani. Përqasja e grupeve terroriste Takfiri, ka lejuar të justifikohet, dhe madje të përlëvdohet, targetimi dhe zgjerimi i një liste të atyre që duhen përbuzur, duke i nënshtruar ata në skllavëri dhe vdekje. Për këtë arsye, zemërimi i tyre është përhapur përtej caqeve të deklaruar fillimisht, dhe nuk ka kursyer as anëtarët e grupeve të tjera Takfiri. Shumë raste të prerjeve të kokave të pasuesve të Al-Nusrah nga Daesh në Siri-dhe anasjelltas-e ilustrojnë këtë tendencë. Në një rast në mars 2014, lufta vicioze në mesin e grupeve terroriste në Sirinë veriore pati më shumë se një mijë të vdekur.
Shkatërrimi sistematik dhe përdhosja e xhamive të shenjta, tempujve të shenjtë, kishave, varreve të lashta dhe tempujve, si dhe thesareve të lashta arkeologjike, që përfaqësojnë trashëgiminë e pasur kulturore të rajonit, ilustrojnë objektivat afatgjata të ekstremizmit të dhunshëm për rajonin. Mizoritë e kryera kundër popullit Yazidi pasqyrojnë synimet dhe sjelljen ndaj minoriteteve të tyre. Përdorimi i mediave sociale për të lavdëruar masakrën e tmerrshme të 1700 kadetëve irakianë të forcave ajrore në Tikrit në qershor 2014 paralajmëron se çfarë ndodhet përpara për irakianët, nëse ata dështojnë për të mundur ekstremistët e dhunshëm. Këto akte duhet të konsiderohen si asgjë më pak se një sulm mbi strukturën historike shoqërore të rajonit dhe trashëgiminë e saj të pasur, të larmishme, dhe krenare.
Ku shtrihet rrënja e ekstremizmit të dhunshëm?
Vlera të tilla njerëzore si dhembshuria, ndjeshmëria, durimi, toleranca dhe mirëkuptimi kanë qenë gjithmonë mesazhi themelor në traditat fetare, në veçanti te Islami, që janë përqafuar dhe mbajtur gjatë gjithë historisë. Ndërkohë, në dy shekujt e kaluar, një grup i vogël i demagogëve me prejardhje të dyshimtë filloi të paraqesë një imazh të shtrembëruar të Islamit, nën maskën e pastrimit të fesë. Ata shtrembëruan mesazhin e Islamit dhe shtrembëruan mësimet fetare në mënyrë që t’i përshtateshin interesit të tyre të ngushtë politik dhe rendin të ditës. Ata u përpoqën të nxjerrin dhembshurinë dhe mëshirën nga feja, dhe pasuesit e tyre në proces, u rritën intolerantë krahasuar me ata që nuk e ndajnë këtë interpretim dhe i quajtën të tjerët “jo besimtarët e vërtetë.”
Bazuar në këtë shtrembërim, ata kundërshtuan tërësisht të gjitha tregimet e tjera të feve rivale dhe dëbuan ata që konsideroheshin të ndryshëm vetëm në bazë të asaj që ata besojnë, prej nga vijnë, dhe cilit grup popullsie ata i përkasin. Ata pohojnë se kanë mbërritur në kuptimin saktë ekskluzivisht të Islamit dhe të vetë gjithë të vërtetës. Ky është thelbi i Takfirismit, dhe stërgjyshërve të tij, të cilat sipas mendimit tim janë në thelbin e vështirësisë që ne tanimë përballemi me ekstremizmin e dhunshëm.
Për sa kohë që ky interpretim ka qenë dhe është i kufizuar për komunitetin e tyre të besimtarëve, ithtarët, që i ndjekin ishin dhe janë të bindur për mendimin e tyre. Problemi u shfaq kur ata me pasuri dhe pushtet ndërmorën për të përhapur këtë mënyrë të të menduarit në bashkësinë më të madhe myslimane nëpër botë dhe detyruan popujt dhe komunitete afër dhe larg, jo për hir të puritanizmit fetar por për llogaritë dhe objektivat dritëshkurtëra politike dhe strategjike. Individë ose grupe të prirur për ideologji radikale u joshën për të përqafuar këtë interpretim. Ndërsa shumica e atyre që besonin në këtë interpretim kanë shmangur gjithmonë përdorimin e forcës për të zbatuar parimet e ideologjisë së tyre, disa nuk kanë, dhe, me kalimin e kohës, u kthyen kundër mentorëve të tyre. Kjo është pikërisht kur ekstremizmi i dhunshëm lindi dhe ku rrënjët e tij shtrihen.
Rrethi vicioz i Ndërhyrjes, radikalizimi dhe Destabilizimi i rajonit
Ndërsa ne kemi nevojë për të nxjerrë në pah rrënjët e Daeshit dhe filialet e tij në zhvillimin historik të një interpretimi të shtrembëruar të Islamit, duhet gjithashtu të jemi të ndërgjegjshëm për ndikimin e fortë të historisë së përgjakshme të kohëve të fundit të Irakut në formimin dhe rritjen e grupeve aktuale ekstremiste të dhunshme. Ndërhyrjet politike dhe ushtarake në botën islame, veçanërisht ato në vitin 2000, e keqësuan situatën dhe kanë krijuar një terren jashtëzakonisht pjellor për mbarështimin e demagogëve ekstremiste dhe gjithashtu ndihmuan radikalin më të fortë në mesin e tyre të rris më shpejt më pak radikalë dhe të krijojë subjekte të mëdha ekstremiste të dhunshme.
Daeshi nuk është një fenomen i ri. Nga kaosi i krijuar në Irakun e post-2003, ekstremistët e dhunshëm kanë përfituar konsensus. Daeshi, një grup që ushqen kolaps dhe kaos, u rrit nga paqëndrueshmëritë e krijuara pas pushtimit të Irakut dhe gjatë viteve të pushtimit. Me krizën siriane dhe mbështetjen që ekstremistët morën nga disa individë të pasur, nga lagjet dhe shtetet brenda dhe jashtë rajonit, ata gjetën një hapësirë të re të mbarështimit, fabrikuan një kauzë të re të rreme dhe u kthyen në përbindësha që tani kërcënojnë edhe krijuesit dhe bamirësit e tyre. Protesta e tyre ndërkombëtare për të drejtën e votës te të rinjtë, në botën arabe që ndjek “Pranverën arabe” përgjithësisht të dështuar dhe në Perëndim, ka lejuar që infrastruktura e tyre të rritet me intensitet.
Ndërhyrjet ushtarake, së bashku me përpjekjet inxhiniero-sociale të keq-konceptuara dhe keq-ekzekutuara të shoqërive të Lindjes së Mesme, pasqyrojnë thellësinë e natyrshme të iluzioneve në politikat e Shteteve të Bashkuara dhe disa fuqive të tjera perëndimore ndaj rajonit. E ashtuquajtura “Iniciativa e Madhe e Lindjes së Mesme”, e cila ka origjinën në qarqet neokonservatore të Shteteve të Bashkuara, kishte për qëllim të ndërtonte politikisht dhe socialisht shoqëritë e Lindjes së Mesme dhe të eksportonte “demokracinë” e krijuar në kornizën teorike të ndërhyrjeve ushtarake. Iniciativa shkaktoi rezistencën rajonale dhe ka krijuar vetëm jostabilitet. Ithtarët e kësaj skeme dështuan krejtësisht të njohin se demokracia nuk mund t’i imponohet një populli me mjete ushtarake dhe të zhvillohet nën mbikqyrjen e një ushtrie pushtuese. Dëmin i shkaktuar gjatë zbatimit të kësaj fantazie ka qenë shumë i rëndë saqë përpjekjet në vitet në vijim për të zbutur dëmin kanë arritur thjesht rezultate të varfra.
Këto politika u rriten nga harresë absolute e dinamikave të brendshme ndaj rajoneve dhe çoi në përpjekje të kota ose të paefektshme për të zhdukur një model të huaj në shoqëritë që janë të traditave kulturave dhe stileve te jetës krejtësisht të ndryshme. Pa stabiliteti pasues në një numër të shoqërive në rajon fuqizoi ekstremistët e dhunshëm dhe krijoi një rreth vicioz në të cilin pushtimi i huaj dhe ekstremizmi përforcuan njëri-tjetrin, duke i lejuar këtij të fundit të ushqejë të defektet sociale dhe kulturore. Kjo nuk ishte shumë e vështirë të parashikohej. Në një deklaratë të Këshillit të Sigurimit më 17 shkurt 2003, unë vura në dukje:
Shkalla e destabilizimit në rajon dhe pasigurisë në Irak në rast të një lufte mund të shkojnë përtej imagjinatës sonë sot. Duke pasur parasysh gjendjen e shoqërisë irakiane dhe të gjithë rajonit, ka kaq shumë karta të egra dhe asnjë palë nuk mund t’i përshtasë ato paraprakisht në llogaritë e saj me siguri të lartë. Por një rezultat është pothuajse i sigurtë: ekstremizmi qëndron për të përfituar së tepërmi nga një aventurë në Irak e pa llogaritur.
Sot, askush nuk mund të mohojë se ekstremistët dhe terroristët janë shumë më të fortë dhe veprojnë në më shumë vende në Lindjen e Mesme sesa mund të imagjinonin ose dëshironin dikur në vitin 2001 udhëheqësit e tyre demagogjikë.
Çfarë është dhe nuk është Daesh?!
Daesh nuk është një grup islamik: ekzistenca dhe objektivat e tij nuk kanë të bëjnë asgjë me Islamin siç paraqiten nga Kur’ani i Shenjtë, Profeti, dhe dishepujt e tij. Daeshi përdor Islamin si një mjet për qëllime të rekrutimit dhe mbledhjes së fondeve. Islami është fe e mëshirës dhe racionalitetit: një fe e tolerancës dhe mëshirës. Të gjithë praktikantët myslimanë fillojnë ditën e tyre me ajetin nga Kurani i Shenjtë, “Me emrin e Zotit, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit!” -një ajet që ata e përsërisin shumë herë në lutjet e tyre të përditshme, që të kujtojnë cilësitë më të rëndësishme të Krijuesit të tyre, në kërkimin e tyre për një jetë etike dhe shpëtimin përfundimtar. Trajtimi brutal i Daeshit dhe veprave penale kundër pakicave fetare në Irak dhe Siri bie ndesh me mësimet kuranore të “Asnjë detyrim nuk është atje në fe” (2: 256). Kur’ani i Shenjtë më tej thekson se “kushdo që vret një shpirt të mos hakmerret për një shpirti të vrarë, as për korrupsionin e ndodhur në vend, do të jetë sikur ai të kishte vrarë njerëzit krejt, dhe kushdo që i jep jetën për një shpirt, do të jetë si kur ai të kishte dhënë jetën për njerëzimin krejt “(05:32). Në këtë sfond, shumica dërrmuese e myslimanëve kanë gjetur aktet nga Daeshi dhe bashkëpunëtorët e tij që të jenë anti-islamike dhe moralisht të pështira, që nuk përfaqësojnë në asnjë mënyrë mendimin islam dhe praktikën e miliarda myslimanëve gjatë gjithë historisë.
Myslimanët dhe pasuesit e besimeve të tjera kanë jetuar në anën e rajonit tonë krah për krahë për shekuj me radhë. Tempujt fetarë dhe antikitetet e çmuara në të gjithë Lindjen e Mesme, që i përkasin sekteve dhe feve të ndryshme islamike dhe jo-islamike, që nga ditët e hershme të Islamit dhe madje edhe para-islamike mezi dëshmojnë për bashkëjetesën paqësore të popujve të ndryshëm të besimit në këtë rajon. Dhe ende shkatërrimi i këtyre relikeve të çmuara të së kaluarës nga ana e ekstremistëve tregon se si ata janë të huaj për myslimanët kryesorë të rajonit.
Ata shkelin parimet themelore të Islamit të predikuara në dhembshuri dhe ndjeshmëri, të deklaruara në mënyrë të përsëritur në Kuran dhe traditën profetike, vetëm shtrembërojnë Islamin për ta përdorur atë në drejtim të tregimit të tyre të çoroditur dhe rendit të tyre ditës. Eshtë e pasinqertë, për të thënë më të paktën, të fajësosh Islamin për atë, që këta ekstremistë kanë bërë. Është e dobishme të përmendet se shumë prej atyre, të cilët tani fajësojnë Islamin për punën e ekstremistëve janë avokatë të pushtimit të Irakut nën administratën e mëparshme amerikane. Duke vepruar kështu, ata përpiqen të shfajësojnë rolin e tyre në krijimin e këtyre përbindëshave dhe të fajësojnë Islamin për rrëmujën që ata krijuan në rajonin tonë dhe më gjerë.
Daeshi është thjesht një kult shkatërrues. Në përgjithësi, subjektet ekstremiste, pa marrë parasysh atë që ata pretendojnë të besojnë, mund të bëhen kulte destruktive në një pikë në rrjedhën e zhvillimit të tyre; Daeshi nuk është përjashtim. Ai filloi si një kult destruktiv me një strukturë autoritare, totalitare, dominuese, dhe me fuqi vetë-emëruese. Ai përdor teknika të kontrollit të mendjes për të ndikuar luftëtarët e tij për të kryer mizori dhe për të rekrutuar në mënyra të ndryshme, duke përfshirë edhe mediat sociale. Ai kontrollon territorin nën sundimin e tij kryesisht përmes brutalitetit dhe frikësimit.
Faktorët që kontribuojnë në rritjen e Daeshit
Ka pasur disa debate mbi arsyet prapa suksesit të Daeshit në kontrollin mbi hapësirat e territorit në Siri dhe Irak. Ky sukses i atribuohet shpesh një numri faktorësh, duke përfshirë dobësinë apo rënien e autoritetit të qeverisë qendrore, mbështetjen fillestare financiare dhe ushtarake nga qeveritë e caktuara rajonale, të cilat vazhdojnë të vijnë nga brenda rajonit nga zyrtarët e pasur dhe milionerët e Takfirit, kontrolli i dobët kufitar që lejon Lëvizjen e rekrutëve të kalojë kufirin, aksesi në depot e mëdha të armëve në Siri dhe Irak, përvojë nga betejat gjatë luftës së tyre me Shtetet e Bashkuara në Irak për shumë vite, dhe duke qënë shumë të mbështetur me të ardhurat nga nafta, vaji dhe kontrabanda njerëzore.
Ndërsa të gjitha arsyet e sipërpërmendura kanë qenë të rëndësishme në rritjen e pozitës së Daeshit, ka një tjetër faktor të rëndësishëm, që i mundëson Daeshit të rrëmbejë tokën, e cila gjithashtu tregon natyrën e këtij grupi: roli i madh i ish-anëtarë të Partisë Baath të Irakut dhe zyrtarëve të ushtrisë së Sadam Husseins në komandën dhe kontrollin e Daeshit dhe filialet e tij në Irak dhe Siri. Arsyeja kryesore për suksesin e Daeshit në fushën e betejës, si dhe në transformimin nga një grup i thjeshtë terrorist vetëvrasës me një model terrorist-kosi-kryengritës me kontrollin mbi tokën, qëndron në aleancën e tij me një rrjet besnik ndaj Sadam Huseinit.
Kjo aleancë e komoditetit mund të përmirësojë teknikat terroriste të Daeshit me aftësi klasike ushtarake organizuese. Përtej të siguruarit të Daeshit me ekspertizë ushtarake, Baathistët gjithashtu sollën rrjetet kontrabandë të zhvilluara për të anashkaluar sanksionet në vitet 1990. Baathistët ndihmuan Daeshin me shpresën e restaurimit, në thelb, sistemi ish politik në Irak ku Shiitët, kurdët dhe grupet e tjera të popullsisë, duke përfshirë edhe shumicën e sunive, u dominuan dhe u shtypën nga një klikë e vogël qeveritare. Kështu, nuk është e çuditshme se çfarë Daeshi po bën është reminishenca e mizorive të para të regjimit Baathist të Saddamit. Megjithatë, duke pasur parasysh ekuilibrin e pushtetit dhe natyrën e Daeshit, Baathistët do të përdoren vetëm për një kohëzgjatje të caktuar, përpara se të lihen edhe këta mënjanë.
*Ministri i Jashtëm i Iranit. Titulli origjinal është Imperativi i një strategjie gjithëpërfshirëse për të luftuar ekstremizmin e dhunshëm
