Kaltrina Jupolli-Sejdiu, 30-vjeçare nga Prishtina deri para muajit nëntor të vitit të kaluar, nuk ka pasur asnjë problem me kujtesën. Por, prej kur është shëruar nga sëmundja COVID-19, humbja e kujtesës i është bërë pjesë e përditshmërisë.
“Harresën e kam aty për aty, nuk më ka ndodhur më herët që dikush të më dhuroj diçka e ta harroj menjëherë, e kjo po më ndodh aq shpesh. Po e vërej sepse unë me kujtesë kam qenë shumë mirë”, thotë ajo.
Ajo ishte infektuar me koronavirus para tre muajsh, por shqetësimet me kujtesë i janë paraqitur pasi e ka tejkaluar sëmundjen COVID-19, që shkakton koronavirusi.
Shqetësime me humbje të kujtesës ka edhe F.S, që ishte infektuar me koronavirus para tre muajsh.
“Probleme me harresën kam pasur pas një muaj pasi e kam përfunduar virusin dhe shpesh më ndodh brenda dy-tri orëve harroj se çfarë ka ndodhur”, tregon për Radion Evropa e Lirë, F.S.
Që disa persona po hasin në probleme lidhur me kujtesën pasi kalojnë COVID-19, e konfirmon edhe neurologu, njëherësh asistent-profesor në Universitetin e Prishtinës, Blerim Myftiu. Sipas tij, rastet që më së shumti kanë probleme të tilla janë ato raste që nuk e kanë kaluar lehtë këtë virus, pra të tillët që u është dashur të qëndrojnë në spital.
Myftiu potencon dy probleme kryesore që shfaqen te personat që tashmë e kanë kaluar COVID-19, sëmundjen që e shkakton koronavirusi.
“Njëra prej tyre është dhimbja e kokës, e cila mund të shfaqet më shpesh te njerëzit të cilët para COVID-it ose para vuajtjes, nuk kanë pasur migrenë ose ndonjë formë tjetër të dhimbjes primare. Si dhe një formë tjetër jo edhe aq primare sa dhimbja e kokës është edhe problemi me mbamendje, kujtesë, rifreskim të informatave paraprake, koncentrim, fokusim, punë të caktuara në aktivitetet e përditshme ditore që i kanë pasur paraprakisht”, thotë Myftiu.
Ai potencon që ende nuk dihet saktë se pse ndodhin problemet me kujtesë te disa persona, por sipas tij, mundësitë mund të jenë për shkak të depërtimit të virusit në tru, dëmtimit të arterieve të vogla të gjakut si dhe mungesës së oksigjenit në tru.
Myftiu tregon se kur duhet të shqetësohen personat që kanë humbje të kujtesës.
“Një harresë, e cila fillon me harresën e çelësave ose takimit në janar të vitit 2021 dhe nëse kjo harresë progreson në janar të vitit 2021 që ‘nuk mund ta gjejë veturën në parking ku e kam lënë, ose po sillem 30 minuta nga puna në shtëpi në një rrugë që bëhet për pesë minuta dhe jo për faj të komunikacionit’, atëherë kjo tregon që harresa e këtij personi po përparon në një harresë funksionale, pra që po ndikon në përditshmëri”, thekon Myftiu.
Që efektet e COVID-19 janë afatgjata e konfirmon edhe mikrobiologu, Lul Raka. Ai tregon që te disa persona ky virus shkakton simptoma që mund të zgjasin deri në 12 javë pas infeksionit. Një dukuri e tillë sipas Rakës njihet me termin ‘Sindroma post-COVID’ apo ‘COVID-i i gjatë’. Sipas tij, ndonëse në fillim është menduar që këto simptoma paraqiten vetëm te pacientët që e kalojnë me vështirësi COVID-19, tani hulumtimet e thonë që këto shqetësime shëndetësore paraqiten edhe te të rinjtë.
“Simptomat më të shpeshta te këta persona janë të ndryshme dhe përfshijnë: lodhje, rraskapitje, frymëzëni, rrahje të shpejta të zemrës pas një ngarkese minimale, dhimbje gjoksi, pezmatim të muskulit të zemrës apo mbështjellësit të tij, ndryshime lëkurore, çrregullime të gjumit, rënie e flokëve, kokëdhimbje, harresë apo pamundësi e koncentrimit, depresion, ethe që përsëriten, ngjirje e zërit, dhimbje të kyçeve, dhimbje veshi dhe barkqitje”, thotë Raka.
Arsyet pse sipas Rakës disa persona mund të kenë simptoma të tilla edhe pasi e kalojnë COVID-19, është si rrjedhojë e “dëmtimit të drejtpërdrejtë të organeve dhe e faktorëve që ndërlidhen me sistemin imunitar”.
Neurologu Myftiu në anën tjetër tregon që neurologu duhet të jetë adresa e parë për këta persona që përjetojnë humbje të kujtesës, por që shpeshherë mund të kërkohet edhe ndihma e psikologut.
“Mund të sugjerojmë edhe për ndihmën e psikologut, përkatësisht të bëhen disa matje psike-metrike për të kuptuar se sa realisht është ajo harresë apo ai problem kognitiv apo është vetëm një raportim subjektiv ose një tej zmadhim të cilin e heton një person”, shpjegon Myftiu.
Psikologjia, Selvie Izeti, thotë për Radion Evropa e Lirë që personat që kanë histori të mëparshme me stres dhe ankth, kanë më shumë tendencë të preken nga humbja e kujtesës, pasi ta kalojnë COVID-19.
“Kur stresi është shumë i lartë, trupi prodhon hormonin adrenalinë, i cili mobilizon trupin për një kërcënim të afërt dhe çon në një gjendje të hiper-vigjilencës, duke kontrolluar vazhdimisht mjedisin për shenja të mundshme të rrezikut. Kjo bën që ne të mos jemi në gjendje të përqendrohemi në stimuj të tjerë përreth nesh, prandaj edhe vjen në pah procesi i harresës”, thotë Izeti.
Edhe Izeti potencon që një person duhet të fillojë të shqetësohet për humbje të kujtesës, kur kjo gjë e pengon seriozisht në funksionimin e jetës së përditshme.
Për efektet post-COVID janë duke u bërë edhe hulumtime shkencore. Në një artikull të publikuar nga ‘Harvard Medical School’, me titullin ‘Efektet e fshehura afatgjata të COVID-19′, argumentohet se si mund të ndikojë COVID-19 në aftësitë njohëse.
“Në jetën e përditshme, efektet njohëse në kujtesë, mund të çojnë në vështirësi për menaxhimin e ilaçeve, menaxhimin e financave, kuptimin e materialeve të shkruara dhe madje edhe në vazhdimin e bisedave me miqtë dhe familjen”, thuhet ndër të tjera në këtë hulumtim.
Në një publikim të fundit të bërë nga shkencëtarët amerikanë dhe gjermanë dhe të publikuar në Alzheimer’s Research & Therapy, shkruhet që një kombinim i mundshëm i efektit të COVID-19, inflamacionit sistematik, infarktet në tru dhe dëmtimet e organeve vitale, mund të shkaktojë që disa persona që kanë kaluar këtë virus të jenë më të rrezikuar nga sëmundja e Alzheimerit. rel
g.kosovari
