Nga Shkëlqim Abazi
Tash në pleqëri, ndjej detyrim të rrëfej të vërtetën time, ashtu siç e jetova. Të flas për burrat modestë, që s’u mburrën ndonjëherë me bëmat e tyre dhe për të tjerët që regjimi u mbylli gojën e, i groposi në skërkat pa emra. Në asnjë rast s’marr përsipër, të uzurpoj monopolin e së vërtetës apo, të pretendoj dafinat për një ngjarje, ku qeshë i pranishëm rastësor, ndonëse u rreka me shpirt të ndihja sadopak miqtë e mi, që më shmangën me takt dhe me dashamirësi: “Byrazer, hap sytë… mos u përzje… se edhe dy muaj e pak të kanë mbetur”! Merak që m’u qep si hajmali, nga mëngjesi i datës 21, 22 dhe 23, maj 1974, madje më ndoqi edhe muajt në vijim, gjersa më liruan. Sidoqoftë, gjithë ç’pashë dhe dëgjova ato tri ditë, s’do doja t’i merrja në varr.
Nga fillimi i viteve tetëdhjetë, në nahijen tonë, ndodhi një ngjarje që tronditi mentalitetin e kohës. Vajza e një kryetari kooperative, u dashurua me një djalë. Dashuria i verboi të rinjtë, që u hodhën në krahët e njëri-tjetrit, pa pyetur ç’racë i përkisnin, përfundimisht hyri nuse në cergat e arixhinjve. Për prindërit qe më shumë se vdekje, për fisin e kryetarit, që qëlloi të ishte edhe deputet në Kuvendin Popullor, një damkë turpi. Lajmi i pazakontë mori dhenë.
Shokë e miq të kryetar-deputetit, s’guxonin ta shihnin në sy dhe s’gjenin dot fjalë ngushëllimi. Do duhej një lolo t’i nxirrte burrat e krahinës nga sikleti. Në festën e krahinës kryetar-deputeti dhe i deleguari i Byrosë së Komitetit Qendror, drejtonin dollinë. Në kulmin e davetit, kur rakia derdhej lumë dhe shëndetet për Enverin, Marksin, Engelsin, Leninin, Stalinin, Zhoao Amazonën dhe gjithë miqtë e njohur e të panjohur nga tërë bota, kalonin nga një grup te tjetri, lolua ngriti gotën:
“Me fund, për kryetar-deputetin tënë”! – të tjerët shtangën, por ai shtoi: – “Piheni o shokë, pije o kryetar”! – iu kthye fytyrë ngrysurit që ngriu me gotën në dorë. – “Qeshu një çikë a derëzi, s’u bë kiameti që mërzitesh kaq”! – dhe formuloi një buzëqeshje idiote: – “Vërtet çupa gaboi, po ka edhe më keq, xhani im”!
Të gjithë u stepën dhe prisnin reagimin e deputetit-kryetar, gjersa iu gjend një servil që, kur e pa sa me zor mbushej me frymë, kundërshtoi: “Me keq se kaq? Të marrë, me nder jush, një arixhi.. më falni për shprehjen”!?
“Na’ ore si s’paska”! – vazhdoi të tijën lolua. – “Po të kish marrë ndonjë kulak, s’i do t’i vinte filli?! O do prisheshe me fëminë, o me Partinë”!- tua hodhi gurin, të tjerët vijuan debatet: “E udhës të prishesh me fëmijën, apo me Partinë, jo kështu e jo ashtu”. S’dihej ku do dilnin, nëse s’do kishte ndërhyrë i deleguari i Komitetit Qendror të Partisë:
“O shokë, budalla, budalla, po fjalën e tha me vend! Shumë e drejte, s’kish ku vinte më ligsht”! – mbështeti lolon. – “Do prishte biografinë dhe hajt ndreqe më”!
“Më mirë arixhiun se kulakun”, për ideal sa bukur e kurdisi! Shpikja e Lolos, u fut në fondin e artë.
Më pas, citatin “lapidar”, ia atribuuan të Madhit fare.
Pas ca kohësh kryetar-deputeti, ia gjeti anën, e hoqi çupën dhe e martoi brenda natës, diku nga fshatrat e Sulovës, por historia i kapërceu caqet dhe përditësimi në praktikë, u shtri tej e ndanë Shqipërisë.
“Më mirë arixhiun, se kulakun!
Më mirë kurbatin, se kulakun!
Më mirë gabelin, se kulakun!
Më mirë romin, se kulakun!
Më mirë varrin, se kul… “!
Emërtimin arixhi, e lakuan me gjithë sinonimet, kulakut i mbeti cilësori “kulak”, edhe pse nëntëdhjetë e nëntë përqind, s’ia dinin kuptimin apo prejardhjen kësaj fjale.
“Kujt i plasi për kuptimin, apo prejardhjen”?
“Kot kemi Partinë e Lavdishme të Punës së Shqipërisë”!
“Ç’ta vrasim mendjen”?!
“Të na rrojë sa malet i Madhi, që shtrydh trutë edhe për ne”!
“Lavdi! Lavdi! Tri herë Lavdi”!
“Ç’do populli bën Partia! Ç’thotë Partia, bën populli! Urra-a-a-a”!
“Po e quajti Partia kancer, gërbulë, verem, murtajë, plasje, qime, skëterrë, xhehenem, hale, llagëm, gjiriz, qenef, varr, përtejvarr, padyshim kështu duhet të jetë”! Cilindo nga këto emërtime të përdorje në kuptimin pezhorativ, përsëri s’arrije të kapje të vërtetën e “kulakut”.
Shoqëria u nda me thikë, por bijtë e familjeve të ndershme, iu dolën krah të afërmve dhe u përballën me luftën klasore, lidhën martesa mes njëri-tjetrit ose, e ngrysën beqarë të përjetshëm.
Është e lehtë të aplikosh shpëlarjen e trurit mbi popullin e terrorizuar, gjer në kërcënimin e ekzistencës, gjer në zhdukjen e gjenit, gjer në manipulimin e së vërtetës, gjer në fshirje të epokave, gjer në demencë. Qysh në krye-herë, propaganda bollsheviko-çekiste, eliminoi elitën intelektuale dhe nisi ofensivën ideologjike, përdhosën etërit e kombit, me metodën diabolike të kontaminimit të amnezisë kolektive, manipuluan historinë, baltosën shkrimtarë e poetë me famë kombëtare, sekuestruan dhe zhdukën vlerat e papërsëritshme muzeale, kulturore, fetare dhe laike, telendisën gjer në përçmim bartësit e kanunit, të nderit dhe besës proverbiale shqiptare.
Lufta klasore prodhoi viktima të kota mes grupimeve shoqërore dhe armiqësi të panevojshme. Po rritej një test tru shpëlarësh, produkt i efekteve djallëzore të luftës klasore që infektoi qelizat e organizmit publik, indoktrinoi edhe fëmijët në djep, gjersa arriti momenti, ku askush s’guxonte të mendonte me trurin e vet.
Kush i dilte ndesh rrjedhës, shpallej armik me rrezikshmëri të theksuar shtetërore e publike dhe si të tillë, e veçonin nga grupi dhe i kryqëzonin si konspiratorë borgjez, demek për t’i mbrojtur prej ekspansionit dhe infeksionist të bacileve ideologjikë, kapitalistp-revizionistë.
Kultura u shpall non grata, nëmën artin, letërsinë, arsimin, shkencën, i vunë kufirin te thana, çdo rryme perëndimore; ndërkohë mirëpritën stuhitë e stepave ruse dhe më pas të lindjes së largët që, bashkë me ideologjinë, sollën shprishjen morale, dekadencën shpirtërore, zhvlerësuan doket dhe zakonet e trashëguara. Kush dyshoi te metoda e re, u përball me vrerin klasor, me denigrimin moral, me dhunën verbale, psikologjike, fizike, me ashpërsinë ligjore, me burgun, më zhdukjen apo më fatlumët, me degdisje në spitalet psikiatrike, ku i izoluan si të marrë. Edhe në mos qenë të tillë, i çmendën mjekët tru-shpëlarë, që s’lanë eksperiment pa provuar me rezistencën e psikikës humane, duke përdorur lloj-lloj metodash kurimi, psiko-patologjike komuniste.
Askush s’gëzonte imunitet veç Njëshit; dufi i luftës klasore, përvëlonte gjithkënd që përfundonte në laboratorët eksperimentalë të pushtetit. E shndërruan popullin në kavje. Mjekët zëvendësuan shkencën me sugjestionin, praktikuan terapinë sociale, duke iu rekomanduar pacientëve me psikoza studimin privat apo kolektiv të literaturës marksiste-leniniste dhe të veprave të udhëheqësit paranojak; madje, për të kapur efikasitetin maksimal të kësaj terapie perverse, zëvendësuan vaksinimin profilaktik, me format e edukimit komunist, me gjimnastikën e ndjenjave dhe të trurit; organizuan nga agu në darkë marshime kolektive, paçka se barkthatë, studime kolektive, demek “vullnetare” me dajak, të veprave të diktatorit.
Mblodhën nxënësit nëpër shkolla, studentët në auditorë, ushtarakët në reparte, punëtorët në ndërmarrje dhe kooperativistët në hangarë, gjer edhe te fëmijët nëpër çerdhe dhe pensionistët në këndet e emulacionit socialist dhe i detyruan të ndiqnin buçimat e të Madhit në radio, televizion apo gazeta. Teksa mungonte çdo medikament, propaganduan terapinë sugjestionuese, me një fjalë, praktikuan shpëlarje truri!
Tërë “elita intelektuale” e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë Socialiste, u vu në shërbim të propagandës, derdhi talentin në tru-shpëlarjen kolektive, mbushën mijëra orë emisione radiofonike apo televizive me lajme dhe intervista mjeranësh, që shtireshin të lumtur; prodhoi mijëra metër linear filma me heronj pozitivë, që duhet të tregoheshin të gëzuar, kur jepnin jetën për Partinë dhe shokun Enver, të shpalleshin fitimtarë edhe duke vdekur; shkruan dhjetëra-mijëra ton libra, ku duhej t’i paraqitnin të “fandaksurit” borgjezë, doemos imoralë, injorantë, katilë, xhahilë, xhelatë, gjakpirës, etj., dhe “sekretarin e mirë” kryelartë; në galeritë e arteve shpalosën disa mijëra metër katror tablo me laps, me tush, me tempera, me akuarel, me bojëra vaji, etj.
Me revolucionarë gjigantë dhe gjigantë liliputë; mbushën parqet e qyteteve dhe cepat e fshatrave me lapidarë, me buste, me basorelieve, ku partizani vdiste me grushtin lart dhe ballisti dridhej nga frika; së fundi pasi të botonin në revistat “Hosteni”, “Nëntori”, “Shkenca dhe Jeta”, etj., disertacione me studime shteruese për triumfin e realizmit socialist dhe dështimin e surealizmit dhe izmave borgjeze, i pajisnin me tituj dhe grada shkencore, por pasi të kishin studiuar e përvetësuar me themel, shtatëdhjetë veprat e Enverit dhe të marksistë-leninistëve të tjerë.
Praktika teraupetiko-profilaktiko-trushplarëse, niste me ngjizjen e fetusit në abdomen, vijonte në barkun e nënës që përcillte gjakun e Partisë, nëpërmjet kordonit ombilikal në hipofizin e fetusit dhe kur foshnja dilte në dritën e Zotit e, binte mes batakut shoqëror, indi vazhdonte t’i furnizonte trutë dhe zemrën me veprat e Enverit.
Ushqimi biologjiko-social, nuk përfundonte me rritjen dhe plakjen, madje as kur mbyllte sytë, sepse duhej të vdisje i lumtur dhe krenar, që kishe kontribuar në tru-shpëlarjen kolektive. Big-brotheri socialist, gjeti fushë perfekte në shoqërinë shqiptare, u përnda shpejt sa do ta zilepste edhe Oruelli i mençur me fermën e derrave të tij. Breza tru-shpëlarësh pillnin të tjerë tru-shpëlarë, këta të tjerë dhe të tjerë, deri në triumfin e tru-shpëlarjes kolektive; kjo i shpjegohen lotët e derdhur çurkë mbi kërmën e diktatorit dhe mohimi i gjithçkaje e gjithkujt, që shpallej kundër rrjedhës.
Dy klientët, na u bashkuan!
“Si je Rremo”? – iu drejtova të moshuarit.
“Po ti, o djalë”?
“Mirë, të falem nderit”!
“Ti paske qenë me Liken tim”? – pyeti i çuditur.
“S’e dija që ishte yti”!
“Ishte im vëlla”!
“Tani e mësova”!
E kapërcyem momentin një far soj.
“Dhëndëri im, Faiku”! – më prezantoi tjetrin.
“E mora me mend”!
“Është i madhi, se kam edhe tre të tjerë”!
“Gëzohem që po njihem”! – i zgjata dorën.
“Muharrem, si s’u bëtë të gjallë, gjithë këto vite”! – ndërhyri Sela.
“Frika bir, frika”!
“Ç’frikë ore, vëllai është vëlla, po ju jeni lepuj”! – iu shkreh egërsisht.
“Kishim fëmijë, Selo”!
“Po këta s’kishin”? – ia priti tjetri duke më treguar me gisht.
“Ata i mori peropia, kurse unë kam qenë partizan dhe…”!
“Ç’fitove nga partizanllëku, ore qyq? Zholin fitove”! – dhe i tundi gishtin e madh.
“He-e-eh”! – hoqi thellë plaku.
“I humbe me mall, me gjë, me toka, me bagëti, me vëlla, me nipër, me mbesa…”!
“Po, për fat të keq”!
“Të ngeli hosteni, prapa bishtit të kuajve dhe qeve”!
“Ç’t’i bësh Selo, kjo na ra në hise”!
“E shkuara s’kthehet, të shohim para”! – ndërhyra, sepse si nisi Sela, s’dihej ku do dilte.
“Ashtu është, do ndrequr ç’të ndreqet”!
Shfreu gjersa pruri porosinë kamerieri, mori filxhanin dhe uroi:
“Të rrojnë ç’të ka falur Zoti”!
“Ju falem nderit! Sot po takohemi për një çështje me rëndësi”.
“Ku ka më të rëndësishme se familja”? – ma ktheu Muharremi.
“S’ka! – pohoi Sela. – Po jemi mbledhur për tuajën, se s’i ke të gjithë”!
“Shyqyr zotit, e kam numrin sagllam”!
“Tët vëlla ku e ke”?
“Pranë të madhit Zot”!
“Vërtet shpirtin e ka pranë Zotit dhe Abas Aliut, ama eshtrat i kanë humbur, pa nam e nishan”!
“Ishte koha, vëlla! Ai ra në burg dhe u ndamë së gjalli, pastaj humbi si sëpata pa bisht, në internim”!
“Humbi apo s’e kërkuat”?!
“Të them të drejtën, e mora vesh vonë”.
“Po fëmijët e tij”? – ndërhyra unë!
“U shpërndanë si zogjtë e korbit pas vdekjes së t’ëmës, një këtu, tjetri atje”.
“Sepse s’i përkrahu njeri”!? – e akuzoi bashkëfshatari.
“Aman, mos m’i gërvisht plagët”! – një lot i shkau qerpikëve dhe u rrokullis në brazdat e thella.
“Muharrem, ku gjenden fëmijët e tij”? – e pyeta për të ndërruar temë.
“Një çun i ka vdekur, nja dy kanë humbur në kurbet. I ka mbetur një çupë në Elbasan”.
“Si mund të lidhemi me të”?
“Do përpiqem t’i gjej”!
“S’ka problem, do bisedoj unë me Mit’hatin”! – ndërhyri Faiku që deri ato çaste, vetëm kish dëgjuar.
“Cili është Mit’hati”? – pyeti Sela.
“Burri i mbesës”! – sqaroi plaku.
“Një oficer policie, do të na orientojë për të gjetur eshtrat, do doja të ishin prezent, njerëzit e afërm”.
“Ku ka më afër nga unë? Jam i vëllai”! – kërceu Muharremi. –
“Nisemi qysh sot”!
“Ku”?
“Në Malinat”!
“Do flas me oficerin për të lenë ditën, po e mira e do të jenë, edhe fëmijët e tij” – e mbylla. Pagova dhe u ndamë.
Të nesërmen i tregova I.-së, për takimin me vëllanë e Aliut.
“Jam gati të nisemi edhe natën”! – shprehu entuziazëm oficeri.
“S’e vë në dyshim gatishmërinë tënde”! – ia ktheva.
“S’është çështje vullneti, po sa vë kokën në jastëk, më ushtojnë veshët dhe me sulmojnë ëndrrat”.
“Qetësohu”! – e këshillova.
“Një fjale goje, po vihu në pozitat e mia”!
“Do nisemi sapo të vijnë familjarët e tij”.
Pas dy ditësh më thirrën nga fundi i shkallëve.
“Urdhëroni”! – ishin një çift të moshuarish.
“Kemi një punë me ty”! – foli burri.
“Po ju dëgjoj”! – i mendova hallexhinj që më trokitnin në zyrë.
“Nuk flitet nga fundi i rrugës”.
“Ti je Shkëlqim Abazi”? – pyeti burri.
“Po”!
“Po të presim poshtë”! – dhe morën tatëpjetë.
Tej xhadesë, më këqyrën të përqendruar, një grup gjashtë-shtatë veta. Njoha Muharremin dhe të moshuarit, që para do minutash më zunë pragun e shtëpisë.
“Janë nga Elbasani”! – m’i prezantoi Muharremi.
“Jam dhëndëri i Ali Hoxhallarit! – m’u paraqit i moshuari – Kjo, gruaja dhe këta djemtë e mi”!
U futëm te gjashtëkatëshi dhe porositëm kafe.
“Ju jeni vajza e Aliut”? – iu drejtova gruas.
“Unë, ditë-zeza”!
M u duk moshatare me nënën time, mbase veshja e Sulovës e tregonte më të plakur.
“Ku banoni”? – iu ktheva të shoqit.
“Në Sulovë, po fëmijët lëvizën në emigracion dhe s’dëshirojnë të kthehen në fshat”.
“Normale, duan jetë më të mirë”! – mbështeta idenë e djemve për t’u ngulur gjetkë.
“Këta keni”?
“Kemi gjashtë, të mëdhenjtë janë në Greqi, dy vajza të martuara, këta janë të pleqërisë”!
“I kemi binjakë”! – shtoi gruaja.
“T’u rrojnë, i paçi me jetë”!
“Faleminderit”!
“Po ti ç’fëmijë ke”?
“I dhashë përgjigje”.
“Ky është miku i Aliut”! – u fut në thelb Sela.
“Qofsh me nder! Ku je njohur me babanë”?
“Në burg”!
“Qyqit baba, i iku jeta burgjeve dhe internimeve”! – ofshau gruaja.
“Keni pasur baba të ndershëm, për të cilin duhet të ndiheni krenar”! – shtova unë.
“I shkoi jeta xhehenem mavrisë, s’pa një ditë selamet”! – psherëtiu burri.
“Një oficer di vendin, mendoj të veprojmë, sa pa zënë shirat”.
“Të nisemi qysh sot”! – u hodh njëri nga binjakët.
“S’mundemi pa oficerin”.
“Po si do bëjmë”? – pyeti Muharremi.
“Nesër”! – vendosa unë.
“Mirë, ku do takohemi”? – pyeti Sela.
“Nëse dëshironi, flini te unë”! – i ftova.
