Nga Lorenc Vangjeli
Turisti shqiptar ka bërë një udhëtim të çuditshëm në kohë. Ai është nisur në plazhe pa hotele dhe ka përfunduar në hotele pa plazhe. I gjithë ky rrugëtim është kryer në më pak se 25 vjet. Duke nisur me kohën kur së paku nga Tirana për në Durrës kishte pothuaj vetëm një mundësi transporti: treni “special” që nisej shtesë në muajt e verës dhe që kushtonte pak a shumë sa dy bukë masive gruri vajtje-ardhje. Nga stacioni i tij fundor tek sektori Hekurudha bëhej shpërndarja e qindra pushuesve ditore në të gjithë gjatësinë e plazhit ranor që niste tek Teuta e mbaronte tek Iliria. Kush kishte “dashnore” bënte zahmet dhe merrte autobizn fizarmonikë drejt Shkëmbit të Kavajës, ecte më këmbë që të fshihej në pyllin e dendur të pishave sepse edhe bënte plazh, edhe trazonte ndonjë gjë me duar nëpër këmbë.
Alternativat për t’u ushqyer ishin tejet të reduktuara; edhe me lekë në xhep, nuk gjeje dot ndonjë lokal më shumë se Breshka për të ngrënë ndonjë gjë që nuk kishte dhe rërë në pjatë. Shumica dërmuese, në mënyrë absolute, e hante drekën në hijet e pishave që nisnin mbas brezit ranor me menunë e përcaktuar qartë: dy feta bukë të prera trashë, një vezë sy e skuqur në mes të tyre, djathë anash, një kastravec dhe një domate. Sëra e lartë dallonte edhe nga prania e rrushit, ndonjë kokrre pjeshke apo pak shalqi që ngjanrte si ujë me ngjyrë i zjerë. Ujë pihej në çezmat publike dhe po t’i thuhej dikujt se diku në Shqipëri, një shishe ujë do të blihej me lekë, do të të shihte i çmeritur dhe më parë do të pranonte të vuante etjen se të pranonte të paguante për të. Çadrat e rënda me bisht druri ishin pothuaj armë lufte, ndërsa për shezlongë as që bëhej fjalë. Ata ishin më të rrallë se kolibrat në plazh.
“Sehiri” ishte i garantuar. Buzë detit njerëzia bënte ecejake pa u lodhur dhe me pak fat, mund të lihej një takim në Tiranë me shpresën e dyanshme: shihemi në xhiro, në Bulevard!
Hotelet ishin fare të rrallë, katër-pesë në Durrës dhe nga një në qytetet bregdetare. E pavarësisht mungesës së tyre dhe pranisë së ca ndërtimeve të pista me tulla dhe barakave të dërrasës që shërbenin si fjetore, kudo kishte plazh. Plazhe të vërtetë nga ata ku fëmijë, adoleshentë, prindër e të moshuar laheshin në det të pastër, përvëloheshin në diell, pudroseshin në rërë me rrobat e vetme të banjos që kishin në dispozicion dhe përvëloheshin në diell, me shpresë se kosi do të kuronte lëkurën e djegur. Shumica dërmuese e shqiptarëve, meqë mbrëmjet nuk afronin ndonjë alternativë tjetër, ka lindur në shenjën e demit dhe të binjakëve.
Sot, nëse e sheh historinë e verës me sy optimist, ka një ndryshim të madh. Të jashtëzakonshëm. Shumëkush ka makinë private dhe mund të bëjë turistin ditor fare lehtë. Tiranasit mund të shkojnë jo vetëm në Durrës, por kudo. Nga veriu në jug të vendit, përjashto trafikun, udhëtimi më i gjatë nuk shkon më shumë se tre orë e gjysëm. Me lekë në xhep mund të provosh të ushqehesh me çfarë do lloj menuje. Që nis që nga byrekët e dhalla deri tek sushi dhe vera e zgjedhur, nga mishi në hell në breg të detit deri tek delikatesat e crudo-ve të importeve të detit, nga pjeshkët e vendit e deri tek frutat ekzotike. Uji duhet paguar. Ai gjendet në supermarkete, por dhe në restorante, i ambalazhuar në shishe plastike, por dhe Evian në shishe qelqi. Çadrat janë shumëngjyrëshe ose të bardha, të lehta, por dhe prej kashte me hije të rëndë. Ka dhe çadra që ngjajnë si dhoma, me perde anash që të afrojnë dhe më shumë intimitet. Shezlongët gjithashtu. Plazhet publikë janë të rrallë si hudhrat në menu dashnorësh. Ato janë pa çadra dhe pa shezlongë. Në Sarandë më shumë si rregull, por dhe në Dhërmi e Qeparo, për shembull, thonë se një gjirokastrit njihet lehtë kur del në plazh sepse është shtrirë direkt në rërë mbi çarçaf. Tani nuk janë vetëm gjirokastritët që njihen në këtë mënyrë sepse një set i tillë që të mbron nga dielli, kushton jo pak. Hotelet pastaj janë tjetër hesap. Ka nga ta që mund t’i gjesh në çdo skaj të botës moderne, me një luks verbues dhe shpesh edhe mbytës që kushtojnë dy e tre qind euro nata e në mos më shumë, siç ka dhe dhoma të vogla në të cilat mund të gatuhet brenda në soba pothuaj të improvizuara gazi.
Si rregull, shumicvës së hoteleve ju mungon vetëm një detaj i vogël: plazhi. Sepse shumë nga to janë ndërtuar direkt në buzë të ujit, në rërë dhe kudo që është parë e mundshme që të “vritet” buza e ujit nga arroganca e pabesueshme e njeriut të ri kapitalist në Shqipëri. Që vrau të tërën duke krijuar në tërësi atdheun bregdetar me shumë hotele, por pa plazhe. Dhe fatkeqësisht ky është rregulli. Një nga përjashtimet e rralla dhe të jashtëzakonshëm është, për shembull, Agim Sh. Një ndërtues dhe botues i hershëm në Tiranë. Një njeri i mirë që ka nisur një nga projektet më ambicioze të turizmit në Shqipëri. Prej vitesh ai ka nisur në Sarandë ndërtime elitë dhe me një kujdes maniakal për natyrën. Në mënyrë të pabesueshme ai ka shndërruar luginën e një përroi të egër në Kepin e Merlit, ndoshta në plazhin më të bukur në Shqipëri. Që nuk ka prerë pemë, por ka mbjellë me qindra të tilla. Dhe që e tëra ngjan si kartolinat e “photoshop”-uara të reklamës së turizmit.
E merr ndokush si shembull në ndërtimet për turizëm? Jo! Ndaj ai ka vite të tërë që përplaset me lloj-lloj vështirësish nga ato që me shumicvë di të shpikë si pakkush administrata uloke dhe e verbër vendase që di të shohë vetëm nga duart e xhepat, që vrapon vetëm që të krijojë probleme nga më absurdet, që më pas të marrë ryshfet për t’i zgjidhur ato. Në Kepin e Merlit, një vështrim larg Korfuzit, ka një leksion Perëndimi, një leksion që dëshmon se si mund të “shpiket” plazhi përpara hotelit dhe jo të ndërtohen hotelet që kanë vrarë përfundimisht shumë plazhe në Shqipëri. Dhe e kanë bërë aventurë edhe konceptin e turistit vendas.
