“Nga kriza në katastrofë: Bllokada e Azerbajxhanit në Nagorno-Karabakh”

Nga Richard Giragosian*

Situata aktuale në Nagorno-Karabakh është e tmerrshme, e dëshpëruar dhe ka zbritur nga kriza në katastrofë. Përballë një bllokade të vendosur nga Azerbajxhani në dhjetor 2022, popullsia Armene e Karabakut është e detyruar të durojë mungesa të rënda të ushqimeve bazë, ilaçeve kritike dhe furnizimeve të tjera të nevojshme. Me raportet e përkeqësimit të kushteve dhe vdekjen e parë që i atribuohet drejtpërdrejt urisë dhe kequshqyerjes, ditët dhe javët e ardhshme do të jenë kritike.

E shtyrë nga urgjenca e kësaj situate të rrezikshme, Armenia është fokusuar në diplomaci, duke kerkuar ndërhyrjen e Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe një përgjigje të fuqishme nga komuniteti ndërkombëtar. Megjithatë, përtej mungesës së madhe të ushqimit, ilaçeve dhe elementeve të tjera kryesore të jetës së përditshme, kohët e fundit rrethimi ka shkaktuar vetëm pakësimin e rrezikshëm të shërbimeve lokale të urgjencës, si reagimi ndaj zjarrit dhe policia, dhe mos grumbullimin e plehrave, gjë që shkakton shqetësime për një emergjence te shëndetit publik në këtë sezon të nxehtë vere.

Strategjia e Azerbajxhanit

Nga një këndvështrim më i gjerë, rrethimi i popullsisë Armene në Karabakh nga Azerbajxhani nuk është as i ri dhe as i paprecedentë. Politika e Azerbajxhanit për të rimarrë Nagorno-Karabakun shkon përtej perdorimit te mungeses se ushqimit si arme dhe është shoqëruar gjithashtu nga ndërprerjet sporadike por efektive të furnizimit me gaz, ndërhyrjet me energjinë elektrike dhe mbyllja me forcë e Korridorit të Laçinit, aksesi i vetëm për popullatën Armene në dhe jashtë Karabakut.

Më konkretisht, mbështetja në luftën e rrethimit nga Azerbajxhani është vetëm masa e fundit në strategjinë e Azerbajxhanit për të dëbuar popullsinë Armene nga rajoni. Kjo strategji ka qenë kryesisht e suksesshme për shkak të rritjes së fuqisë së Azerbajxhanit dhe rritjes së dobësisë Ruse.

Ndërsa rreth 2000 paqeruajtës Rusë, të vendosur në nëntor 2020 si pjesë e armëpushimit të brishtë që i dha fund luftës së dytë për Karabakun, nuk kanë qenë në gjendje të thyejnë ngërçin dhe të zbatojnë kushtet e armëpushimit, i cili premton akses të lirë dhe të papenguar përmes Korridorit të Laçinit.

Në fakt, zhgënjimi armen me mosveprimin Rus ka nxitur një perceptim të bashkëpunimit Rus. Kjo u duk më së fundi me shfaqjen e dëshpërimit nga Armenët vendas të Karabakut, të cilët bllokuan hyrjen në bazën paqeruajtëse Ruse. Ndërsa dobësia e paqeruajtësve Rusë përballë agresionit të Azerbajxhanit vetëm inkurajon përshkallëzimin nga Baku, përdorimi i forcës nga paqeruajtësit ishte i kufizuar në trajtimin e popullatës lokale Armene. Ky ishte rasti më 16 gusht kur një transportues i blinduar Rus u përdor për të larguar me forcë protestuesit. Dhe ky ishte vetëm pohimi i fundit se “paqeruajtësit” Rusë nuk arrijnë të mbajnë asnjë ndjenjë “paqe”.

Në kundërshtim të hapur ndaj Moskës, Azerbajxhani po përfiton nga paaftësia e Rusisë për të vepruar. Kjo dobësi, kryesisht për shkak të shpërqendrimit dhe mbingarkesës së Rusisë nga pushtimi i saj në Ukrainë, ka shkaktuar një shkallë bashkëpunimi, me paqeruajtësit Rusë që nuk janë të gatshëm të sfidojnë bllokadën. Në këtë sfond, Rusia tani është bërë një sfidë serioze për Armeninë, si një partner dhe ofrues jo i besueshëm i sigurisë. Mosgatishmëria për të kundërshtuar rrethimin e Karabakut nga Azerbajxhani ka treguar dështimin e Rusisë për të përmbushur edhe detyrimin më themelor për të mbështetur marrëveshjen e armëpushimit.

Kështu, në aspektin diplomatik, Azerbajxhani tashmë ka përfituar nga situata duke rritur presionin ndaj Armenisë dhe Karabakut. Strategjia e Azerbajxhanit konsiston në më shumë sesa thjesht të përfitojë nga shpërqendrimi i paraqitur nga lufta në Ukrainë ose të rrisë presionin ndaj Armenisë, megjithatë, dhe dallohet si një sfidë e guximshme ndaj Rusisë. Në këtë kontekst, Azerbajxhani është bërë mjaft i guximshëm për të sfiduar Rusinë. Dhe e mbështetur nga mbështetja turke, kjo strategji e Azerbajxhanit ka të ngjarë të vazhdojë.

Perspektiva për Diplomaci

Pas një sërë lëshimesh dhe kompromisesh nga Armenia, periudha e pasluftës ka bërë pak për të nxitur sigurinë ose për të krijuar stabilitet. Në fakt, që nga përfundimi i luftës në nëntor 2020, mbetet një precedent i rrezikshëm. Ky precedent i ka rrënjët në fitoren në dukje të shteteve autoritare të Azerbajxhanit dhe Turqisë mbi demokracinë në luftë të Armenisë dhe është më tej shqetësues si një vërtetim i dukshëm i forcës së armëve mbi diplomacinë. Një mësim i tillë “forca ben të drejtën” gjithashtu minon vlerat Evropiane dhe, nëse lihet i pakundërshtuar, legjitimon përdorimin e forcës si një zgjidhje ushtarake për një mosmarrëveshje thelbësisht diplomatike.

Bllokada e Nagorno-Karabakut dëmton gjithashtu negociatat diplomatike që po zhvillohen midis Armenisë dhe Azerbajxhanit. Këto bisedime dypalëshe fokusohen në një projekt traktat paqeje Armeni-Azerbajxhan. Megjithatë, edhe me një traktat paqeje që ka të ngjarë të nënshkruhet deri në fund të vitit, çdo traktat i tillë do të kufizohet në marrëdhëniet dypalëshe, ndërshtetërore, me pak ndikim real mbi statusin dhe asnjë element detyrues për sigurinë e Nagorno-Karabakut.

Megjithatë, pyetja thelbësore është se çfarë lloj paqeje dhe me çfarë kushtesh. Çdo mundësi e një paqeje ndëshkuese, e bazuar në diplomacinë shtrënguese dhe qëndrimin maksimalist të Azerbajxhanit, nuk bën asgjë për të frymëzuar besimin në paqen e ardhshme. Një shqetësim shtesë rrjedh nga mungesa e ndonjë besimi në Azerbajxhan për të mbështetur kushtet e një traktati të tillë paqeje, duke e bërë “ditën pas” çdo traktati paqeje një shqetësim veçanërisht të rëndësishëm. Përkundrazi, duhet bërë shumë më tepër nga Perëndimi për të siguruar një paqe më të qëndrueshme dhe të qëndrueshme pas përfundimit të një traktati. Dhe duhet të ketë një çmim ndëshkues për të paguar për çdo shkelje të një traktati të tillë paqeje.

Çfarë është duke nxitur Qëndrimin Maksimalist të Azerbajxhanit?

Por motivimi themelor për krijimin e katastrofës humanitare dhe kërcënimeve agresive nga Azerbajxhani buron në fakt nga dobësia, jo nga forca, dhe nga pasiguria, jo besimi. Më konkretisht, lufta e vitit 2020 për Karabakun ishte një “fitore” e rrezikshme jo e plotë për Azerbajxhanin. Pavarësisht mbështetjes së paprecedentë të drejtpërdrejtë nga Turqia, Azerbajxhani thjesht nuk fitoi mjaftueshëm ushtarakisht. Duke dështuar për të rimarrë Nagorno-Karabakun me forcë, Azerbajxhani është mbështetur në një përshkallëzim të vazhdueshëm të krijuar për të kërcënuar Armeninë dhe për të izoluar Karabakun.

Në këtë kontekst, ekziston një axhendë e rëndësishme politike e brendshme që nxit përshkallëzimin dhe qëndrimin maksimalist të Azerbajxhanit. Kjo është e dukshme në vetë natyrën e regjimit të Azerbajxhanit, ku dinastia baba-bir Aliyev ka sunduar vendin për më shumë se një çerek shekulli. Dhe për të hequr vëmendjen nga mungesa e demokracisë dhe korrupsioni i rrënjosur në familje, udhëheqja e Azerbajxhanit ndjek një model klasik autoritar të nevojës për një armik. Mungesa e dukshme e legjitimitetit vetëm e bën Azerbajxhanin më të rrezikshëm dhe kërkesat e tij për lëshime të pangopura, gjë që tregon vetëm se Azerbajxhani është pengesa kryesore për paqen dhe stabilitetin e pasluftës.

…………………………………

*Richard Giragosian është Drejtor i Qendrës së Studimeve Rajonale (RSC), një “think tank” i pavarur në Jerevan, Armeni.