Sazani, një masë e vogël shkëmbore në mes të Adriatikut, kohët e fundit është bërë i njohur si “Ishulli Trump”: një copë tokë që qeveria shqiptare po përgatitet t’ia japë Jared Kushner për zhvillimin e turizmit. Në të njëjtën kohë, dhëndri i presidentit amerikan po planifikon njëkohësisht një “Kullë Trump” në qendër të Beogradit, duke provokuar reagime të forta si në Serbi ashtu edhe në Shqipëri.
Siç raporton gazeta franceze LePoint, Sazani (Sassoun, një ish-ishull grek që iu dha Shqipërisë) duket si parajsë. Një “xhevahir i vogël” në Adriatik, një mbretëri gjarpërinjsh, karkalecash, zogjsh dhe, siç thonë, madje edhe disa arinjsh që gjejnë strehë në bimësinë natyrore të livandos së egër dhe pishave treqindvjeçare.
Në verë, disa varka që transportojnë turistë nga Vlora fqinje për një not dy-orësh në një plazh të madh, përpara se të shkojnë në shpellën e Haxhi Aliut, piratit të shekullit të 17-të i cili, sipas legjendës, fshehu atje arka me monedha ari. Ishulli është bërë gjithashtu një strehë për breshkat e detit.
Për gjashtëdhjetë vjet, Sazani ishte një bazë ushtarake sekrete, nga e cila sot kanë mbetur vetëm mitralozë të shkatërruar dhe mijëra mina.
Enver Hoxha ishte thellësisht dyshues. Diktatori komunist që sundoi Shqipërinë për gati katër dekada i frikësohej një zbarkimi nga italianët, jugosllavët, amerikanët dhe madje edhe rusët. Pas rënies së regjimit në fillim të viteve 1990, Sazani u bë tokë e askujt, ishulli i fundit i pabanuar në Adriatik.
Dashuria e Ivankës për Sazanin, ushqimet e detit dhe Ramën
“Lidhja e dashurisë” e Ivanka Trump dhe bashkëshortit të saj Jared Kushner me Sazanin është tashmë pothuajse një histori lokale. Ndodhi katër vjet më parë, kur çifti po kalonte pushimet me fëmijët e tyre në Greqi. Në Tiranë, ku qeveria dhe biznesmenët ëndërrojnë të ndërtojnë hotele luksoze dhe numri i turistëve është trefishuar në një dekadë, vizita u pa si një mundësi.
Auron Tare, një ish-arkeolog i cili sapo kishte marrë detyrën si drejtor i përgjithshëm i Shërbimit Kombëtar Bregdetar të Shqipërisë, organizoi një vizitë të përshtatur për nevojat e Trump-Kushner dhe disa investitorëve të tjerë potencialë, përfshirë Nasser al-Khelaifi, kreu i Paris Saint-Germain, dhe një biznesmen nga Emiratet e Bashkuara Arabe. U sigurua një helikopter dhe një jaht luksoz.
Tare i njeh vendet më të mira në zonë. Ai i tregon grupit vilën spektakolare të ndërtuar nga George Tenet, djali i emigrantëve shqiptarë dhe ish-drejtor i CIA-s nën Bill Clinton dhe George W. Bush. Ai organizon një drekë në restorantin më të mirë me ushqime deti në zonë, të organizuar nga ish-shoku i tij i skuadrës në basketboll, vetë kryeministri Edi Rama. Në pushtet që nga viti 2013, Rama duket si një njeri i ngrohtë, mesdhetar, informal – dhe ai e njeh personalisht Donald Trumpin, të cilin e ka takuar në samite ndërkombëtare.
Operacioni konsiderohet i suksesshëm nga të gjitha anët. Ivanka Trump dhe Jared Kushner kanë filluar të flasin hapur për atë që mund të bëjnë me ishullin që Shqipëria është gati ta heqë dorë.
Ata po sjellin arkitektë dhe avokatë. Vitin pasardhës, Kushner kthehet në vend. Së bashku me partnerët e tij, ai deklaron gatishmërinë e tij për të investuar pak më shumë se 1 miliard dollarë, jo vetëm në Sazan, por edhe në gjirin e tij, në një rrip të madh toke në veri të Vlorës që aktualisht mbetet i pazhvilluar. Dhjetorin e kaluar, një muaj pasi Donald Trump u rizgjodh në president, Kushner nënshkruan një marrëveshje paraprake për një qira 99-vjeçare.
Entuziazmi i shpejtë i Ivankës për Sazanin ka gjithë shkëlqimin e një historie pushimesh ekzotike. Por, mbi të gjitha, është çështje parash të mëdha. Jared Kushner nuk është thjesht një investitor naiv. Grupi i tij me bazë në Miami menaxhon asete me vlerë disa miliardë dollarë në të gjithë botën, kryesisht në Lindjen e Mesme, ku investitorët sauditë janë partnerët dhe aksionarët e tij kryesorë.
Bizneset në Serbi dhe reagimet
Kushner nuk e zbuloi Ballkanin nga udhëtimi në Sazan. Një nga “udhëzuesit” e tij kryesorë në rajon është Richard Grenell, një ish-ambasador i SHBA-së në Gjermani , të cilin Trump e emëroi si të dërguar të posaçëm në Serbi dhe Kosovë gjatë mandatit të tij të parë. Grenell është gjithashtu njeriu që negocioi, në emër të Kushner, një marrëveshje të dytë të madhe në rajon: blerjen e një blloku të tërë ndërtesash në qendër të Beogradit.
Vendi, sot, duket si një grumbull rrënojash. Ishte selia e vjetër e ushtrisë serbe, e cila u bombardua në vitin 1999 nga forcat ajrore të NATO-s në luftën e Kosovës dhe që atëherë është braktisur pas rënies së Slobodan Millosheviçit. Për ata nostalgjikë për Jugosllavinë, është një simbol i shenjtë, ndërsa për brezin e ri, i cili ëndërron pranimin e vendit në BE, është një relike e mallkuar.
“Kulla Trump” e ardhshme, siç do të quhet, është planifikuar të strehojë një hotel luksoz, një qendër të madhe tregtare dhe rezidenca luksoze. Për shumë, ajo tashmë është bërë një simbol i biznesit ekstrem dhe praktikave të errëta qeveritare. Për t’ia dhënë truallin Kushnerit, u miratua një ligj i posaçëm: statusi i ndërtesës si monument në Regjistrin Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore duhej të hiqej.
Një punonjës i Ministrisë së Kulturës preferoi të jepte dorëheqjen sesa të nënshkruante planin. Avokatja Katarina Kostic deklaron me indinjatë: Nëse na pëlqen apo jo stili i ndërtesës siç ishte para bombardimeve është një çështje. Por plani për “Kullën Trump” është një mohim i historisë sonë. Do të ia vlente të zhvillohej një dialog kuptimplotë rreth planifikimit urban të qytetit tonë.
Në zyrën e tij, pranë presidencës dhe parlamentit serb, Radovan Kupres, themeluesi i organizatës CRTA që lufton për transparencë në politikë, është gjithashtu i zemëruar, por për arsye të ndryshme.
“Problemi nuk është në të vërtetë familja Trump,” thotë ai. “Problemi është klasa jonë politike. Ne jemi një nga vendet më të korruptuara në botë dhe gjithçka u bë nën tavolinë.”
Ai është veçanërisht i shqetësuar për partnerin e Kushnerit, një investitor emiratian i cili mori përsipër rindërtimin e brigjeve të Savës, një degë e Danubit që kalon nëpër Beograd, dymbëdhjetë vjet më parë.
“Është shumë e shëmtuar nga ana estetike”, vëren ai.
“Ata dëbuan mijëra njerëz që kishin jetuar atje për dekada dhe, mbi të gjitha, u dhanë pjesë të tokës zyrtarëve të lartë përmes procedurave të çuditshme”.
Deputeti i të Gjelbërve, Robert Kozma, është edhe më i ashpër. Për të, ‘fundi i sundimit presidencial të Aleksandar Vuçiç është i mjerueshëm’.
“Ai është një nacionalist i dukshëm”,shton ai.
“Ai filloi nga e djathta ekstreme, bazuar në urrejtjen për Perëndimin që na bombardoi në vitin 1999, dhe tani po luan poker me asetet kombëtare.”
Sipas Kozmës, të gjithë po marrin një pjesë, përveç vetë serbëve. “Edhe Emmanuel Macron,” thotë ai. “Për të mbështetur dosjen tonë të pranimit në BE, Vuçiç i ofroi kontratën e metrosë një kompanie franceze. Javën e kaluar, ai i shtroi tapetin e kuq Xi Jinping me fjalët: ‘Merr çfarë të duash!’ Ai është në marrëdhënie të mira me rusët, nga të cilët blejmë naftë. Por pika kulmore është Donald Trump.”
Deputeti përshkruan me zhgënjim vizitën e njërit prej djemve të presidentit amerikan në Beograd në prill 2025 si pjesë e një serie fjalimesh të paguara të titulluara “Vizioni i Biznesit Trump 2025”. “Ofrimi i një parcele të mirë toke dhëndrit të Trump nuk pati asnjë dobi,” thotë ai. Si provë, ai citon vendimin e fundit të SHBA-së për të rritur tarifat për produktet serbe në 35%, si dhe sanksionet kundër vendit për shkak të pjesëmarrjes së kapitalit rus në kompaninë shtetërore të naftës.
Zhvillimi i pasurive të paluajtshme me Jared Kushner padyshim nuk është një opsion neutral, as për Serbinë dhe as për Shqipërinë. Ai u ofron atyre qasje në kapital si nga Lindja e Mesme ashtu edhe nga Uashingtoni. Ndryshe nga mandati i parë i vjehrrit të tij, kur ai kishte një rol zyrtar në Shtëpinë e Bardhë si këshilltar special dhe negocioi Marrëveshjet e Abrahamit të vitit 2020, të cilat çuan në normalizimin e marrëdhënieve midis Izraelit dhe një numri vendesh arabe, Kushneri aktualisht nuk mban një pozicion institucional.
Në praktikë, megjithatë, ai mbetet shumë i fuqishëm. Për çështjen ukrainase, Steve Witkoff dhe Marco Rubio, negociatorët amerikanë, i referohen atij. Kushner po udhëheq drejtpërdrejt pjesën e “rindërtimit” të planit të paqes, nga i cili bizneset amerikane pritet të përfitojnë ndjeshëm.
Gjatë luftës në Gaza, ai ishte gjithashtu në vijën e parë, duke shfrytëzuar rrjetin e tij në Lindjen e Mesme dhe në Izrael – babai i tij ka qenë një mik i ngushtë i Benjamin Netanyahut për vite me radhë. Në këtë kontekst, ai bëri deklarata që shkaktuan një valë reagimesh, siç është fraza: “Pronat bregdetare në Gaza mund të kishin një vlerë të madhe nëse bota do të përqendrohej në ndërtimin e një të ardhmeje në vend që të shpenzonte para për ndërtimin e tuneleve”.
Në Shqipëri, ornitologu Johnny Vorpsi ka një perspektivë krejtësisht të ndryshme. Ai nuk shqetësohet për ekuilibrat gjeopolitikë, por për zogjtë. Ai ka shkruar një doktoraturë mbi rrugët e tyre të migrimit në Mesdhe. Si drejtues i organizatës lokale mjedisore PPNEA, ai po ndjek zhvillimet me shqetësim. Ai hap një hartë të madhe dhe shpjegon: “Është e thjeshtë. Këtu shihni rrugët kryesore të zogjve në Mesdhe. A e shihni këtë shteg? Laguna e Vlorës është një pikë ndalese kyçe. Është mirë që projektet e investimeve dhe të strehimit po shumëfishohen, por kjo është thjesht një katastrofë.”
Olsi Nika, një aktivist i organizatës EcoAlbania, është i shqetësuar për ndërtimin e aeroportit gjigant në Vlorë, i cili po promovohet si një mjet për të tërhequr investitorë dhe turistë nga e gjithë bota. “Për një grusht dollarë, po lëvizim kundër rrymës së historisë”, paralajmëron ai. “Kishim një nga cepat më të bukur, ende të paprekur të Mesdheut. Kjo është pikërisht ajo që mund të jetë pasuria jonë në njëzet vjet.”
Për të, ekziston një skandal tjetër: ndërtimi i aeroportit të ri i është besuar kompanive me transparencë të kufizuar, midis tyre edhe Mabetex suedeze, e cila më parë ishte dënuar për raste korrupsioni në projekte rinovimi në Rusi. “Politikanët na shesin ëndrra: ‘Do të bëhemi Saint-Tropezi i së ardhmes’, thonë ata. Por në realitet do të fundosemi nën ton betoni dhe do të bëhemi pastruesi i parave të të gjithë Evropës.”
Në katin e 9-të të Kullës së Argjendtë në Tiranë, Elira Kokona drejton agjencinë shtetërore të ngarkuar me dhënien e aseteve më të vlefshme të shtetit për investitorët, me qëllim zhvillimin e tyre. “Vendi është i varfër dhe kemi një rrugë të gjatë për të bërë”, thotë ajo, duke treguar koleksionin e modeleve arkitekturore që mbulojnë raftet e zyrës së saj. Disa muaj më parë, qeveria njoftoi një konkurs ndërkombëtar për të transformuar pallatin e vjetër veror të Enver Hoxhës në një hotel. Disa kandidatë favorizonin përfshirjen e natyrës, të tjerë vinin bast për kreativitetin. “Po ju, cilin dizajn do të zgjidhnit?” pyet ai me një vështrim të gëzuar.
Deri më sot, shpjegon ai, ka punuar vetëm me “Brian”, përfaqësuesin e Kushnerit në Shqipëri. Ai e ka takuar vetë dhëndrin e Trump vetëm një herë, në një restorant. “Një mik i përbashkët na prezantoi. Takimi ishte thjesht i sjellshëm”, thotë ai. “Nuk ka ardhur ende koha që të shkojmë së bashku në plazh”.
Affinity Partners, fondi i investimeve i Jared Kushner, u krijua në vitin 2021 dhe mblodhi 2 miliardë dollarë nga Fondi Publik i Investimeve të Arabisë Saudite, i cili kontrollohet drejtpërdrejt nga Princi i Kurorës Mohammed bin Salman. Investitorët e tij përfshijnë gjithashtu Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Katarin, me rreth 1.5 miliardë dollarë. Së bashku me partnerët e tij sauditë, Kushner bleu së fundmi kompaninë e videolojërave Electronic Arts për 55 miliardë dollarë, duke konfirmuar gjerësinë e kapitalit pas planeve për Sazanin dhe Beogradin./LePoint
