Nga Linda Karadaku
Historia e qeverive në mërgim që u vendosën në Londër gjatë Luftës së Dytë Botërore shpesh përfshin fatin e monarkëve evropianë që u detyruan të largohen nga vendet e tyre duke u gjendur në rrethana jo të zakonshme. Më shumë se 70 vjet që nga koha kur u detyruan të largoheshin nga monarkitë e tyre, mbretërit e dikurshëm dhe pretendentë për mbretër të ardhshëm të Ballkanit, ende shpresojnë të rimarrin fronet e tyre. Ngjarjet në Ballkan u japin atyre shpresë se mund të rikthehen.
MBRETI I BULLGARËVE
Në fund të luftës së dytë botërore, kaloi në duart e Ushtrisë së Kuqe Sovjetike dhe regjentët u arrestuan. Më 2 shkurt 1945, të tre u ekzekutuan si armiq të shtetit dhe si bashkëpunëtorë me gjermanët. U krijua një regjencë e dytë, por më 8 shtator 1946, monarkia u përmbys, dhe Simeon dhe nëna e tij, Mbretëresha Ioanna, u internuan. Simeon përfundimisht u vendos në Madrid, duke u martuar me një trashëgimtare spanjolle. Në prill 2001, njoftoi formimin e Lëvizjes Kombëtare për Simeon II, një organizatë që kishte kandidatë në zgjedhjet legjislative kombëtare të planifikuara për në qershor të atij viti. Kur gjykatat vendosën që partia nuk kishte përmbushur të gjitha kërkesat për regjistrim, ai u bashkua me koalicionin e dy partive të vogla dhe kështu u lejua të merrte pjesë në zgjedhje. Partia fitoi 120 nga 240 vendet dhe formoi një koalicion me Lëvizjen për të Drejtat dhe Liritë, e cila përfaqësonte pakicën turke të vendit.
Më 24 korrik 2001, Simeon u bë kryeministri i vendit. Me të marrë detyrën, Simeon mori si mbiemrin e tij Saxecoburggotski, formën bullgare të emrit të shtëpisë së tij mbretërore, Saxe-Coburg-Gotha. Saxecoburggotski, i cili emëroi kryesisht profesionistë dhe ata që nuk kishin përvojë politike në kabinetin e tij, u zotua të ndërmerrte reforma ekonomike dhe t’i jepte fund korrupsionit. Ai gjithashtu theksoi rëndësinë e përgatitjes së Bullgarisë për anëtarësimin në Bashkimin Evropian dhe Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) dhe në 2004 vendi u bë një anëtar i kësaj të fundit dhe më pas e BE-së. Në zgjedhjet e 2005 partia e Saxecoburggotski përfundoi e dyta dhe ai u zëvendësua si kryeministër nga Sergei Stanishev i Partisë Socialiste Bullgare.
Princi i Kurorës Petar II Karagjorgjeviç i Serbisë, i njohur si Petar II, lindi në 1923 në Beograd, kryeqyteti i shtetit të parë të bashkuar jugosllav, Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve. Në vitin 1934, babai i tij Mbreti Aleksandër I u qëllua nga një nacionalist maqedonas në Marsejë. Meqenëse Princi i Kurorës Petar II ishte vetëm 11 vjeç në atë kohë, kushëriri i Aleksandrit, Pavle II drejtoi vendin si Princ Regjent. Plani ishte që Princi Petar II të merrte detyrën e sundimtarit sapo të arrinte moshën e rritur. Ndërsa Petar po merrte mësime nga një mësues privat në Beograd për ta përgatitur atë për detyrat përpara, kërcënimi nga një pushtim gjerman po shtohej çdo ditë që kur kishte filluar Lufta e Dytë Botërore.
Për këtë arsye, qeveria nën Pavle II – si shtetet e tjera të Ballkanit – vendosi të ndërmarrë hapin e hyrjes në Traktatin Trepalësh në 25 Mars 1941. Vetëm dy ditë më vonë, megjithatë, dorëzimi de facto i Jugosllavisë tek fuqitë e Boshtit, si dhe pakënaqësia e fraksionit serb për autonominë relative të dhënë për Banovinën kroate, çoi në një grusht shteti nga Duovan Simoviç, gjenerali i forcës ajrore dhe më vonë kryeministri i parë i qeverisë në ekzil. Princi Regjent Pavle II u rrëzua dhe 17-vjeçari Petar II u deklarua në moshë dhe u bë mbreti i Jugosllavisë. Më 6 prill, trupat gjermane filluan pushtimin e Jugosllavisë. Pa qenë në gjendje të ofronte ndonjë rezistencë të dukshme, ushtria jugosllave u dorëzua zyrtarisht në 17 Prill.
Disa ditë para dorëzimit, Petar dhe ministrat e tij u arratisën përmes Athinës, Jeruzalemit dhe Kajros në Londër, ku qëndruan nga qershori 1941 deri në shtator 1943. Megjithëse nuk veproi ndryshe nga monarkët e tjerë evropianë, Petari u konsiderua tradhtar në propagandën e pasluftës të qeverisë komuniste fituese për shkak të arratisjes së tij. Jo vetëm që monarkia u shfuqizua në Jugosllavinë e Titos, por Petar u dëbua dhe nuk u lejua të kthehej kurrë. Për më tepër, nga dimri i vitit 1943, ai u konsiderua tradhtar edhe nga disa nacionalistë serbë, pasi forcat aleate kishin vendosur të hiqnin dorë nga mbështetja për gueriljen nacionaliste çetnike të Drazha Mihailoviç, duke mbështetur partizanët komunistë të Titos. Ka shumë arsye pse qeveria jugosllave në mërgim ishte jopopullore me autoritetet britanike.
Një arsye ishin konfliktet personale brenda qeverisë dhe konfliktet midis serbëve dhe kroatëve, të cilat ishin të vështira për t’u kuptuar nga britanikët dhe nuk u konsideruan të përshtatshme për krizën historike në të cilën gjendej bota. Ndërkohë, mbreti Petar u dërgua në Kolegjin Clare në Kembrixh dhe më vonë iu bashkua Divizionit të Mekanizuar të Gardës të oficerëve Britanikë në Ëiltshire, për të kompensuar “cilësitë që dukej se i mungonin”. Petari, megjithatë, nuk dukej shumë i interesuar dhe shpesh mungonte me justifikime “jo gjithmonë të besueshme “.
Ai donte të martohej në Londër dhe shpejt i propozoi martesë Princeshës Alexandra të Greqisë pasi ishte takuar me të në Nëntor 1942. Në mars 1944, Petar dhe Alexandra u lejuan të martoheshin. Ndërkohë, partizanët ishin bërë forca dominuese e rezistencës në Jugosllavi dhe iu dha mbështetja e plotë e Aleatëve në Konferencën e Teheranit në Dhjetor 1943. Në një përpjekje për të mbajtur pushtetin, qeveria e mbretit në ekzil u detyrua të fillojë negociatat me Titon.
Negociatat u morën përsipër nga kryeministri i fundit i qeverisë jugosllave në ekzil, Ivan Shubashiç, i cili nënshkroi disa marrëveshje me Titon midis qershorit 1944 dhe marsit 1945. Këto marrëveshje dobësuan shumë pozicionin e mbretit. Petarit iu ndalua të kthehej në Jugosllavi edhe pas përfundimit të luftës. Në vend të kësaj, ishte formuar një këshill i regjencës për ta zëvendësuar atë derisa referendumi mbi formën kushtetuese të shtetit të vendoste nëse Petar do të kthehej apo jo. Pas një plebishiti që vendosi në favor të një republike dhe një asambleje themeluese të mbajtur në 29 nëntor 1945, u përcaktua që Petar II nuk do të lejohej të kthehej. Kjo ditë shënoi fillimin e Republikës Socialiste Federale të Jugosllavisë, si dhe një tjetër pikë të ulët në jetën dramatike të Petar II Karagjorgjeviç.
Dukje mos e braktisur kurrë plotësisht shpresën joreale se një ditë mund të kthehej në atdheun e tij, Petar II bëri një jetë aktive midis Francës dhe SHBA-ve pas përfundimit të luftës. Ai u përfshi në shoqatat anti-komuniste të të internuarve jugosllavë në SHBA. Petar II kishte probleme me paratë pasi të gjitha pagesat e tij nga shteti jugosllav ishin ngrirë. Për më tepër, ai u bë i varur nga alkoli dhe vdiq në 1970 në moshën 47 vjeç.
Djali i tij, Aleksandri nuk u lejua të udhëtonte në Jugosllavi deri në 1991, dhe u zhverndos përfundimisht në Beograd në 2000. Por pretendenti i fronit nuk kishte as aftësitë themelore të gjuhës serbe.
MBRETI I RUMANISË
Michael I (Mihail I Parë) ishte mbreti i fundit i Rumanisë, që mbretëroi nga 20 korrik 1927 deri më 8 qershor 1930 dhe përsëri nga 6 shtator 1940 deri në abdikimin e tij të detyruar më 30 dhjetor 1947. Pak pas lindjes së Michael, babai i tij, Princi i Kurorës, Carol i Rumanisë, ishte përfshirë në një marrëdhënie të diskutueshme me Magda Lupescu. Në 1925, Carol iu bë presion për të hequr dorë nga të drejtat e tij të fronit dhe ai u zhvendos në Paris, në mërgim me Lupescun. Në 1927, Michael u ngjit në fron, pas vdekjes së gjyshit të tij Mbretit Ferdinand I. Në 1930, Carol u kthye në Rumani dhe zëvendësoi djalin e tij si monark, duke mbretëruar si Carol II. Carol II u detyrua të hiqte dorë prej fronit në vitin 1940, dhe Michael përsëri u bë mbret. Nën qeverinë e udhëhequr nga diktatori ushtarak Ion Antonescu, Rumania u bashkua me Gjermaninë naziste.
Në 1944, Michael mori pjesë në një grusht shteti kundër Antonescu, emëroi Kostandin Sintesku si zëvendësuesin e tij dhe më pas deklaroi një aleancë me Aleatët. Në mars të vitit 1945, presionet politike e detyruan Michael-in të caktonte një qeveri pro-sovjetike të kryesuar nga Petru Groza. Nga gushti 1945 deri në janar 1946, Michael bëri një “grevë mbretërore” dhe pa sukses u përpoq të kundërshtonte qeverinë e kontrolluar nga komunistët e Groza duke refuzuar të nënshkruante dhe të mbështeste dekretet e saj. Në mëngjesin e 30 dhjetorit 1947, Groza u takua me Michael dhe e detyroi atë të abdikonte. Michael u internua, pronat e tij u konfiskuan dhe shtetësia iu hoq. Në vitin 1948, ai u martua me Princeshën Anne të Bourbon-Parma (atëherë e njohur si Mbretëresha Anne e Rumanisë), me të cilën kishte pesë vajza dhe çifti u vendos përfundimisht në Zvicër.
Diktatura komuniste e Nicolae Çaushesku u përmbys në 1989 dhe një vit më pas, Michael u përpoq të kthehej në Rumani, por u arrestua dhe u detyrua të largohej pas mbërritjes. Në vitin 1992, u lejua të vizitonte Rumaninë për Pashkë, ku u prit nga një turmë e madhe; një fjalim që ai mbajti nga dritarja e hotelit të tij tërhoqi rreth një milion njerëz në Bukuresht. E alarmuar nga popullariteti i Michael, qeveria post-komuniste e Ion Iliescut refuzoi të lejonte ndonjë vizitë të mëtejshme. Në 1997, pas humbjes së zgjedhjeve nga Iliesku dhe ardhjes në pushtet të Emil Konstantineskut, Michael rimori shtetësinë dhe u lejua të vizitonte Rumaninë përsëri. Disa prona të konfiskuara, të tilla si Kalaja e Peles dhe Seversin, iu kthyen përfundimisht familjes së tij.
Michael as nuk inkurajoi dhe as nuk kundërshtoi agjitacionin monarkist në Rumani dhe partitë mbretërore nuk kanë pasur pak ndikim në politikën post-komuniste rumune. Ai mendonte se rivendosja e monarkisë në Rumani mund të bëhej vetëm përmes një vendimi të popullit rumun. “Nëse njerëzit duan që unë të kthehem, natyrisht, unë do të kthehem,” tha ai në 1990. “Rumunëve u është imponuar mjaft vuajtje që të kenë të drejtën të këshillohen për të ardhmen e tyre.” Besimi i mbretit Michael ishte se ende ekziston një rol dhe vlerë
e monarkisë: “Ne po përpiqemi t’i bëjmë njerëzit të kuptojnë se çfarë ishte monarkia rumune dhe çfarë mund të bëjë akoma për ta.” Më 5 dhjetor 2017, mbreti Michael I vdiq në rezidencën e tij në Zvicër në moshën 96 vjeç, në prani të vajzës së tij më të vogël princeshës Maria.
Sipas dispozitave të trashëgimisë, bazuar në kushtetutën e fundit monarkike të miratuar në mënyrë demokratike të mbretërisë rumune të vitit 1923, me vdekjen e mbretit Michael, pa lënë pas trashëgimtarë djem, pretendimi për kurorën kalon përsëri tek familja Hohenzollern. Sidoqoftë, më 30 dhjetor 2007, në 60 vjetorin e abdikimit të tij, Mbreti Michael nënshkroi Rregullat Themelore të Familjes Mbretërore të Rumanisë, me të cilat ai caktoi Princeshën Margareta si trashëgimtare të tij. Dokumenti nuk ka vlerë ligjore, pasi ka të bëjë me një institucion që nuk ekziston më. Më 10 maj 2011, në sfondin e proceseve gjyqësore në Gjermani të ngritura kundër familjes së tij nga të afërmit gjermanë të Michael në lidhje me emrin e dikurshëm Hohenzollern-Veringen të dhëndrit të tij, Radu, dhe nga frika e shprehur nga disa se Hohenzollerns gjermanë mund të pretendojnë trashëgiminë në krye të shtëpisë mbretërore rumune, Michael shkëputi të gjitha lidhjet dinastike dhe historike me shtëpinë princërore të Hohenzollern, ndryshoi emrin e familjes së tij në “të Rumanisë” dhe hoqi dorë nga të gjithë titujt princërorë të dhënë atij dhe familjes së tij nga Hohenzollerns gjermanë.
MBRETI I GREKËVE
Monarkia e Greqisë u krijua nga Konferenca e Londrës e 1832 në të cilën Republika e Parë Greke u shfuqizua. Kurora Greke fillimisht iu ofrua Princit Leopold të Sakse-Koburgut dhe Gotës por ai nuk pranoi dhe më vonë u zgjodh mbret i Belgjikës. Në 1832, Princi Otto i Bavarisë i Shtëpisë së Ëittelsbach u quajt “Madhëria e Tij Otto I, Mbreti i Greqisë” dhe mbretëroi për 30 vjet derisa u rrëzua në 1862. Pas tij, kurora u ofrua të tjerëve.
Një referendum për kreun e shtetit u mbajt në 1862 për të emëruar një mbret të ri. Shumica e popullit grek donte që Princi Alfred, Duka i Edinburgut, të ishte mbreti i ri. Ai fitoi referendumin kundër Dukës së Leuchtenberg. Por Alfred nuk pranoi të ishte mbret, dhe kështu bëri çdo kandidat derisa Princi Vilhelm i Danimarkës i Shtëpisë së Glücksburg, u zgjodh unanimisht nga Asambleja Greke dhe u bë “Madhëria e Tij George I, Mbreti i Helenëve”.
U mbajt më pas një referendum në vitin 1920 për të rivendosur Kostandinin i si monark, por katër vjet më vonë u krijua Republika e Dytë Greke dhe monarkia u shfuqizua pas një referendumi në 1924. Pastaj në 1935 Monarkia u rivendos dhe u mbajt edhe pas një referendumi tjetër në 1946.
Në korrik 1973 junta ushtarake greke thirri një “referendum”, i cili shfuqizoi monarkinë për herë të dytë në historinë greke. Pas korrikut 1974, diktatura ra. Ushtria i dorëzoi pushtetin Konstantinos Karamanlis, një politikan konservator i cili kishte qenë kryeministër në vitet 1950 dhe fillimin e viteve ’60. Karamanlis formoi një “qeveri të unitetit kombëtar” dhe mbajti një referendum kushtetues në 8 Dhjetor 1974. Votuesit konfirmuan abolimin e monarkisë me një votë prej 69% në 31% dhe krijimin e një demokracie parlamentare në Greqi.
Në vitet 80’të, mbretërorët ishin shpallur persona non grata në Greqi, pallatet e familjes dhe pasuritë e tjera ishin shpronësuar në 1994 dhe pasaportat e tyre nuk ishin më të vlefshme. Në vitin 2013, Kostandini dhe gruaja e tij Anne-Marie u rikthyen më në fund për të jetuar përsëri në Greqi.
SULLTANI OSMAN
Sulltanati osman përfundoi në 1922 dhe Asambleja e Madhe Kombëtare shpalli Turqinë republikë në 1923. Lëvizja Kombëtare Turke, e udhëhequr nga Mustafa Kemal, themeloi Asamblenë e Madhe Kombëtare të Turqisë në Ankara më 23 Prill 1920. Anëtarë të dinastisë osmane ishin ende në Turqi pas shpalljes së republikës. Një listë e mërgimit të detyruar për ta u krijua dhe u vu në fuqi nga Republika e Turqisë në 23 Prill 1924, e rishikuar në 1 Qershor 1924 e cila përfshinte emrat e 120 ithtarëve të dinastisë së rrëzuar osmane.
MBRETI I SHQIPTARËVE
Më 1 shtator 1928 Asambleja Kushtetuese dalë nga zgjedhjet e 17 gushtit 1928, vendosi që Shqipëria të kthehej në monarki Demokratike, Parlamentare dhe e Trashëgueshme dhe Mbreti i shqiptarëve të ishte Lart-Madhëria e tij Zogu I, nga familja Zogu e Matit. Mbretëria Shqiptare zgjati në periudhën 1928-1939 nën drejtimin e Mbretit Zog dhe bëri një numër reformash në disa fusha si infrastruktura, bujqësia, turizmi, kultura, sporti, arsimi. Mbreti Zog kishte pasur një karrierë të pasur që në rininë e hershme, kishte qenë kryeministër i Shqipërisë në 1922 kur ishte ende në të njëzetat.
Në vitin 1928, Asambleja Kombëtare i dha atij një titull që përkthehej në “princ”. Sidoqoftë, Zog e proklamoi veten “Madhëria e Tij Mbreti Zog I” dhe sipas kushtetutës, djali i tij do ta pasonte në fron. Mbretërimi gjithsesi nuk shkoi gjatë. Në 1939, Italia fashiste pushton Shqipërinë dhe mbreti me mbretëreshën Geraldinë Apony, me dy cilvn ishte martuar në prill dy vitin 1937, dhe pjesa tjetër e familjes dhe oborrtarëve, largohen nga Shqipëria. Në Shqipëri vazhdon lufta kundër pushtuesve, me komunistët e Enver Hoxhës, që dominojnë skenën politike shqiptare. Ata nuk presin gjatë dhe në kongresin e Përmetit, vendosin t’i ndalojnë ish-Mbretit Zog kthimin në Shqipëri dhe nuk njohin asnjë qeveri tjetër që mund të formohej brenda ose jashtë vendit kundër vullnetit të popullit, siç thuhet.
Mbreti Zog vdiq në Francë në 1961, dhe djali i tij, Leka i Parë, mori fronin në ekzil. Djali i tij, Princ Leka dhe mbretëresha Geraldine, u kthyen në Shqipëri pas viteve ’90, me shpresën e rikthimit të monarkisë. Ishin vite të vështira për shqiptarët, gjë që i jepte shpresë pretendentit të fronit për një rikthim të mundshëm. Njerëzit kishin vuajtur për dekada nën komunizëm dhe monarkët shpresonin se ata do ta shihnin monarkinë si një kthim të stabilitetit dhe qeverisjes së qëndrueshme, duke pasur parasysh arritjet e Anglisë, Spanjës, vendeve skandinave, të cilat janë monarki kushtetuese. Por referendumi për rikthimin e monarkisë ishte një zhgënjim për pretendentin e fronit.
Mbreti Zog, i fundmi i monarkëve të Ballkanit, kishte krijuar një fron për vete dhe pasardhësit e tij, duke e parë si të vetmen mënyrë qeverisëse në një vend të dalë nga 5 shekuj të sundimit osman, ku grindjet dhe përçarjet e brendshme ishin dominuese. Monarku u betua në Kuran dhe në Bibël për të ruajtur unitetin kombëtar, integritetin territorial dhe pavarësinë e vendit. Por Musolini e rrëzoi në 1939 duke e shpallur Shqipërinë protektorat italian. Mbreti Zog përfundoi në mërgim dhe vdiq në Francë në 1961 në moshën 65 vjeç. Monarku i fundit i Ballkanit dhe Evropës nuk reshti luftën për rikthimin e monarkisë, duke shpresuar në mbështetjen e besnikëve të tij.
