Nga Besnik Bakiu
Sot më 9 janar zhvillohet funerali shtetëror në Uashington, DC të SHBA, për Presidentin e 39-të Xhimi Karter, i cili ndërroi jetë më 29 dhjetor 2024.
Presidenti Karter, lindi më 1 tetor 1924 në qytetin e vogël rural të Plains, Georgia dhe u rrit në komunitetin e afërt të Archery. Babai i tij, Xhimi Earl Karter, ishte fermer dhe biznesmen, nëna e tij, Lillian Gordy Karter, ishte infermiere.
Ai u shkollua në shkollat publike të Plains, ndoqi Kolegjin Jugperëndimor të Gjeorgjisë dhe Institutin e Teknologjisë në Xhorxhia dhe mori një diplomë bachelor nga Akademia Detare e Shteteve të Bashkuara në vitin 1946. Më pas, shërbeu në flotën e Atlantikut dhe të Paqësorit duke arritur gradën e togerit.
I përzgjedhur nga admirali Hyman Rickover për programin e nëndetëseve bërthamore, ai u stacionua në Schenectady, Nju Jork, ku ndoqi studimet pasuniversitare në Union College në teknologjinë e reaktorëve dhe fizikën bërthamore dhe shërbeu si oficer i lartë i ekuipazhit përpara çmontimit të Seawolf, nëndetësja e dytë bërthamore.
Në vitin 1953, ai dha dorëheqjen nga komisioni i tij detar dhe u kthye me familjen e tij në Gjeorgji. Ai mori përsipër Carter Farms dhe drejtoi Carter’s Warehouse, një kompani me qëllime të përgjithshme për furnizimin me fara të fermave në Plains.
Ai u bë shumë shpejt një udhëheqës komuniteti, duke shërbyer në këshillat e qarqeve që mbikëqyrnin arsimin, autoritetin e spitalit dhe bibliotekën. Në vitin 1962 ai fitoi zgjedhjet për Senatin e Gjeorgjisë. Ai humbi fushatën e tij të parë për guvernator në vitin 1966, por fitoi zgjedhjet e ardhshme për t’u bërë guvernatori i 76-të i Gjeorgjisë më 12 janar 1971. Ai ishte kryetar i fushatës së Komitetit Kombëtar Demokratik për zgjedhjet e kongresit dhe guvernatorit të vitit 1974. Karter fitoi garat e tij duke tërhequr votuesit zezakë dhe të bardhët kulturalisht konservatorë. Pasi erdhi në detyrë, ai ishte më i drejtpërdrejtë: “Unë ju them sinqerisht se koha e diskriminimit racor ka mbaruar”,-deklaroi ai në fjalimin e tij inaugurues të vitit 1971.
Gjatë periudhës 1977-1981 shërbeu vetëm për një mandat në Shtëpinë e Bardhë, pasi u mund nga Ronald Reagan.
Karriera e Presidentit Karter që nga fermeri i kikirikut, me një jetë modeste, në një shtëpi pa energji elektrike apo pajisje hidraulike të brendshme, arriti të jetë jo vetëm President i vendit më të fuqishëm të botës, por edhe të qëndroj në skenën botërore përgjatë dy shekujve, tregon që SHBA mbetet vend i mundësive për çdo njeri.
Ai shpalli Ditën e Martin Luther King Jr në shtetin e origjinës së liderit të vrarë të të drejtave civile.
Presidenti Karter ka një karrierë të çuditshme, nga biznesmen, oficer marine, ungjilltar, politikan, negociator, autor, punues druri, qytetar i botës, etj.
Bashkëkohësit e vlerësojnë si personalitet me intelekt të mprehtë, besim të thellë fetar dhe etikë të jashtëzakonshme pune, duke kryer misione diplomatike dhe duke ndërtuar shtëpi për të varfrit deri në të vitet 90, etj, etj. “Besimi im kërkon – kjo nuk është fakultative – që të bëj gjithçka që mundem, kudo që të jem, kurdo që të mundem, për aq kohë sa të mundem, me çdo gjë që duhet të përpiqem të bëj një ndryshim”.
Megjithëse fitorja e zgjedhjeve presidenciale ishte relativisht e lehtë, pas skandalit të Watergatit të Presidentit Richard Nixon dhe humbjes së SHBA-së në Azinë juglindore, duhet pranuar që Presidenca e Karterit ishte në një kohë shumë të vështirë, mes presioneve të Luftës së Ftohtë, tregjeve të trazuara të naftës dhe trazirave sociale mbi racizmin, të drejtat e grave dhe rolin global të Amerikës. Siç e quan me të drejtë edhe Presidenti i sapozgjedhur amerikan, Donald Trump “Sfidat me të cilat u përball Xhimi si president erdhën në moment vendimtar për vendin tonë dhe ai bëri gjithçka ishte në fuqinë e tij për t’i përmirësuar jetët e të gjithë amerikanëve. Prandaj i kemi borxh një falënderim”.
Presidenti Joe Biden ka thënë se: “Sot Amerika dhe bota humbën një lider të shkëlqyeshëm, burrështetas dhe humanist. Mbi gjashtë dekada e patëm nderin ta quajmë Xhimi Karterin mik të dashur. Por, ajo që është e jashtëzakonshme për Xhimi Karter, është se miliona njerëz në SHBA dhe në mbarë botën, të cilët nuk e njohën asnjëherë, gjithashtu e konsideronin mik të dashur”
Arritjet kryesore të politikës së jashtme të administratës së tij ishin Traktatet e Kanalit të Panamasë, Marrëveshja e Camp David, Traktati i Paqes Egjipt-Izrael, ku Ai ndërmjetësoi duke mbajtur presidentin egjiptian Anvar Sadat dhe kryeministrin izraelit Menachem Begin në tryezën e bisedimeve për 13 ditë në 1978, SALT II me Bashkimin Sovjetik dhe vendosja e marrëdhënieve diplomatike amerikane me Republikën Popullore të Kinës. Ai nënshkroi traktatin e ri të armëve strategjike me Leonid Brezhnev e Bashkimit Sovjetik, vetëm për ta tërhequr atë, për të vendosur sanksione tregtare dhe për të urdhëruar një bojkot të SHBAsë për Lojërat Olimpike të Moskës pasi sovjetikët pushtuan Afganistanin.
Ai mbrojti të drejtat e njeriut në mbarë botën. Brenda vendit, arritjet e qeverisë përfshinin një program gjithëpërfshirës energjetik.
Ndër dështimet e Presidentit Karter kujtohet kriza 444-ditore e pengjeve në Iran, kur tetë amerikanë vdiqën në një shpëtim të dështuar të pengjeve në prill 1980. Kjo krizë erdhi pasi SHBA pranuan Shahun e mërguar të Iranit për trajtim mjekësor. Ambasada Amerikane në Teheran u pushtua në vitin 1979 nga ndjekësit e Ajatollah Ruhollah Khomeini.
Pas presidencës, në vitin 1982 themeloi Qendrën Karter, si qendër paqebërëse ndërkombëtare dhe kampione i demokracisë, shëndetit publik dhe të drejtave të njeriut. Ai realizoi lehtësimin e tensioneve bërthamore në Korenë e Veriut dhe Jugut, ndihmoi në shmangien e një pushtimi të Haitit nga SHBA dhe negocimin e armëpushimit në Bosnje dhe Sudan. Deri në vitin 2022, Qendra Karter kishte shpallur të paktën 113 zgjedhje në Amerikën Latine, Azi dhe Afrikë si të lira ose mashtruese.
Presidenti Karter citonte se Ai ishte “aty ku të tjerët nuk po shkelin”, kur vizitonte vende shumë problematike si Etiopia, Liberia dhe Koreja e Veriut, ku siguroi lirimin e një amerikani që ishte ende përtej kufirit në vitin 2010.
“Mund të them atë që më pëlqen. Mund të takoj kë të dua. Mund të ndërmarr projekte që më kënaqin dhe të refuzoj ato që nuk më kënaqin”- shprehej Ai.
Qasja e tij e përgjithshme ishte “të mbrojë sigurinë dhe interesat e kombit tonë në mënyrë paqësore” dhe “të rrisë të drejtat e njeriut këtu dhe jashtë vendit”, si dhe në fushën e bamirësisë, në strehimin e njerëzve në mbarë botën, në luftën globale kundër varfërisë etj.
Me të drejtë Presidentit Karter i është dhënë Çmimi i Paqes i Komitetit Nobel për vitin 2002 me motivacionin, “Për përpjekjet e tija të palodhura, prej dekadash, për gjetjen e zgjidhjeve paqësore ndaj konflikteve ndërkombëtare, për avancimin e demokracisë dhe të të drejtave të njeriut, si dhe për promovimin e zhvillimeve ekonomike dhe shoqërore”
Lidhjet e Tij me Shqipërinë nuk kanë qenë aq aktive gjatë mandatit presidencial, për shkak të faktit se Shtetet e Bashkuara nuk kishin marrëdhënie diplomatike me regjimin komunist të Enver Hoxhës, por Ai ka mbajtur lidhje shumë të ngrohta me përfaqësues të shqiptarëve me banim në SHBA. Ne shqiptarët i detyrohemi Presidentit Karter pasi ishte i pari President i Amerikës (ndonëse jo në detyrë) që ka vizituar Shqipërinë. Në shtator 1993 Xhimi Karter ka vizituar për disa ditë Shqipërinë, ku objekti kryesor i bisedimeve me përfaqësuesit shqiptarë – ishte Kosova dhe konflikti i atëhershëm në ish-Jugosllavi. Ishte ky President që hapi rrugën për të vizituar vendin tonë shumë Presidentë të tjerë të SHBA-ve.
