Historia e dr. Adhamidhit, pabesia e Çajupit e gjallë në ditët tona?!

Nga Ben Andoni

Quhej Gjergj Adhamidhi bej Frashëri dhe është një nga figurat më të njohura të qeverive shqiptare të pas shpalljes së Pavarësisë. Fati i keq e erdhi thjesht nga një episod i rastit, që do t’i vinte dërrmën të gjithë karrierës së tij të njohur.

Profesor Kristo Frashëri, një nga të afërmit e tij të largët, ishte i pari që e demaskoi, por pa mundur dot që ta kthente në normë këtë të vërtetë.

Në veprën e tij “Pas Vdekjes” Çajupi do ta masakrojë kulturalisht duke e quajtur doktorin Adhamulli dhe duke ia dhuruar një publiku injorant, që gëzon me fatkeqësinë e tjetrit edhe sot e kësaj dite. “Eh ajo kohë është si sot. Gjithnjë jemi përpjekur të hedhim baltë, duke shfrytëzuar letërsinë, letrat, gjithçka…”, citoj profesor Kriston në një intervistë pak para vdekjes. Fatkeqësia e Adhamidhit ishte se në të gjallë nuk kish pranuar që një e afërmja e tij të bëhej e shoqja e Çajupit. Përgjigjja e Çajupit do të ishte më e rëndë se arma…
…

Gjergj Adhamidhi bej Frashëri (1859 – 1939), në dokumente del edhe si Gaqo Adhamidhi apo Adamidi Frashëri, ishte një mjek shqiptar dhe figurë e njohur politike gjatë shekullit të 20-të. Ai ishte nga fisi i Frashërllinjve të shquar dhe me një njohje e respekt të madh ndër bashkëatdhetarë.

I lindur në Korçë, ai do të shpërngulej shpejt në Egjipt, ashtu si një pjesë e madhe e komunitetit ortodoks. I laureuar si mjek, ai do të ngjiste shpejt karrierën dhe Adamidi shërbeu gjatë vitit 1892-1914 si mjek personal i Abbasit II të Egjiptit nga dinastia e Muhammed Aliut.

Për veprimtarinë politike ai do të bëhej i njohur dhe përpjekja e tij më e madhe ishte aksioni për lidhjen e bashkësisë shqiptare të Egjiptit me ato të vendeve të tjera. Në shtetin e sapoformuar shqiptar, Adamidi u kthye si shumë të tjerë në Shqipëri ku shërbeu si Ministër i Financave në kabinetin e 1914-ës (dha dorëheqjen më 20 maj 1914).

Qysh prej asaj kohe, që korrespondon me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, ai u vendos në Zvicër, duke punuar në Universitetin e Lozanës. Në këtë vend, ku ai ndau jetën e mëvonshme ishte kryetar i “Këshillit Kombëtar Shqiptar” dhe me këtë tagër përfaqësoi Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve.

Në këtë vend do ta haste Andon Zako Çajupi, i cili kërkonte të martohej me kunatën e tij. Adhamidhi do të pyetej nga vjehrri për kandidaturën e re, por ai ishte i prerë se Çajupi nuk e meritonte nga veset që kishte. Hakmarrja ishte shumë më e dhimbshme sesa ishte menduar.

Në komedinë e Çajupit, ai përshkruhet si “Dr. Adhamuti” një kinse-mjek, grotesk, i panginjur dhe injorant pro-osman. Asokohe me atë nivel që kishte Shqipëria por edhe me atë që pasoi pas Luftës së Dytë Botërore, askush nuk u ndie për mjekun e gjorë, që e jetoi në të gjallë të tallurën. Edhe pse në rrethe të ndryshme kjo flitej, ashtu si përmendeshin shumë nga veset e njerëzve, që ne i kemi ngritur deri në apoteozë, askush se mori guximin të thoshte të kundërtën.

Konica shkoi pothuaj në të njëjtin kah me Andon Zako Çajupin, por ndaj një njeriu që ishte bashkëkohës dhe do të jetonte më shumë sesa ai.

Është fjala për Fan Nolin, që e denigroi me të gjithë penën e tij therëse. Aman, ndryshe nga Adhamidhi, Noli bëri shumë më tepër për veten e tij.

Ai ishte kandidat për një qeveri shqiptare në emigrim. Ai drejtoi komunitetin shqiptar, ishte kryeministër i vendit, përktheu librat e shenjtë dhe meshoi shqip dhe kontribuoi si pakkush për Kishën Autoqefale. Gjeti kohë t’ia kthente ashtu si duhet edhe Konicës, në rregjistrin që ai meritonte me talljen e tij therëse.
…

Koha e regjimit komunist i vuri dërrmën sensit për të rehabilituar dhe të krijohej një kulturë tjetër mirëkuptimi. Vite më vonë, denigrimi kapi po ashtu të gjithë artistët e para ’90, që kishin pasur pak tagër. Në emër të një arti të ri, ata që erdhën më pas shkatërruan gjithçka.

Në formimin e njeriut të ri, hyri pikërisht dhe ky nocion, se çdo e mirë e vendit lidhej me komunistët. Ndërkohë, që metoda e krahasimit dhe hapja e syve për personalitete shqiptare u përball me një filtër të madh.

Rezultati: Shumë figura mbetën të urryer dhe sot e kësaj dite prej asaj peshe që ka propaganda dhe ngushtësisë së shumë personaliteteve.

Pas viteve ’90 erdhi një periudhë e re, që në emër të rehabilitimit, përcolli në ekstremin tjetër. Që do të thotë u anatemua gjithçka e cila kishte lidhje me komunizmin, porse u ripanë figura duke u glorifikuar të tjera, që nuk e kanë fare peshë për publikun e gjerë. Kurse balta tashmë mbulon këdo që ka bërë një farë emri dhe që ka prodhuar për vendin tonë. Qoftë edhe nga ndonjë episod, apo element tjetër.
…

Shqipëria e Adhamidhit dhe e Çajupit është e gjallë në ditët tona me mllefin e politikanëve për njeri-tjetrin dhe mohimin e të shkuarës.

Baltosja është patologjike dhe ka kapur të gjitha shkrimet e kujtimeve, por deri letërsinë artistike, të atyre që kanë guxuar ta bëjnë këtë katrahurë.

Përpjekja është që letërsia të mos jetë letërsi, por armë për të fituar, kurse shkrimi një mjet për të denigruar. Kjo është arsyeja pse sot shumë njerëz mundohen me të gjithë mënyrat të kenë një status dhe të vjellin vrer kundër atyre që nuk munden ta bëjnë.

Kështu hakmerren në publicistikë dhe në fjalime por edhe tregojnë se janë të fortë dhe të denjë për shoqërinë tonë. E bën kryeministri, e bën kryetari i Opozitës, e bëjnë ish-presidentët, e bëjnë të gjithë. Ky është realiteti që pjell Adhamidha të gjorë për të mbuluar të vërtetën në këtë shtet kaotik ku jetojmë.

(Homo Albanicus)