Kostitucionalisti i njohur Niazi Jaho, ka komentuar disa çështje me interes të lartë publik, si: rritjen e masave të arrestit me burg nga prokuroria, idenë e reduktimit të numrit të deputetëve të Kuvendit, dhe propozimin për krijimin e një Parlamenti me dy dhoma.
Jaho thekson se rritja e arrestimeve nuk mund të interpretohet vetëm përmes shifrave, por kërkon analizë të thelluar të rasteve konkrete.
Ndërsa për numrin e reduktimit të deputetëve Jaho tha: “Kjo është një ide, është një nismë, por që të diskutohet dhe debatohet mendoj se duhet të bazohemi në një material studimor dhe të argumentuar. Kushtetua nuk është tabu. Kur është e domosdoshme dispozita përkatëse të saj mund të ndryshojnë. E shikoj të nevojshme të përmend se edhe në rastet kur pregatitet një projekt qoftë edhe me disa dispozita, ai shoqërohet me një relacion. Aq më tepër kjo kërkohet në rastet e ndryshimeve në Kushtetutë.”
Intervista e plotë:
-Z. Jaho, në aspektin ligjor, a mund të shprehni ndonjë mendim për tre çështje që kanë interes publik. Po e fillojmë me masat e sigurimit: arrest me burg që zbaton prokuroria. Prokurori i Përgjithshëm në Raportin e paraqitur para Kuvendit duke krahasuar arrestimet me burgim të vitit 2024 me ato të vitit 2023 shprehu shqetësimin se në përqindje ato janë më të larta. Si shpjegohet kjo?
– Të dhënat statistikore të paraqitura në mënyrë statistikore sigurisht që janë një tregues i rëndësishëm, por nëse ato nuk janë rezultat i një analize të thelluar dhe objektive, nuk krijojnë mundësinë për të arritur në përfundime të drejta. Shqetësimi i Prokurorit të Përgjithshëm sigurisht që mbështetet në analiza të argumentuara që nuk justifikonin një rritje të tillë (59.97% të të pandehurve të rregjistruar (33.96% të të pandehurve në hetim dhe për 59.51% është caktuar si masë sigurie arrestimi.)
Por le të marrim të mirëqenë dhe të mbështetur faktin e rritjes së këtyre masave. Kjo tregon se nuk është vepruar në përputhje me ligjin. Mirëpo për mendimin tim kjo nuk është e konkretizuar, sepse ne nuk e dimë natyrën e çështjeve, rrezikshmërinë e veprave dhe natyrën e tyre, shkallën e rrezikshmërisë së autorëve të krimit, aryset pse është dashur të zbatohej masa e arrestit, etj.
– Duke patur parasysh përvojën tuaj në fushën penale dhe rastet që mund të kenë qenë objekt shqyrtimi nga gjykatat tona dhe sidomos nga Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut cilat mund të kenë qenë shkeljet kryesore të ligjit?
– Këto i dinë më mirë se mua prokurorët dhe gjyqtarët në detyrë. Megjithkëtë shfaqja e mendimit që ka të bëjë me konceptimin e dispozitave ligjore, deri në një farë mase, mund të ndihmojë në sqarimin e publikut. Prokurori, kur fillon një çështje penale duhet të vendosë çfarë mase shtrënguese duhet të marrë. Ato janë të përcaktuara në nenin 232 të Kodit të Procedurës Penale (K.Pr.P) midis tyre është edhe arrestimi me burg. Kjo masë është e fundit. Është kufizimi më i rëndë i lirisë. E megjithkëtë kur është e domosdoshme nuk duhet nguruar për ta zbatuar edhe këtë masë, por ka patur dhe mund të ketë raste që prokurorë të veçantë nuk vlerësojnë (për arsyet nga më të ndryshmet) përmbajtjen e nenit 230 të K.Pr.P ku thuhet se: “Arresti me burg mund të vendoset vetëm kur çdo masë tjetër është e papërshtashme për shkak të rrezikshmërisë të veçantë të veprës dhe të pandehurit.”
Nëse qëllimi arrihet edhe duke zbatuar p.sh masën e detyrimit për tu paraqitur në policinë gjyqësore (neni 132, pika 1, shkronja b) përse të zbatohet masa më e rëndë: arrestimi?!
Praktika ka vërtetuar së në disa raste për të justifikuar masën e arrestimit përdoren shprehjet: ka rrezik ikje (arratisje), prishje të provave, ndikim apo presion ndaj dëshmitarëve, kryerjen e krimeve, etj.
Në rastet kur këto shprehje nuk mbështeten në fakte, në prova, në të dhëna që do të ishin bindëse edhe për një vëzhgues objektiv, arrestimi do të ishte i pa justifikueshëm.
E shikoj të nevojshme të përmend një vendim të GJEDNJ-së (çështja Laedent kundër Polonisë) ku thuhet se “kufizimi i lirisë duhet të jetë proporcional, të vlerësohet veçanërisht nëse arrestimi është rreptësisht i nevojshëm. Frazat e përgjithshme “mund të prishë provat”, “mund të largohet” etj, pa përmendur faktet janë të pa pranueshme.”
Ka interes të përmendim gjithashtu edhe një vendim tjetër të GJENDJ-së (çështjen Panchecko dhe Taramento kundër Rusisë) ku midis të tjerave, thuhet: “Rreziku i ikjes të të akuzuarve duhet vlerësuar në dritën e fakteve që lidhen me karakterin e personit, moshën e tij, shtëpinë, punën, pasurinë, lidhjet familjare dhe të gjitha llojet e lidhjeve me vendim në të cilën ai ndiqet penalisht”.
Kur lexova këtë vendim mu kujtua shqyrtimi i çështjes Th. Gëllçi nga gjykata e Strasburgut që vlerësoi të padrejtë arrestimin e tij, në kundërshtim me nenin 5 të Konventës. Arsyetimi që bëhet në çështjen Gëllçi kundër Shqipërisë është po i njëjtë me atë të çështjes të përmendur më lart kundër Rusisë.
– Mos vallë arrestimi që nuk është në përputhje me ligjin bëhet edhe për shkak të ngarkesës së madhe që kanë prokurorët dhe është më lehtë për ta që të akuzuarin ta kenë në paraburgim?
– Nuk besoj. Por nëse do të vërtetohej një rast i tillë, do të përbënte vepër penale.
– Ka persona që dyshojnë në integritetin e këtij apo atij prokurori se për të njëjtin nen të Kodit Penal njëri arrestohet, ndërsa për tjetrin vendoset detyrim paraqitje. A keni ndonjë mendim për këtë?
– Ky perceptim ose ky dyshim vetëm për arsye se akuza është e njëjtë, mendoj se është e gabuar. Çdo çështje ka veçoritë e saj që kanë të bëjnë më vlerësimin e elementëve të ndryshëm siç mund të jenë: mosha, gjinia, kushtet në të cilat është kryer vepra penale, pasojat që kanë ardhur, detyra që ka patur autori i krimit, rrethanat lehtësuese dhe rënduese, etj. Nëse kjo ndodh për shkaqe të tjera si p.sh: ndërhyrje apo presione të jashtme, lidhje miqësore, përfitime materiale, etj, shtrohet çështja e ndjekjes penale.
– Ndaj prokurorëve dhe gjyqtarëve në bazë të ankesave apo denoncimeve, a mund të merren masa disiplinore?
– Po, mund të merren nësë vërtetohen shkelje të kësaj natyre, por jo kur çështja është në hetim apo gjykim. Masat disiplinore mund të merren mbasi të jetë dhënë vendimi i formës së prerë të gjykatës. Është gjykata që vendos lidhur me masat e sigurimit të kërkuar nga prokurori. Është gjykata që vendos fajësinë apo pafajësinë e të pandehurit. Është e drejtë e të pandehurit të ankohet në instancat më të larta gjyqësore kur pretendon se i janë cenuar të drejtat e tij.
– Herë pas here media, politikanë, deputetë apo persona të tjerë bejnë kritika ndaj organeve të drejtësisë apo prokurorëve dhe gjyqtarëve të veçantë. A cenojnë ato pavarësinë e tyre?
– Jo. Kritikat e drejta dhe konstruktive që janë të bazuara, madje edhe kur janë të ashpra janë në përputhje me të drejtën e shprehjes së lirë të mendimit. Ato nuk e cenojnë pavarësinë e këtyre organeve. Përkundrazi janë të dobishme edhe kur nuk ka qenë e mundur verifikimi i plotë i tyre. Ajo që nuk është e lejueshme janë fyerjet, shpifjet, ndërhyrjet, presionet.
Mendoj se duhet patur parasysh fakti se prokurorët, gjytarët dhe punonjësit e policisë së shtetit, pavarësisht nga të metat dhe mungesat, shkeljet e lehta apo të rënda të ligjit, janë në vijën e parë të frontit kundër kriminalitetit. Në këtë aspekt mbështjetja, bashkëpunimi dhe inkurajimi i tyre është i domosdoshëm.
– Para disa ditëve Kryeministri ka hedhur idenë e një reforme kushtetuese që do të reduktonte numrin e deputetëve në jo më pak se 101. Ai e cilësoi këtë nismë si një ndryshim të domosdoshme në rrugën drejt Bashkimit Evropian? A mund të shprehni ndonjë mendimi për këtë?
– Kjo është një ide, është një nismë, por që të diskutohet dhe debatohet mendoj se duhet të bazohemi në një material studimor dhe të argumentuar. Kushtetua nuk është tabu. Kur është e domosdoshme dispozita përkatëse të saj mund të ndryshojnë. E shikoj të nevojshme të përmend se edhe në rastet kur pregatitet një projekt qoftë edhe me disa dispozita, ai shoqërohet me një relacion. Aq më tepër kjo kërkohet në rastet e ndryshimeve në Kushtetutë.
Por, duke patur parasysh se në vendin tonë edhe mbas 35 viteve vazhdon polarizimi i tejskajshëm politik, madje këto vitet e fundit ai është më i acaruar, reduktimi i numrit të deputetëve të Kuvendit mund të vështirësonte përfaqësimin në Parlament të partive të “vogëla” dhe aq më tepër të partive të reja. Ky mendim edhe pse mund të jetë i debatueshëm apo i kundërshtueshëm nuk është supozim.
– Në përgjigje të idesë së mësipërme, Zoti Berisha u shpreh i gatshëm që kjo çështje të ishte objekt diskutimi i përbashkët me kusht që në të njëjtën tryezë të diskutohej edhe krijimi i parlamentit me dy dhoma, dmth dhoma e dytë të ishte Senati. A keni ndonjë mendim për këtë?
– Nuk e shoh të nevojshme të shpreh asnjë mendim personal. Ky propozim është i njohur qysh në vitin 1998, dmth 27 vjet më parë. Në komisionin parlamentar të krijuar për pregatitjen e Projekt Kushtetutës u paraqitën 2 projekte: parlament me një dhomë dhe parlament me dy dhoma. Kjo e fundit e cilësuar: Senat. Për këto projekte u bë një diskutim i gjerë ku morën pjesë edhe anëtarë të Komisionit të Venecias me në krye ish Presidentin La Pergola si dhe disa ekspertë të tjerë të vendeve europiane. Në përfundim nuk u pranua projekti me Senat. Publiku ndoshta ka interes të dijë qoftë edhe shkurt disa nga diskutimet e ekspertëve konstitucionalistë dhe me përvojë europiane. Këto i gjejmë në Vëllimin e parë të diskutimit në këtë komision.
La Pergola: Secili sistem ka avantazhet dhe disavantazhet e tij. Sistemi njëdhomësh i cili aplikohet në vende të vogla realizon një zbatim të shpejtë të legjislacionit. Ai është më i shpejtë në funksionim se sa sistemi dydhomësh.
Prof. Malverni: Sistemi dydhomësh do të ishte ndoshta i domosdoshëm për shtetet federale. Senati zgjidhet nga rajonet ose bashkitë. Ju doni që Shqipëria të jetë një shtet unitar apo i decentralizuar? Për mendimin tim, sistemi dydhomësh nuk është i nevojshëm dhe as i domosdoshëm për demokracinë. Një parlament dydhomësh mund të ishte i nevojshëm nëse do të donit të kishit një President me shumë kompetenca. Nëse ju do të vendosni të keni një parlament me dy dhoma, shikoni me kujdes sistemin e zgjedhjeve me qëllim që të mos jetë i njëjtë. Një ekzekutiv i fuqishëm mund të jetë i nevojshëm kur shoqërohet me një sistem dydhomësh.
Prof. Parlesen: Sistemi mazhoritar që parashikon projekti përjashton partitë e vogla. Sistemi proporcional i një parlamenti një dhomësh është në mbrojtje të partive të vogla.
Prof. Rassell: Në vendin tim (Irlandë) kemi një problem me Senatin. Kishim menduar të kishim një dhomë të dytë me dëshirën që të përbëhej nga ekspertë të pavarur dhe jo politikanë. Këta nuk duhet të viheshin nën disiplinën partiake. Për fat të keq dhoma e dytë nuk funksionoi ashtu siç e dëshironim.
Nuk e shikoj të nevojshme ti referohem diskutimeve të tjera të ekspertëve të huaj, ndërsa shumica e deputetëve dhe ekspertëve tonë pjesëmarrës në komision janë shprehur kundër krijimit të Senatit.
Intervistoi Zylyftar Bregu
