Fatos Nano, lideri i pakopjueshëm i tranzicionit

Nga Skënder Minxhozi

Shqipëria po ndahet këto orë me Fatos Nanon. Po i thotë lamtumirë njërit prej politikanëve më të rëndësishëm të saj, me habinë dhe paradoksin se kanë shumë vite që as e shohin rregullisht në ekrane e media, as e dëgjojnë nëpër debate e diskutime parlamentare dhe as ju duhet të merren me fanatikë të tij që ja përmendin emrin orë e çast në internet. Iku si një person dikur shumë i pushtetshëm, që kishte vendosur prej 20 vitesh të rrinte me çdo kusht larg zulmës së pushtetit dhe politikës. Fatos Nano ikën nga kjo botë si lideri politik që dha dorëheqjen nga politika aktive qysh në moshën 53 vjeç, duke ua përplasur derën në fytyrë atyre që kanë vendosur të vdesin në zyrën e kryetarit të partisë apo në poltronat e parlamentit. Mbetet i pakopjueshëm në sjelljen e tij politike, sepse bëri atë që askush para dhe pas tij s’e ka bërë dot.

Sot nga e shkuara e Fatos Nanos mbetet hipoteka e tij prej politikani liberal, mbetet profili i një kryeministri e partiaku që s’ka zot t’ja thyejë kush rekordin e dorëheqjeve nga maja e shtetit dhe pushtetit, sa herë që e nuhaste se “ishte tepër, më tej nuk shkohej”. Mbetet kujtimi i njeriut që duroi burgun e padrejtë, pa u tentuar në hakmarrje e shpagim.

Nano vendosi në mesin e barbarisë së viteve ’90, mu në zemër të epokës tonë më të vrazhdtë si popull, standartin e liderit politik që jo vetëm di të luftojë për postin, por di gjithashtu edhe ta zhveshë karrierën e tij personale nga etja për sukses me çdo rrugë e mjet dhe këmbëngulja për t’u gozhduar në karriget e larta në të cilat e uli momenti historik dhe aftësia e tij një kokë mbi të tjerët. E zhveshi politikën nga fetishi i suksesit me çdo kusht dhe nga fitorja personale e ndërtuar jo rrallë edhe mbi tragjedi kombëtare dhe gjak të pafajshëm. I dha formë institucionit të dorëheqjes në mesin e një elite ku ende sot është e ndaluar të heqësh dorë.

Ishtë një mrekulli e vogël politike fjala vjen, që ne të kemi pasur në momentet e kërleshjes tonë më të ashpër politike, një politikan i cili pasi bënte burg të padrejtë disavjeçar me dorën e kundërshtarit të tij, ulej me këtë të fundit e vendosnin për të zgjidhur presidentin dhe kryeprokurorin bashkarisht. E kemi pasur këtë standart falë Fatosit 25 vite më parë, ndërsa sot gjithçka ngjan flu dhe e pakapshme nën tam-tamin e partive të kthyera në arenën vetjake të kryetarit përkatës. Po hyjmë në Evropë, por këtë standart të 20 viteve më parë nuk dihet se kur do e arrijmë. Teksa shihje lehtësinë me të cilën ai largohej në momente tendosjesh politike, të vinte të pyesje se pse ulej me aq lehtësi të fliste me Berishën që e burgosi, nëse posti dhe pushteti fundja nuk ishin kaq të rëndësishme për të?!

I dyti kontribut i madh dhe emancipues politik që ai na la trashëgim, por që s’po mundemi ta klonojmë dhe as ta zbatojmë në epokën e Diellës e të Profesor Pilinçit, është stoicizmi me të cilin Fatos Nano kultivoi lirinë e debatit dhe përplasjes së ideve brenda partisë që drejtonte.

Nano e dinte mirë se çdo ditë dera e zyrës përballë në selinë e PS e mallkonte fund e krye. E dinte që e shanin edhe ata që e përshëndetnin korridoreve, e dinte se këtë bënte një listë e gjatë bashkëpunëtorësh të tij të vjetër e të rinj. Por çuditërisht, në një mjedis ku fjala vjen partia rivale gati sa nuk i rrihte ata që guxonin të kundërshtonin Berishën, në PS-në e Nanos ishte e lejueshme që të shihje me përçmim kryetarin, pa rrezikuar karrierën apo edhe lëkurën.

Periudha e Nanos në krye të PS përbën të vetmin eksperiment partiak në Shqipëri ku toleranca e mendimit ndryshe brenda një force të madhe politike mori formë konkrete dhe u zbatua për një kohë të gjatë.

Fatos Nano nuk pati as dëshirën dhe as u investua që ta shkelë me këmbë tranzicionin shqiptar nga pozita e kreut të partisë më të madhe, për ta dominuar atë. Siç kërkoi me çdo kusht ta bëjë Sali Berisha, megjithëse kishte rregullisht nja njëqind mijë vota më pak se Nano sa herë që votohej. Fatos Nano e shoqëroi këtë periudhë historikisht të komplikuar për shqiptarët me elegancë dhe me vetëdijen e empatisë politike që kërkonte momenti, me qëllim që të dilej nga tuneli i errët i dekadës së parë të pluralizmit.

Qeveritë e Nanos ishin një tentativë e lavdërueshme për një telajo kombëtare të daljes nga kriza identitare ku kishte hyrë Shqipëria pas rënies së komunizmit dhe cunamit të piramidave. E tillë ishte edhe qasja e tij ndaj temave madhore të ndarjes nga e shkuara, zhvillimi ekonomik, politika e jashtme dhe bashkëjetesa që duhej ndërtuar me kundërshtarët politikë pas një dhjetëvjeçari kacafytjesh.

Ironikisht Nano e ndoqi me insisitim këtë qasje shtensionuese, megjithëse qe lideri politik që provoi mbi lëkurën e tij persekutimin, heqjen e lirisë dhe gjithfarë privimesh që të sillte statusi i të qenit kundërshtari numër 1 i shtetit të Doktor Berishës së parë, ku rrugët ishin plot pluhur, banaqet e piramidave prisnin e përcillnin hallexhinj me tufa lekësh gjithë ditën dhe ku për një fjalë gojë gazetat digjeshin në mes të Tiranës.

Falë Fatos Nanos ne e dimë sot se një kryeministër apo kryetar partie në Shqipëri mund edhe të japë dorëheqjen kur humbet garën e radhës. E jo si krerët partiakë të tranzicionit që janë kapur me thonj pas poltronave edhe kur kanë humbur. Dinjiteti përballë humbjes, bashkë me tolerancën dhe hapjen e partisë socialiste janë meritat më të mëdha të këtij politikani race në një skenë politike ku asgje nuk zhduket por vetëm ndërron formë.

Sot emri i tij nuk ka më nevojë për asgjë që e lidh me këtë botë nga e cila u distancua njëzet vjet më parë. E pati parashikuar që historia do t’i vinte pas dhe kjo po provohet edhe këto orë të para pas vdekjes. Mjafton të lexosh çfarë shkruajnë për të edhe ata që dikur e donin të mbyllur përjetësisht në malet e Tepelenës.