Nga MOIKOM ZEQO
Eqrem Çabeji, në moshën 21 vjeç, shkroi në Qytetin Universitar të Grazit në 8 nëntor 1929 ,një tekst të fuqishëm, që mund të quhet si një ftillesë e organizimit dhe përurimit të një disipline të polemikës filologjike në përgjithësi dhe të gjuhësisë shqiptare në veçanti.
Ky tekst konceptual, shumë i pasur në ide dhe i plotfuqishëm në arsyetim, ngjan me një skicë për të strukturuar një libër të tërë.
21 vjeçari i paepur dhe trim Eqrem Çabej, ishte i kësisojshëm, pra i përveçëm dhe i profilizuar saktë, për arsye ,se arsimimi i tij shkencor në një katedër të famshme dhe gati proverbiale për gjuhën shqipe dhe përgjithësisht albanologjinë në Universitetin e Grazit, nën drejtimin e disa emrave të mëdhenj shkencëtarësh me famë botërore, si Gustav Meyer etj., bënte që tashmë brenda djaloshit shqiptar, të lindur dhe të ardhur nga Gjirokastra hijerëndë, të personalizohej dijetar i madh i gjuhës, përkushtuesi i shkencës. Pa dyshim që ky shkrim polemist nuk është thjesht një pamflet, për të goditur kundërshtarë mediokër, ose imagjinarë, por një kredo e madhe për kërkimin e së vërtetës, një akt besimi për shkencën mbi të gjitha trillimet, gënjeshtrat virtuale, paragjykimet, thashethemnajat e pakuptimta dhe të neveritshme nëpër tavolinat e kafeneve për të marrë në gojë, për të fëlliqur subjektet e mëdha të shkencës dhe të së vërtetës.
Rëndësia e madhe e këtij shkrimi, apo skice gati gjeniale, sepse me të vërtetë është paraprijëse dhe parathënëse në shumë kuptime, është përcaktimi i një optike universale, është shënjestra ndaj një dukurie epidemike të grafomanisë, apo të delireve të hatashme, shumë pak, ose gati aspak të shpjegueshme, për të folur, për të përgojuar në të gjitha mënyrat e mundshme apo dhe të pamundshme, karakterin shkencor të studimit të gjuhës shqipe.
21 vjeçari Eqrem Çabej themelon në kulturën shqiptare me këtë shkrim hullinë, ose institucionin e polemikës filologjike, duke bërë një dallim midis profanëve, diletantëve, budallenjve dhe specialistëve dhe shkencëtarëve të vërtetë. Të habit stili, i ngjeshur, gati epigramatik i të shkruarit të këtij artikulli. Ai kap një veçori të shqiptarëve, të torturuar gjithmonë nga sindroma e diturive sipërfaqësore, të cilët arrijnë të mësojnë diçka nga anglishtja e bisedës së përditshme, apo nga gjermanishtja, frëngjishtja, italishtja dhe pastaj këta shqiptarë, që nuk i njeh askush, “të stolisur me rrobën transparente të pseudonimit,…- o temporal, o mores! – me gjeste dramatike na flasin mbi filologjine”.
Këto “zbulime”, pseudofilologjike, sipas Çabejit, zëvendësojnë “një zakon shqiptar që është duke u shuar: luftën e gjelave. Nënë maskën e shkabës, këta gjela luftojnë trimërisht me njëri-tjetrin, duke u gjakosur, por edhe me maskë që jeni, e dinë se jeni gjela, o gjela!”
Ky shpërdorim artikujsh, vend e pa vend për gjuhën shqipe përbën një turp kulturor, aq më tepër që shqiptarët më 1929 nuk kishin dëgjuar asnjë Konferencë filologjike, sepse diletantizmi i vrullshëm, endemik dhe i pandalshëm i mburracakërisë shqiptare, kërkon ta mbulojë të vërtetën shkencore me fantazmagori, apo dhe sharje.
Për djaloshin e ri Eqrem Çabej, të shkruash mbi gjuhësinë është një gjë shumë serioze. Absolutisht dhe pafundësisht shumë serioze! Gjuha e një kombi është një element i epërm kulture. Nuk është një objekt mode!
Nuk mund të shkruhet për gjuhën duke vënë maskat e një Karnavali librash apo të ashtuquajturish studime, që janë pafundësisht larg shkencës. Eqrem Çabej me të drejtë e fokuson këtë çështje substanciale, të studimit të gjuhës shqipe mbi struktura konceptuale shkencore, sepse gjuha shqipe nuk mund të studiohet dhe të analizohet edhe jashtë, apo veçmas studimit të gjihëve indoevropiane përgjithësisht, se filologjia nuk është zbavitje.
Se studimi gjuhësor është në kundërshtim antagonist me diletantizmin. Se shkenca është dituri dhe dituria është një substancë universale, ku nuk mund të hyhet me marrëzi dhe njerëz që nuk kuptojnë asgjë nga shkenca.
Duke e ribotuar të plotë tekstin e këtij shkrimi të rrallë të Eqrem Çabejit unë dua të plotësoj ciklin e shkrimeve mbi figurën e madhe dhe rolin e pazëvendësueshëm dhe të patjetërsueshëm të këtij dijetari ,i cili është dhe kryemjeshtri dhe pionieri i Shkollës së Gjuhësisë Shqiptare.
Shkrimi i vitit 1919 tregonte potencialin e formimit, por dhe të shpirtit rebel dhe mbrojtës i ideve të shkencës nga ana e djaloshit të ri shqiptar.
Nuk duhet të harrojmë se triumfi i madh i Gjuhësisë krahasimtare gjermane dhe më pas i Shkollës së Gramatikantëve të Rinj, kanë qenë dhe mediumi, shtrati formësues dhe strukturues i ideve shkencore gjuhësore të Eqrem Çabejit.
Në atë kohë gjuhësia gjermane dhe ajo botërore luajtën një rol vendimtar në shkencëzimin e plotë të studimeve gjuhësore që vinin nga një traditë e mëparshme shekullore, ku shkenca hibridizohej edhe me mitet, apo idetë e studimit të një gjuhe, shkëputeshin nga konteksti historik, gjeografik dhe përgjithësisht filologjik.
Para këtij ndryshimi të madh shkencor të gjuhësisë kanë qenë të panumërt librat e studiuesve të ndryshëm, të cilët e konsideronin gjuhën hebraike jo vetëm si gjuhën e popullit të zgjedhur të Zotit, por dhe gjuhën absolutisht të vetme të botës, që shpjegon dhe modelon tërësisht tërë gjuhët e tjera të botës.
Po kështu njofton të shfletosh librat shkencorë të Umberto Ecos për të njohur katalogimin e shumë emra dijetarësh të cilët kanë shkruar libra pafund për të treguar se gjuhët e tyre kombëtare janë mëma e gjuhëve të tjera.
Kështu danezët thonin se gjuha daneze shpjegon gjithë gjuhët e botës, gjermanët trajtonin të njëjtën sindromë, greket,ruset,serbet,bullgaret ,madje edhe filandezët dhe hungarezët kanë shkruar libra të kësaj kategorie absolutiste.
Por studimi gjuhësor tregoi që gjuhët janë në familje të ndryshme. Fjala vjen, gjuha e lashtë hebraike qe gjuhë e familjes semitike. Jo indoevropiane.
Një familje e madhe gjuhësh është ajo e quajtur indoevropiane. Shikoni si quhet familja gjuhësore në fjalë. Së pari fillon me “indo”, dhe pastaj “evropiane”. Pra nuk ka asnjë kompleks se shtrati gjuhësor më i lashtë lidhej me sanskrishten nga India dhe pastaj popujt kanë vërshuar në prehistori ,në tri valë të mëdha emigracioni, siç vërtetohet nga shkenca prehistorike në territoret e Europës së sotme.
Por qëllimi im për të ribotuar këtë shkrim të Çabejit është jo vetëm paraqitja e një monumenti mendor të dijetarit tonë.
Me habi vë re se këto vitet e fundit në Shqipëri, kur Gjuhësia Shqiptare ka rënë në një prapambetje të pafalshme, e kam fjalën për prapambetjen shkencore, befas kemi një dukuri të botimit të një numri të madh librash për gjuhën shqipe, të demonizuara nga lloj-lloj idesh diletante dhe fantazmagorike.
Kaq e vërtetë dhe e habitshme është kjo gjë, sa kam lexuar artikuj në shtypin shqiptar apo portalet on line në internet ,që shumë diletantë që s’kanë formim minimal shkencor shpjegojnë me gjuhën shqipe të gjithë gjuhët e botës, madje dhe gjuhët që nuk janë indoevropiane, dhe sulmojnë pa të drejtë, duke hedhur baltë (baltë që i llangos ata vetë) kundër Eqrem Çabejit për shkak të tezave të etnogjenezës shkencore të gjuhës shqipe që ai ka mbrojtur dhe ka shtjelluar me përkushtim dhe vetëdije të thellë.
Me rastin e një përurimi të një libri në gjuhën shqipe, më një madhështi perverse është arritur nga autori anonim i atij libri të thotë në një intervistë të tij se Eqrem Çabeji është si Muri i Berlinit për gjuhësinë shqiptare.
Duhet rrëzuar Eqrem Çabeji, pra Muri i Berlinit i gjuhësisë shqipe, në mënyrë që t’u lihet hapësirë për të folur mbi gjuhën shqipe tërë diletantëve dhe injorantëve të botës.
Tashmë Eqrem Çabeji ,që hesht përgjithmonë në amshimin e tij, nuk mund ta marrë dot penën për të shkruar që përtej vdekjes një polemikë të re për pseudofilologët.
Por nuk është fare nevoja për ta bërë një gjë të tillë. Dhe unë e them në mënyrë metaforike këtë gjë.
E di mirëfilli se askujt nuk i hyn në punë, nëse diletantët mund ta rrëzojnë shkencëtarin apo ta përdhosin dhe ta shkelin me këmbë.
Kjo është një gjë krejtësisht e pamundur.
Por ndërkohë akademikët tanë (nuk di pse quhen të tillë) nuk shkruajnë për ta mbrojtur Eqrem Çabejn nga këto shpifje dhe sulme të pafalshme.
Nuk është puna për të mbrojtur emrin e Eqrem Çabejit. Kemi të bëjmë për mbrojtjen e shkencës ose rrëzimi të saj përfundimisht.
Kundër pseudofilologëve të vitit 1929 (por kjo është e vlefshme dhe për vitin 2017) Eqrem Çabeji citon një varg të famshëm në latinisht të marrë nga Horaci, nga vepra “De arte poetica”.
Vargu është:
Parturiunt montes: nascetur ridiculus mus!
Që në shqip do të thotë:
U mbars mali dhe polli një mi qesharak!
Teoria gjuhësore e Eqrem Çabejit, jo vetëm që matematikisht më e mundshmja dhe më e vërtetueshmja nga pikëpamja shkencore, nga elementët substancialë të brendshëm të gjuhës shqipe, por është dhe e mbështetur me anën e arkeologjisë prehistorike deri në Antikitetin e vonë për atë që quhet etnogjeneza iliro-shqiptare, teori kjo e pranuar nga tërë shkencëtarët e botës, por që kërkon akoma analizë shkencore, përpjekje dhe një konceptim shkencor më universal.
Jam i bindur që studimi shkencor i gjuhës shqipe përtej çdo kompleksi të inferioritetit që çon në kompleksin e madhështisë së rremë, do të mbetet përherë një çështje substanciale e vetëdijes, dinjitetit dhe identitetit tonë në shekuj dhe në kohërat moderne.
Pra edhe për të ardhmen.
Ja, teksti i Eqremit tonë në 1929 :
KUNDËR PSEUDOFILOLOGËVE
Nga shtyllat e Shekullit të Ri të verës, si dhe nga ato të Gazetës së Re duket çiltas se një epidemi grafomanie paska kapur shumë “Krena të naltë! Kush në jetën e tij ka pasur raste të mësojnë anglishten nëpër fabrikat e Amerikës, gjermanishten në tabarin-et e Vjenës, frëngjishten në Mont Martre, e italishten në kafetë e Barit, sot, i fryrë si gjel deti, na del përpara, i stolisur me rrobën transparente të pseudonimit, e… – o temporal, o mores! – me gjest dramatik na flet mbi filologji!
Avanti pra! Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus!
Pra, sikundër në fletoret e Perëndimit ndodhet feullleton-i, tek ne nuk do të mungojë, si frut pas buket, një artikull “filologjik”, i cili ka misionin, siç duket, të zëvendësojë një zakon shqiptar që është duke u shuar: luftën e gjelave.
Nën maskën e shkabës, këta gjela luftojnë trimërisht me njëri-tjetrin, duke u gjakësuar, por dhe me maskë që jeni, e dimë se jeni gjela, o gjela!
Tash, duke lënë të qeshurit, duhet të konstatojmë me hidhërim se është një turp kulturor për ne, që Atdheu ynë është ay vend i Europës, në të cilin në shekullin XX, njerëz që mundet të jenë të zotë për nëpunësira ndofta dhe të nalta, por që s’dinë as pikë prej filologjisë, njerëz që në jetën e tyre s;kanë dyshuar një Konferencë filologjike, njerëz që s’kanë as më të voglën ide mbi mënyrën si punohet sot në lëmin e gjuhës, që të tillë njerëz dalin e mbushin shtyllat e fletoreve me artikuj jo vetëm fare të kotë, por edhe të dëmshëm e duke u sharë me shoshoqin, dhe si!
Kush i përflet tjetrit se tash doli nga veja, dhe se kur ay ishte nër “shpërgajt” e djepit, ky punonte për Shqipëri! Bukur! Patriota! Por kush ju tha të futeni ndër labirintet e gjuhës? E me ç’të drejtë e quan tjetrin “ignorant”, vetëm pse është kundërshtar i “ideve filologjike” të tua?
A është kjo filologji?
A imponohet njeriu me sharje?
Zakoni i botës së qytetëruar e do që të luftohet për ide, e jo për inate personale, për fryrjen e të cilave janë të çelura kaq gjykatore!
Sot secili në Europën e qytetëruar, para se të merret me shkrime filologjike, i shkon mjaft vjet në bankat e universitetit, atje ku gjuha studiohet e analizohet me ekzaktitudë matematike, duke qenë se filologjia është një nga dituritë më të shtrëngueshme (severe) e më ekzakte që mund të jenë në botë.
Se të mos ishte kështu, nuk rrinte Gustav Majer të merrej tridhjetë vjet me radhë me albanologji, d.m.th me studimin e asaj gjuhe të shkretë, të cilët “filologët” tonë të sodit, të dalë shpejt si kërpudhat pas një shiu, janë duke u përçmuar në një mënyrë të tillë!
Kurrkush nuk ka të drejtë të shkruajë mbi gjuhë pa u pat marrë vite me radhë me studimin e vërtetë të saj! Kurrkush!
Se gjuha është sendi më i çmueshëm i një populli, dhe për popullin shqiptar është i vetmi thesar! Dhe mos e ngani thesarin e me duart tuaja, zotërinj diletantë!
Gjuha është një element i naltë kulture, nuk është një objekt mode!
Nuk mundet të “riformohet” aq shpejtas siç mundet secili të vishet a la Perrot për Karnaval!
Kush ju ka shtyrë të shkruani mbi gjuhë?
Kur keni maninë e shkrimit, pse nuk shkruani ç’të doni mbi numismatikë, grafologji, mathematikë, theologji, përmbi fizikë, anatomi, analitikë e histori?
E ta lini rehat këtë gjuhë të shkretë, e ta punojnë të tjerë të cilët të merren me të vërtetë me studimin e saj?
Kush do të shkruajë mbi shqipen, më parë duhet të jetë marrë me studimin e gjuhëve indoevropiane përgjithësisht, e pastaj duhet të ketë studiuar gjithë shkrimtarët shqiptarët e gjithë albanologët e huaj, numri i të cilëve është aq i math, sa studimi i tyre lyp vjet me radhë punë të pareshtur.
Se filologjia nuk është zbavitje, është larg nga dilettantismi, është dituri, dhe që të kapesh me dituri, duhet të dish!
Eqrem Çabej
Graz, 8-11-1929
