Investitorët e mundshëm duhet të konsiderojnë me kujdes 11 faktorët e rrezikut kur të investojnë në borxhin sovran të Shqipërisë kanë lajmëruar Deutsche Bank dhe J.P Morgan në prospektin që kanë bërë për emetimin e Eurobondit shqiptar. Në mesin e 11 rreziqeve, janë borxhi i lartë publik, mungesa e stabilitetit ekonomik, fiskal, politik, korrupsioni i lartë, ekspozimi ndaj krizës greke dhe italiane, niveli i lartë i NPL, rreziku nga ISIS etj. Në çdo rast të tillë, investitorët mund të humbasin të gjitha ose një pjesë të investimeve të tyre, për shkak të rreziqeve të listuara më poshtë.
1-Në një vend në zhvillim, të tilla si Shqipëria, rreziqet që lidhen me investimet janë konsiderueshëm më të mëdha se një vend më të zhvilluar.
Një investim në një vend në zhvillim, si Shqipëria, është objekt kryesisht i rreziqeve më të mëdha se një investim në një vend me një ekonomi relativisht më të zhvilluar. Këto rreziqe më të mëdha përfshijnë destabilitet ekonomik të shkaktuar nga faktorë të tillë si një bazë të ngushtë e eksporteve, mbështetjes në importin e energjisë dhe të inputeve kyçe, fiskale dhe defiçitet e llogarisë rrjedhëse, mbështetja në investimet e huaja direkte (“FDI”), papunësia e lartë dhe ndryshimet e shpeshta në mjedisin politik, ekonomik, social, ligjor dhe rregullator, si dhe mundësinë që veprimet e qeverive të tanishme mund të kundërshtohen nga qeveritë e ardhshme.
Përveç kësaj, infrastruktura ligjore e Shqipërisë dhe kuadri rregullator janë ende në zhvillim. Si pasojë, një investim në Shqipëri mbart rreziqe që nuk janë të lidhura në mënyrë tipike me investimet në tregjet më të pjekura. Investitorët duhet të ushtrojë kujdes të veçantë në vlerësimin e rreziqeve dhe duhet të vendosin vetë nëse, në dritën e këtyre rreziqeve, një investim i tillë është i përshtatshëm për ta.
Në përgjithësi, investimet në vendet në zhvillim, si Shqipëria, janë të përshtatshme vetëm për investitorët e sofistikuar që mund të vlerësojnë plotësisht rëndësinë e rreziqeve të përfshira.
Investimet gjithashtu mund të ndikohen negativisht nga zhvillimet negative ekonomike ose financiare në vende të tjera, veçanërisht vendet (duke përfshirë edhe Greqinë) fqinje.
Përveç kësaj, shqetësimet në lidhje me rrezikun e kredisë (duke përfshirë edhe atë të sovranëve) dhe borxhet sovrane dhe / ose deficitet fiskale të disa vendeve evropiane (përfshirë Portugalia, Italia, Irlanda, Qipro, Greqia dhe Spanja) janë të mëdha. Kriza financiare greke nuk pritet të ketë një efekt të rëndësishëm negativ në ekonominë shqiptare në gjysmën e dytë të vitit 2015; megjithatë, çdo përkeqësim i kushteve mund të ndikojë negativisht në ekonominë shqiptare.
Në veçanti, ekziston një prani e konsiderueshme e filialeve bankare në pronësi greke në sistemin bankar shqiptar, të cilat përbënin 14.4% të totalit të aktiveve dhe 14.6% të totalit të depozitave në sektorin bankar shqiptar, si në 30 qershor 2015.
Ndërsa ndikimi i krizës financiare greke deri më sot ka pasur një efekt të kufizuar mbi sistemin bankar shqiptar, zhvillimet e ardhshme ndikuar negativisht bankat greke mund të shkaktojë paqëndrueshmëri të tjera në Shqipëri.
Falimenti ose një rënie e ndjeshme në klasifikimin e kredive, të një ose më shumë sovranëve apo institucione financiare, ose largimi i një ose më shumë shtete të BE-së dhe / ose Eurozonës, mund të shkaktojë stres të rëndë në sistemin financiar në përgjithësi dhe ndikon negativisht në tregjet globale financiare, të cilat mund të ndikojnë negativisht në vlerën e investimeve në Shqipëri.
Reagimet e investitorëve për ngjarjet që ndodhin në një treg në zhvillim apo rajon ndonjëherë kanë efekt “sëmundje ngjitëse”. Shqipëria është gjithashtu subjekt i rreziqeve që lidhen me rritjen e terrorizmit global, duke përfshirë veprimet e të ashtuquajturit “Shtetit islamik”.
Sipas raporteve të shtypit, një numër i shtetasve shqiptarë, si dhe shtetasve nga shtetet e tjera të Ballkanit, thuhet se janë bashkuar me Shtetin islamik dhe organizata të tjera terroriste. Nëse këto shtetas banojnë në ose do të kthehen në Shqipëri, ata mund të përbëjnë një kërcënim për sigurinë e vendit.
2-Shqipëria mund të mos ketë sukses në zbatimin e reformave të saj të propozuara ekonomike, financiare dhe politikave të tjera, të cilat mund të ndikojnë negativisht në ekonominë shqiptare dhe aftësinë e Shqipërisë për të shlyer principalin dhe të bëjnë pagesat e interesit në shënimet.
Që nga përmbysja e qeverisë komuniste në vitin 1992, Shqipëria ka pësuar transformime thelbësore politike nga një shtet i centralizuar me një qeveri komuniste për një demokraci të pavarur sovrane.
Ndërkohë që Shqipëria ka bërë përparim thelbësor në zhvillimin e një ekonomie të bazuar në treg funksional, krijimin e infrastrukturës ekonomike dhe institucionale në një standard të Evropës Perëndimore kërkon investime të mëtejshme. Zbatimi i reformave të nevojshme, përfshirë programet për mbështetje të mëtejshme të rritjes ekonomike, zhvillimin dhe diversifikimin, varet nga angazhimi i rëndësishëm dhe i qëndrueshëm politik dhe konsensusit shoqëror në favor të reformave.
Pavarësisht progresit substancial në vitet e fundit dhe politikat e deklaruara qeveritare të zbatimit të reformave të mëtejshme dhe mbështetjen e diversifikimit të ekonomisë, nuk mund të ketë siguri se iniciativat, reformat ekonomike do të vazhdojnë. Përveç kësaj, Shqipëria ka përjetuar tensione politike, duke rezultuar në bojkote parlamentare nga ana e partive opozitare të Kuvendit, si dhe sfida të tjera në procesin politik dhe vështirësitë në arritjen e konsensusit. Dështimi i Qeverisë së Shqipërisë për zbatimin e propozuar të reformave dhe politikave ekonomike, financiare dhe të tjera, ose një ndryshim të konsensusit politik ose shoqëror në lidhje me këto reforma dhe politikave, mund të ndikojë negativisht në rritjen dhe zhvillimin e ekonomisë shqiptare dhe, si rezultat, kanë një efekt material negativ në kapacitetin e Shqipërisë për të shlyer principalin dhe të bëjnë pagesat e interesit.
3-Ekonomia e Shqipërisë është e ndjeshme ndaj goditjeve të jashtme dhe luhatjet në kushtet ekonomike globale dhe rajonale, të cilat mund të kenë një efekt negativ në rritjen ekonomike të Shqipërisë dhe aftësinë e tij të shërbimit të borxhit të saj publik.
Ekonomia e Shqipërisë është e vogël dhe, në këtë mënyrë, kryesisht e varur në tregtinë e jashtme, veçanërisht importet. Përveç kësaj, Shqipëria ka pasur historikisht një deficit të llogarisë rrjedhëse, duke reflektuar një deficit të madh tregtar që rrjedh nga varësia e tij në mallrat e importuara, financuar kryesisht nga transfertat private (kryesisht remitancat në Greqi dhe itali). Eksporti i Shqipërisë mbetet i vogël dhe i padiversifikuar kryesisht për shkak të mungesës së konkurrencës të çmimeve dhe infrastrukturës së dobët. Shkalla e rritjes ekonomike në të ardhmen është në përputhje me rrethanat që mund të ndikojnë në strukturën e ekonomisë së Shqipërisë dhe ruajtjen e atraktivitetit të Shqipërisë për investitorët dhe institucionet e huaja. Shqipëria është kryesisht e varur nga flukset e iHD-ve. Nga ana tjetër aftësia e Shqipërisë për të tërhequr IHD është e bazuar jo vetëm në perceptimet ndërkombëtare të statusit të përgjithshëm të reformave strukturore dhe kushtet ekonomike në Shqipëri, por edhe perceptimin e perspektivave më të gjera të stabilitetit dhe ekonomike rajonale, si dhe kushteve globale makroekonomike në përgjithësi.
Prandaj, ekonomia e Shqipërisë është e ndjeshme ndaj përkeqësimit të kushteve globale ekonomike dhe goditjeve të jashtme, veçanërisht ato që ndikojnë trendet ekonomike në partnerët e saj, Greqi dhe Itali. Në veçanti, një rënie të konsiderueshme në rritjen ekonomike të partnerëve tregtarë të Shqipërisë, duke përfshirë Greqinë dhe shtetet e tjera anëtare të BE-së, mund të ketë një efekt negativ në kërkesën për eksportet nga Shqipëria.
4-Shqipëria ka dhe pret të ketë një nivel të lartë të borxhit publik për të financuar deficitin e saj buxhetor duke e bërë të pasigurtë pagimin e borxhit të saj publik dhe, si rrjedhojë, nuk mund të jetë në gjendje të paguajë principalin dhe të bëjë pagesat e interesit. Shqipëria përballet me rreziqe fiskale.
Qeveria ka pasur një deficit buxhetor në secilin nga pesë vitet e fundit dhe nuk ka në plan të ketë një buxhet të balancuar për të ardhmen e parashikueshme. Rreziqet fiskale gjithashtu lindin nga sistemi i pensioneve në Shqipëri, i cili është financuar në bazë të pay-as-you-go ku përfitimet shtetërore paguhen nga kontributet e fuqisë punëtore aktuale.
Gjatë pesë viteve të fundit, borxhi publik, si përqindje e PBB-së, është rritur nga 57.7% në 31 dhjetor 2010 në 59.4% më 31 dhjetor 2011, 62.0% më 31 dhjetor 2012, 64.8% më 31 dhjetor 2013 dhe 69.2% më 31 dhjetor 2014, ndonëse borxhi publik ka rënë në 68.1% në 30 qershor 2015.
Ndërkohë që qeveria synon të ulë raportin e borxhit publik ndaj PBB-së nën 60% deri në vitin 2020, nuk mund të ketë siguri se ky objektiv do të plotësohet. Në vitin 2015, Qeveria pret që deficiti buxhetor të jetë 3.9% e PBB-së dhe borxhi publik në raport me PBB-në të jetë 71.6% e PBB-së. Nivele relativisht të larta të borxhit nëpërmjet huamarrjes së vazhdueshme mund të ndikojnë negativisht në vlerësimin e kredisë të Shqipërisë dhe mund të ketë një efekt material negativ në ekonominë shqiptare dhe, si rezultat, në kapacitetin e Shqipërisë për të shlyer pagesat e interesit.
5-Një përkeqësim në nivelin e mbështetjes nga ana e kreditorëve multilaterale dhe bilaterale mund të ketë një efekt material në Shqipëri. Më 30 qershor 2015, borxhi multilateral dhe bilateral llogariten për 62.2% dhe 37.8% e borxhit të jashtëm të Shqipërisë, respektivisht.
Shqipëria pret të mbështetet në përkrahjen multilaterale dhe bilaterale për të siguruar një pjesë të konsiderueshme të kërkesave të saj të financimit të jashtëm në vitet e ardhshme. Ndryshimet në nivelin e mbështetjes nga ana e kreditorëve multilaterale dhe bilaterale të Shqipërisë apo ndryshimet në kushtet në të cilat kreditorët e tillë ofrojnë ndihmë financiare për Shqipërinë mund të ketë një efekt të rëndësishëm negativ në pozicionin financiar të Shqipërisë. Në vitet e fundit, Shqipëria ka hyrë edhe në kredi që janë dhënë në një bazë koncesionare ose që përfitojnë nga garancitë e lëshuara nga Banka Botërore dhe institucioneve të tjera.
6-Niveli i lartë i pronësisë së huaj në sistemin bankar shqiptar e bën atë të prekshme, si rezultat i faktorëve të brendshëm apo të jashtëm. Më 31 dhjetor 2014, bankat e huaja të kontrolluara përbënin 87.1% të totalit të aktiveve të sistemit bankar shqiptar.
Sektori bankar është i përbërë nga 16 banka, nga të cilat dy janë me pronësi vendase dhe të huaja, ndërsa pjesa tjetër janë tërësisht në pronësi të huaj (duke përfshirë një prani të rëndësishme lokale nga ana e bankave greke në pronësi). Ndërsa degët lokale shqiptare janë aktualisht të vetë-financuar, në rast të rritjes së nivelit të kredive me probleme (“NPLs”) ose përkeqësimit të kushteve ekonomike në Shqipëri, bankat mëmë të huaja mund të refuzojnë të sigurojnë financim për filialet e tyre në Shqipëri, si rezultat i zhvillimeve të pafavorshme ekonomike apo kërkesat rregullatore në juridiksionin e tyre në shtëpi. Bankat e huaja mund të zvogëlojnë portofolet e tyre të kredisë apo veprimtari të tjera të biznesit.
7-Sektori bankar shqiptar karakterizohet nga një nivel i lartë i kredive me probleme, si dhe kreditimit të konsiderueshme në valutë të huaj.
Sektori bankar shqiptar në vitet e fundit janë ndikuar ndjeshëm nga kushtet ekonomike globale dhe rajonale, duke rezultuar në rritjen më të ulët të kreditit dhe në rritje të konsiderueshme në nivelet e NPL. Reduktimet në rritjen e kreditimit kanë pasqyruar vendimet nga grupet bankare për të reduktuar ekspozimin e tyre në Shqipëri, si dhe një ngadalësim në rritjen ekonomike, si pasojë e kërkesës së brendshme. NPL-të kanë arritur një nivel të lartë prej 23.5% të portofolit të kredisë të sektorit bankar në vitin 2013, por edhe pse nivelet e NPL që kanë filluar të bien, ende mbeten të larta.
Përveç kësaj, shumica e kredive nga bankat në Shqipëri janë në valutë, kryesisht euro, që arrijnë në 56.7% (duke përfshirë 50.3% në Euro) të totalit të kredive, në 30 qershor 2015. Ky nivel i lartë i kreditimit në valutë të huaj rrit rrezikun e sektorit bankar dhe kërkon kapital të lartë dhe rezerva në mënyrë që t’i mbrojë kundër lëvizjeve të pafavorshme të kursit të këmbimit dhe rrezikut të kreditit të portofolit të huave të pa-mbrojtura.
8-Shqipëria mund të ndikohet negativisht nga ndryshimet në vlerën e lekut kundrejt euros dhe monedhave të tjera të mëdha. Leku i nënshtrohet një regjimi të lirë të kursit të këmbimit, ku vlera e lekut kundrejt valutave të huaja përcaktohet lirisht në treg.
Aftësia e Qeverisë dhe Bankës së Shqipërisë për të kontrolluar paqëndrueshmërinë e lekut varet nga një numër i faktorëve politikë dhe ekonomikë, duke përfshirë aftësinë për të kontrolluar inflacionin, disponueshmërinë e rezervave valutore dhe IHD-ve, të cilat janë jashtë kontrollit të Qeverisë dhe Bankës së Shqipërisë. Shqipëria është gjithashtu një importues neto i mallrave. Çdo amortizimin i rëndësishëm i lekut kundrejt euros, dollarit amerikan apo monedhave të tjera të mëdha do të rriste kostot e importeve dhe shërbimit të borxhit të Shqipërisë. Përveç kësaj, një zhvlerësim i konsiderueshëm i lekut kundrejt euros, dollarit amerikan apo monedhave të tjera të huaja mund të rezultojë në të ardhura të reduktuara.
9-Shqipëria nuk mund të bëhet anëtar i BE-së në të ardhmen e afërt dhe atë afatmesem ose mund të mos bëhet fare.
Që të bëhet një kandidat për anëtarësim në BE në qershor të vitit 2014, Shqipëria ka zbatuar një sërë reformash zgjedhore, gjyqësore, administrative dhe ekonomike për të përafruar ligjet e saj dhe praktikat qeveritare me ato të BE-së, për të përmbushur parakushtet për fillimin e negociatave për anëtarësim. Këto reforma kërkojnë stabilitet të institucioneve që garantojnë demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut si dhe respektimin dhe mbrojtjen e minoriteteve, ekzistenca e një ekonomie tregu funksionale, si dhe kapacitetin për të përballuar presionin konkurrues dhe forcat e tregut brenda BE-së; dhe aftësinë për të marrë përsipër detyrimet e anëtarësimit, duke përfshirë pranimin e qëllimeve të bashkimit politik, ekonomik dhe monetar. Ndërsa Shqipëria është në proces të implementimit të reformave të nevojshme strukturore dhe të tjera për të filluar negociatat e anëtarësimit, nuk mund të ketë siguri që Shqipëria do të jetë në gjendje të antarësohet në BE.
Në veçanti, të gjitha vendimet kryesore në lidhje me anëtarësim të mundshëm të Shqipërisë në BE do të kërkojnë një vendim pozitiv unanim të të gjitha shteteve anëtare të BE-së. Çdo rritje e ndjenjave anti-zgjerimit në BE apo ndonjë ndryshim i mundshëm në ligjet e BE në lidhje me Mbretërinë e Bashkuar apo dëshira e vendeve të tjera për të reformuar ligjet e BE-së mund të shkaktojë vonesa në procesin e pranimit të Shqipërisë.
10-Korrupsioni, pastrimi i parave dhe krimi i organizuar mund të pengojë rritjen e ekonomisë shqiptare, të vonojë ose përjashtojë hyrjen në BE dhe të ndikojë negativisht në Shqipëri.
BE-ja, analistë të pavarur dhe institucionet shumëkombëshe, të tilla si FMN, kanë identifikuar korrupsionin, pastrimin e parave dhe krimin e organizuar si shqetësime në Shqipëri. Në 2014 në indeksin e perceptimit të korrupsionit nga Transparency International, Shqipëria renditet e 110 nga 175 vendet në shqyrtim (me 1 vend renditet konsideruar më pak i korruptuar). Për krahasim, Kosova është renditur e 110-a, Mali i Zi u rendit e 76, Maqedonia është renditur e 64-të dhe Greqia renditet i 69.
Akuzat ose prova të korrupsionit, pastrimit të parave dhe krimit të organizuar që përfshijnë qeverinë apo anëtarët e tij, pa marrë parasysh nëse akuza të tilla nuk janë provuar si të vërteta, mund të krijojnë tensione mes partive politike, duke destabilizuar koalicionin qeverisës apo të rezultojë në zgjedhje të parakohshme. Akuzat për korrupsion janë përkeqësuar nga zhvillimi i infrastrukturës së mbledhjes së taksave në Shqipëri. Përveç kësaj, korrupsioni, pastrimi i parave apo krimi i organizuar në Shqipëri mund të ketë një ndikim negativ në ekonominë e Shqipërisë dhe reputacionin e saj jashtë vendit, veçanërisht në aftësinë e saj për të tërhequr investime të huaja, dhe mund të ndikojë negativisht në përparimin drejt anëtarësimit në BE. Një kombinim i të gjitha ose disa prej këtyre faktorëve mund të çojë në efekte negative në kushtet ekonomike dhe sociale në Shqipëri, të cilat mund, nga ana tjetër, të çojë në një përkeqësim të mëtejshëm të financave publike dhe një efekt material në aftësinë e Shqipërisë për të financuar pagesat në detyrimet e borxhit, thuhet në analizën e rreziqeve.
11-Sistemi ligjor i Shqipërisë nuk është zhvilluar plotësisht dhe paraqet rreziqe më të mëdha dhe pasiguri sesa në një sistem më të zhvilluar juridik.
Shqipëria ka marrë dhe vazhdon të marrë, masa që kanë për qëllim zhvillimin e sistemit të tij ligjor, duke punuar për të siguruar krahasueshmërinë në sistemet ligjore të BE-së dhe vendeve të tjera demokraci më të zhvilluar.
Pavarësia e sistemit gjyqësor dhe imuniteti i tij nga ndërhyrjet politike dhe ekonomike në Shqipëri mbeten subjekt për reforma të vazhdueshme. Prandaj, sistemi ligjor i Shqipërisë mbetet në tranzicion dhe është subjekt i rreziqeve të mëdha dhe pasigurive se një sistem më i konsoliduar ligjor. Rreziqet e tilla përfshijnë: (i) mospërputhjet e mundshme ndërmjet kushtetutës shqiptare dhe ligjeve të tjera.
Vendimet gjyqësore sipas ligjit shqiptar në përgjithësi nuk kanë bazohen në precedent dhe gjykatat në përgjithësi nuk orientohen vendimet e mëparshme gjyqësore të marra në baza të njëjta ose të ngjashme rrethanash më të.
Kjo mund të rezultojë në një aplikim kontradiktor të legjislacionit shqiptar për të zgjidhur mosmarrëveshjet e njëjta ose të ngjashme. Këta dhe faktorë të tjerë mund të ndikojnë negativisht në kushtet ekonomike dhe mjedisin për investime në Shqipëri, duke përfshirë edhe gatishmërinë e investitorëve të huaj dhe të tjerë për të investuar në Shqipëri, ose për të siguruar financim për projekte dhe kompanitë në Shqipëri
