Goditja e Izraelit në vendin kryesor të pasurimit të uraniumit të Iranit në Natanz të premten shkatërroi pjesën mbitokësore të impiantit dhe besohet se ka dëmtuar aftësitë e tij nëntokësore të pasurimit të uraniumit.
Edhe pse Izraeli qëlloi me raketa edhe Fordow, ku ndodhet një tjetër objekt ku mund të pastrohet karburanti bërthamor, besohet se ajo bazë është ende plotësisht funksionale.
Me rreth 2,000 centrifuga në funksion, impianti i pasurimit prodhon uranium të pasuruar deri në 60%, një hap larg pasurimit prej 90% të kërkuar për prodhimin e armëve.
Ajo që e dallon këtë objekt, i cili ndodhet rreth 95 km në jugperëndim të kryeqytetit Teheran, nga objektet e tjera të dëmtuara nga bombardimet izraelite më 13 qershor, është se është ndërtuar në një shpat mali dhe shtrihet në një thellësi prej rreth 260 deri në 300 metra, duke e bërë atë imune ndaj sulmeve ajrore. Disa objekte u dëmtuan rëndë nga bombardimet izraelite më 12 qershor dhe ditët në vijim, por Fordow mbetet i paprekur.
Ekspertët vlerësojnë se sulmet e rregullta ajrore mund të dëmtojnë sipërfaqen, duke e bërë atë përkohësisht të papërdorshme, por shkatërrimi i grupeve të centrifugave dhe rezervave të uraniumit në objekt do të kërkonte përfshirjen e drejtpërdrejtë të Shteteve të Bashkuara, të cilat kanë kokën bërthamore që mund ta shkatërrojë atë, GBU-57 A/B Massive Ordnance Penetrator, një “shkatërrues bunkerësh” që mund të depërtojë 200 metra tokë ose beton para se të shpërthejë.
Për më tepër, SHBA-të kanë platformën e lëshimit të aftë për të përdorur raketën, bombarduesin e fshehtë B-2 Spirit.
Çfarë është impianti bërthamor i Fordow?
Prania e vendndodhjes në Fordow u bë publike në vitin 2009, SHBA-ja dhe Irani filluan bisedimet e tyre të para të drejtpërdrejta në 30 vjet.
“Qëllimi i këtyre negociatave është të arrihet një zgjidhje gjithëpërfshirëse afatgjatë e dakorduar reciprokisht, e cila do të siguronte që programi bërthamor i Iranit të jetë ekskluzivisht paqësor”, tha IAEA.
Ndërtimi i uzinës së pasurimit të karburantit në Fordow filloi në gjysmën e dytë të vitit 2007, sipas Teheranit, dhe u bë funksional në vitin 2009, i njëjti vit kur agjencitë perëndimore të inteligjencës zbuluan ekzistencën e impiantit në Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), duke e bërë Iranin ta pranonte publikisht atë.
Në vitin 2009, sipas raportimeve të medias, agjencitë e inteligjencës zbuluan se Irani po përpiqej të instalonte 3,000 ndarës centrifugale në objekt.
Dy vjet më vonë, drejtori i atëhershëm i përgjithshëm i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike, Yukiya Amano, raportoi se Irani kishte “instaluar ndarës centrifugale në Fordow me qëllimin e deklaruar” për të prodhuar uranium të pasuruar deri në 20%. Vitin pasardhës, organi mbikëqyrës bërthamor raportoi se Irani kishte trefishuar prodhimin e tij mujor të uraniumit të pasuruar 20% në Fordow.
Inspektimet e OKB-së në vitin 2012 zbuluan ekzistencën e tuneleve me mure të trasha dhe dyer rezistente ndaj shpërthimeve, me disa strehimore të mbrojtura nga 90 metra shkëmb, sipas një raporti në Washington Post.
Irani ra dakord të pezullojë pasurimin në Fordow dhe ta shndërrojë objektin në një qendër kërkimore pas nënshkrimit të Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA) në vitin 2015, gjatë administratës Obama.
Megjithatë, pas përçarjes së vitit 2018 midis Teheranit dhe Uashingtonit, për shkak të tërheqjes së administratës Trump nga marrëveshja dhe vendosjes së sanksioneve ndaj Teheranit për shkak të programit të tij të raketave balistike, aktivitetet e pasurimit të uraniumit rifilluan në objekt. Teherani pohon se programi është i destinuar për qëllime paqësore.
Gjatë një inspektimi të papritur nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike në vitin 2023, inspektorët gjetën grimca uraniumi të pasuruara në 83.7%, që është afër nivelit të nevojshëm për të prodhuar armë. Agjencia mbikëqyrëse bërthamore tha gjithashtu se Irani kishte lidhur dy grupe centrifugash që i lejonin asaj të pastronte uraniumin në 60%.
Një raport i Reuters tha se në tremujorin e fundit, u prodhuan 166.6 kilogramë uranium i pasuruar në 60%, i cili, nëse pasurohet më tej, mund të përdoret për të prodhuar rreth katër armë bërthamore, sipas kritereve të IAEA-s. Megjithatë, drejtori i përgjithshëm i mbikëqyrësit bërthamor të OKB-së, Rafael Grossi, i tha Sky News të enjten se ata nuk mund të konfirmonin që Irani po ndërtonte një armë bërthamore. Po atë ditë, Izraeli goditi reaktorin kërkimor të ujit të rëndë Khondab që ishte në ndërtim e sipër.
Në vitin 2015, Irani, Kina, Rusia, SHBA-të, Franca, Gjermania, Mbretëria e Bashkuar dhe Bashkimi Evropian nënshkruan Planin e Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA). Marrëveshja vendosi kufizime të rrepta në programin bërthamor të Iranit në këmbim të heqjes së sanksioneve.
Në vitin 2015, besohej se Irani kishte 2,700 centrifuga të instaluara në Fordow.
“Nuk do të ketë bisedime nën presion,”
Pasi Bordi i Guvernatorëve të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA) deklaroi se Irani kishte shkelur dispozitat e marrëveshjes së mbrojtjes bërthamore, Teherani tha se do të vazhdonte programin e tij dhe do të ndërtonte një strukturë tjetër me centrifuga më të përparuara. IAEA publikoi gjithashtu një raport ku thuhej se Irani kishte kryer “aktivitete të fshehta bërthamore” në tre vende, në shkelje të dispozitave të JCPOA-s, gjë që mund të çonte në sanksione nga partnerët evropianë të marrëveshjes.
Disa orë pas njoftimit të IAEA-s, Izraeli, i cili është i kujdesshëm ndaj ambicieve bërthamore të Teheranit, nisi sulme “parandaluese” kundër infrastrukturës së tij bërthamore dhe ushtarake javën e kaluar, si pjesë e Operacionit “Rising Lion”, duke synuar objekte dhe duke vrarë figura kyçe në programet e tij ushtarake dhe bërthamore.
Sipas Reuters, u godit edhe Natanz, impianti kryesor i pasurimit të regjimit me mbi 13,500 centrifuga në funksionim. Impianti Pilot i Pasurimit të Karburantit (PFEP) i impiantit strehon 164 centrifuga të përparuara që mund të pasurojnë uranium deri në 60%.
Që atëherë, të dy vendet kanë shkëmbyer raketa dhe dronë. Izraeli ka goditur objekte kyçe bërthamore në Natanz, Isfahan, Arak dhe Teheran, si dhe objekte iraniane të naftës dhe gazit, duke përfshirë ato në kryeqytetin Teheran dhe Parsin Jugor. Ai gjithashtu ka dëmtuar lançuesit tokë-tokë dhe fushat ajrore të regjimit islamik. Nga ana e tij, Irani ka goditur kompleksin spitalor Soroka në Izraelin jugor dhe Institutin e Shkencave Weizmann.
Numri i të vdekurve në Iran ka tejkaluar 220, sipas një raporti të BBC-së, ndërsa 24 janë vrarë në Izrael.
