Në samitin e Tianjin-it, Xi Jinping u paraqit si lideri i “Jugut të Madh global” dhe si arkitekti i një rendi të ri botëror: anti-perëndimor ose post-amerikan. Por nuk është një risi. Përkundrazi, bie në sy vazhdimësia me një periudhë shumë ndryshe në historinë e Kinës dhe botës. Pikërisht 70 vjet më parë, Republika Popullore e Mao-s u vendos në krye të një grupimi të gjerë vendesh në zhvillim. Dhe që atëherë, këtë e bënte në harmoni me Indinë. Ndërkohë, marrëdhëniet me Rusinë sovjetike po shkonin drejt një krize të rëndë.
“Të përbuzurit, të fyerit, të poshtëruarit, të mjeruarit, paria e racës njerëzore po takoheshin. Çfarë kishin të përbashkët ato kombe? Asgjë, veç ndjenjave të trashëguara nga marrëdhënia e tyre me Perëndimin. Ajo mbledhje ishte një gjykim ndaj botës perëndimore”. Kështu shkruante poeti afro-amerikan Richard Ëright, i impresionuar, si shumë intelektualë të asaj kohe, nga një ngjarje pa precedentë: Konferenca e vendeve jo të lidhura në Bandung, ku Kina e Mao-s ishte protagoniste.
Nga 18 deri më 24 prill 1955, qyteti i Bandungut në ishullin Java (Indonezi) pa lindjen e një lëvizjeje që tronditi aleancat e konsoliduara pas Luftës së Dytë Botërore. Termi “Bota e Tretë”, i cili më pas u bë sinonim i prapambetjes ekonomike, atëherë kishte hijeshinë e një blloku të ri politik. Ishte “i tretë” sepse nuk rreshtohej paraprakisht as me Amerikën, as me Bashkimin Sovjetik, por përpiqej të shmangej nga logjika e Luftës së Ftohtë. Brenda atij blloku ekzistonte një bosht “Cindia”, Pekin-Delhi, që vepronin si aleatë.
Figura si indiani Nehru, babai i pavarësisë së vendit të tij, egjiptiani Naser, jugosllavi Tito dhe Zhou Enlai, krahu i djathtë i Mao-s, nisën të kundërviheshin ndaj Luftës së Ftohtë duke krijuar një përballje të re globale: Jo më Lindje-Perëndim, por Veri-Jug. Përballë kapitalizëm-komunizëm, dilnin kundërshti të tjera. Të pasur-të varfër, qytet-fshat, të bardhë dhe raca të tjera. Ky vizion tregoi një qëndrueshmëri të habitshme. Sot, temat e përplasjes Veri-Jug mbijetojnë në retorikën propagandistike të Xi Jinping-ut, edhe pse konteksti është i ndryshëm.
Ndër dallimet më të mëdha: Putin nxitoi drejt samitit të Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait për të konfirmuar aleancën e tij të hekurt me Xi. 70 vjet më parë, pjesëmarrja e Zhou Enlai në Bandung ishte një nga shenjat e para të ndarjes së madhe mes dy “kishave” të komunizmit botëror, Moskës dhe Pekinit. Në vitin 1955 nuk ishte ende e sigurt që Kina do të çlirohej nga besnikëritë e saj komuniste dhe do të merrte kryesimin e vendeve të Jugut. Revolucioni maoist i 1949-s ishte një fitore për Bashkimin Sovjetik, që e kishte futur vendin më të populluar të botës në sferën e tij të ndikimit.
Në Amerikë, shumë politikanë, ushtarakë dhe diplomatë e konsideruan vitin 1949 si një vit katastrofik për dobësimin e forcave filo-perëndimore, dhe u hap debati mbi përgjegjësitë politike të atyre që kishin “humbur” Kinën, duke e lënë të rrëshqiste në kampin sovjetik. Megjithatë, që nga vdekja e Stalinit (1953), nisën të shfaqeshin krisje të thella në aleancën sino-sovjetike, dhe marrëdhëniet mes dy gjigantëve komunistë u përkeqësuan.
Mao kishte arsye cinike për të urryer liderin e ri sovjetik Nikita Hrushov, duhej shmangur që destalinizimi të ndikonte tek kinezët dhe të frymëzonte një “de-maoizim”, por ai kishte gjithashtu një etje të vërtetë për pavarësi nga hegjemonizmi i Moskës. Siç shihej në marrëdhëniet me vendet e Europës Lindore, Bashkimi Sovjetik kishte një vizion imperial të aleancave të tij. Të ishe partner i Moskës nënkuptonte t’i bindeshe direktivave të saj, përndryshe të përjashtoheshe nga “kisha” e marksizëm-leninizmit dhe të sulmoheshe ushtarakisht. Me ose pa Stalinin, ky vizion hierarkik nuk do të ndryshonte shumë. Shtypja e revoltës në Budapest (1956) dhe Pragë (1968), si dhe pushtimi i Afganistanit (1979), e vërtetuan në mënyrë mizore.
Pas doktrinës ideologjike, krerët sovjetikë mbronin interesa gjeopolitike të vazhdueshme me Rusinë cariste. Për këtë arsye, dy fuqitë e mëdha kontinentale si BRSS dhe Kina, me kufij të përbashkët gjigantë në Azi, ishin të destinuara të përplaseshin (deri në incidente të armatosura, si përplasjet në lumin Ussuri në 1969). Mao e parashikonte këtë mos-pajtueshmëri dhe ishte i vendosur të thyente rreshtat.
Prapaskenën e konferencës së Bandungut e përgatitën së bashku Mao (përmes Zhou Enlai) dhe Nehru me të ashtuquajturat pesë parime Pancha Shila, të marra nga pesë parimet morale të budizmit, të aplikuara në marrëdhëniet mes shteteve: respekti i ndërsjellë i integritetit territorial dhe sovranitetit; refuzimi i agresionit; refuzimi i ndërhyrjes në punët e brendshme; barazia; dhe bashkëjetesa paqësore.
Në kulmin e konfliktit ideologjik mes dy blloqeve, pjesëmarrësit në Bandung propozuan një “rrugë të tretë”, duke përpjekur të bashkonin nacionalizmat aziatikë e afrikanë, fe të ndryshme dhe tradita humaniste. U bashkuan në luftën kundër imperializmit, racizmit dhe shfrytëzimit, liderë kaq të ndryshëm sa komunistët kinezë e kapitalistët japonezë, teokratët sauditë dhe nacionalistët e djathtë indonezianë. Për Mao-n, logjika e Bandungut ofronte kornizën ideale për ndërtimin e socializmit të pavarur nga Moska dhe për t’u kandiduar si lider i vendeve të botës së tretë.
Ishte edhe rasti ideal për të thyer izolimin diplomatik që kishte dëmtuar Pekinin që nga 1949. Në 1955, Kina ishte ende një shtet i përjashtuar, e bojkotuar nga amerikanët, pa marrëdhënie diplomatike me vendet perëndimore që njihnin Tajvanin, madje as pa një vend në OKB. Bandung ishte rasti i parë i madh që Kina të hynte në politikën ndërkombëtare, duke nisur nga komuniteti aziatiko-afrikan. Më vonë do të bëhej edhe arena e sfidës së saj të hapur ndaj Bashkimit Sovjetik, projekt që Revolucioni Kulturor e shfaqi edhe më fort, të ofrohej maoizmi si varianti më i përshtatshëm i komunizmit për kombet e varfra e bujqësore.
Në Bandung, dëshira për autonomi nga Moska ishte ende dytësore krahasuar me karakterin bazë të asaj konference: Mbi të gjitha, ishte një samit i vendeve që kishin vuajtur nga kolonializmi dhe imperializmi perëndimor.
Gazeta amerikane The Christian Science Monitor në 1955 e komentoi kështu samitin: I përjashtuari është Perëndimi, theksi është te kombet me ngjyrë. Për aziatikët kjo do të thotë se më në fund fati i Azisë vendoset në Azi, jo në Gjenevë, Paris, Londër apo Uashington. Azia është e lirë. Ndoshta ky është evenimenti historik i shekullit.
Për Mao-n, çështja e “ngjyrës”, edhe pse mbetej e pashprehur hapur, ishte një element i rëndësishëm dallues nga Bashkimi Sovjetik. Komunistët e Moskës ishin sërish “të bardhë”, trashëgimtarë të Rusisë cariste, një perandori koloniale agresive dhe grabitqare sa Anglia dhe Franca. Ndërsa Kina kishte qenë viktimë e imperializmave të bardhë (dhe atij japonez). Për vite, propaganda e Mao-s do të luante me këtë afinitet me kombet aziatike, afrikane dhe latinoamerikane.
Sfida e Jugut ndaj Veriut solli shumë suksese. Për disa protagonistë të asaj konference, rruga e bërë që nga 1955 është e jashtëzakonshme. Jo vetëm Kina dhe India janë sot fuqi të mëdha ekonomike, por edhe Indonezia, Malajzia dhe Vietnami kanë arritur përparime të tilla sa nuk mund të konsiderohen më si “të përbuzurit e Richard Wright”. Ajo që i bashkon ende është ndjenja e të qenit “të ndryshëm” nga Perëndimi dhe rrënjosja e identitetit politik në epokën e luftërave të çlirimit nga kolonializmi.
70 vjet pas Bandungut, ajo nismë ka lënë një gjurmë të fortë në politikën e jashtme të Kinës. Edhe pse sot vendi i Mao-s është superfuqia ekonomike që sfidon supremacinë globale të SHBA-ve, diplomacia kineze në vendet e hemisferës jugore vazhdon të paraqitet si “një prej tyre”, duke e quajtur ende veten “komb në zhvillim” dhe duke evokuar solidaritetet e vjetra. Vizionin zyrtar të shekullit XXI, Pekini e mban të bazuar te multilateralizmi, duke shmangur një debat të hapur për “interesat e tij kombëtare”.
Megjithatë, udhëheqja aktuale përdor një gjuhë shumë më të butë, të lirë nga prozelitizmi agresiv ideologjik i maoizmit. Ajo këmbëngul se interesi i Kinës përputhet me interesin e përgjithshëm të njerëzimit. Shmang ta paraqesë ngritjen e saj industriale si një fenomen që mund të shkaktojë tensione me kombet e tjera.
Por realiteti është i shënuar nga thyerje të forta krahasuar me Bandungun. 70 vjet më parë, liderët e Botës së Tretë, edhe pse nuk rreshtoheshin me Bashkimin Sovjetik, përqafonin socializmin si model qeverisjeje. Sot, të gjithë ata që kanë arritur përparime të jashtëzakonshme, Kina, India, Vietnami e shumë të tjerë, e kanë bërë këtë duke imituar Perëndimin, duke përthithur shkencën, teknologjinë dhe modelin kapitalist. Socializmi, aty ku mbetet doktrinë zyrtare si në Pekin e Hanoi, nënkupton kontroll politik autoritar të një partie të vetme, por bashkëjeton me ekonominë e tregut.
Mirëqenia që ka ndryshuar kushtet e jetesës për 3 miliardë njerëz erdhi falë hapjes së tregjeve perëndimore për produktet e tyre. Dhe Kina, teksa bëhej superfuqi ekonomike, për vendet e tjera në zhvillim shpesh rezultonte një konkurrent i rrezikshëm, madje investitor grabitqar. Edhe boshti “Cindia” vuan nga këto kontradikta: ndërsa Xi përqafon Narendra Modin dhe i ofron një aleancë alternative ndaj Amerikës, në praktikë ekonomitë e Kinës dhe Indisë janë rivale.
Por thyerja më e madhe krahasuar me vitin 1955 është përmbysja në marrëdhënien Pekin-Moskë. 70 vjet më parë, Mao përgatitej për ndarjen e madhe, sepse kishte frikë të binte nën imperializmin sovjetik. Sot, balancat janë përmbysur brutalisht në favor të Kinës: Putin nuk mund të bëjë pa mbështetjen e saj, por në afat të gjatë ka vënë Rusinë në pozitën e një kolonie kineze.
Shkrim nga Federico Rampini, Corriere della Sera
