Tom Barrack, i dërguari special i administratës Trump, ka ndërmjetësuar bisedime midis Izraelit dhe Sirisë. Të dielën, ai mbërriti në Jerusalem dhe u takua me Kryeministrin Benjamin Netanyahu dhe Ministrin e Çështjeve Strategjike, Ron Dermer.
Ndërkohë, Nadim Koteich, menaxheri i përgjithshëm i Sky News Arabia, mori pjesë në një konferencë për shtyp në gjuhën arabe me Presidentin sirian Ahmad al-Sharaa. Koteich tha të hënën se Damasku është në bisedime të avancuara me Izraelin për një marrëveshje sigurie. Sky News e cilësoi marrëveshjen e ardhshme si një hap drejt ndërtimit të besimit dhe ndoshta edhe drejt arritjes së një marrëveshjeje paqeje.
A është paqja me Sirinë e afërt, apo po flasim për një marrëveshje të kufizuar sigurie?
Al-Sharaa tha se një marrëveshje paqeje nuk është në axhendë, por nëse në të ardhmen do të bëhet e qartë se një marrëveshje paqeje do t’i shërbente interesave të Sirisë dhe rajonit, Damasku nuk do të ishte kundër. Burime qeveritare siriane thanë se bisedimet me Izraelin po fokusohen në masa sigurie që do të implementohen gradualisht dhe që do të ofrojnë një bazë për ndërtimin e besimit.
Izraeli ka dhënë shumë pak informacion për bisedimet. Dy muaj më parë, nuk ishte i interesuar as për një marrëveshje të ngushtë sigurie që do të kufizonte lirinë e tij të veprimit në Siri. Në vend të kësaj, synonte një periudhë të gjatë ndërtimi besimi që mund të çonte drejt një marrëveshjeje të plotë paqeje.
Duket se dy gjëra kanë ndryshuar qasjen e Izraelit, ose një kombinim i tyre: presioni amerikan dhe dhuna në Sweida në korrik, ku u përplasën druzët me milicitë beduine dhe forcat qeveritare.
Sipas Observatorit Sirian për të Drejtat e Njeriut, më shumë se 1,300 persona, shumica druzë, u vranë gjatë dhunës, shumë prej tyre u ekzekutuan nga qeveria. Udhëheqësit druzë në Izrael fajësuan regjimin e al-Sharaa për masakrën. Izraeli ndërhyri duke sulmuar pallatin presidencial në Damask dhe forcat qeveritare në rrugën drejt Sweida-s. Një armëpushim u shpall pas ndërhyrjes amerikane.
Të futur në Marrëveshjet e Abrahamit, traktati i normalizimit të Izraelit me vendet arabe i nisur në 2020, “ishte një fantazi financiare e nxitur nga Trump,” thotë Carmit Valensi, hulumtuese e lartë në Institutin për Studime të Sigurisë Kombëtare dhe drejtuesja e Programit të Arenës së Veriut.
“Tani, edhe Izraeli e kupton se një qasje e tillë nuk është ende e zbatueshme nga perspektiva e sigurisë dhe politike. Regjimi nuk është ende i qëndrueshëm. Ne duhet të kemi një lloj provë, të fillojmë me një marrëveshje të kufizuar sigurie dhe të shohim nëse pala tjetër mund ta respektojë atë”.
Cilat janë interesat e Sirisë në këtë proces dhe çfarë kërkon ajo?
Zyrtarët sirianë thanë për Haaretz se prioriteti kryesor i regjimit është mbijetesë në mes të kaosit që ende mbretëron në vend. Damasku dëshiron të sigurojë rrjedhën e burimeve drejt Sirisë, kryesisht përmes vendeve të Gjirit dhe me mbështetjen amerikane.
Siria ka thënë se çdo marrëveshje me Izraelin duhet të bazohet në Marrëveshjen e Ndërprerjes së Forcave të vitit 1974 në Lartësitë e Golanit. Ato duhet të përfshijnë rregullime sigurie për të ruajtur sovranitetin sirian dhe për të parandaluar një eskalim ushtarak në kufi me Izraelin.
Forcat nën komandën e al-Sharaa nuk përbëjnë kërcënim për Izraelin. Por ai nuk mund të lejojë që milicitë ose organizatat palestineze të vendosen në jug të Sirisë, dhe nuk dëshiron të jetë nën ndikimin e Hezbollah-ut apo Iranit.
Mbijetesa e regjimit varet plotësisht nga Shtetet e Bashkuara dhe vendet e Gjirit, veçanërisht Arabia Saudite. Prandaj, kërkesat e Izraelit për një zonë të demilitarizuar në jug të Sirisë, vendosjen e forcave sigurie me armë të lehta atje dhe ndalimin e forcave të huaja janë mirëpritur në Damask.
Çfarë është Marrëveshja e Ndërprerjes së Forcave e vitit 1974? Kur u shkel?
E nënshkruar nga Izraeli dhe Siria në maj 1974, marrëveshja mbylli një luftë të zgjatur në veri të Lartësive të Golanit, të cilat mbetën nën kontrollin izraelit pas Luftës së Yom Kippur vitin e kaluar. Gjatë luftimeve post-luftë, Izraeli pushtoi pikën më të lartë në Malin Hermon nga Siria. Si pjesë e marrëveshjes, Izraeli tërhoqi trupat në linjat para-luftës.
Në territorin sirian, marrëveshja vendosi një zonë të demilitarizuar midis forcave siriane dhe izraelite, ku ishte vendosur një forcë vëzhgimi e OKB-së, UNDOF. Mandati i saj është rinovuar çdo gjashtë muaj nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së. Zona përfshin një brez me gjerësi të ndryshme në anën siriane të Lartësive të Golanit, deri në majën e Hermonit. Në të dyja anët, siriane dhe izraelite, prania e ushtarëve dhe armëve ishte e kufizuar.
Al-Sharaa nuk mund të lejojë që milicitë ose organizatat palestineze të vendosen në jug të Sirisë, dhe nuk dëshiron të jetë nën ndikimin e Hezbollah-ut ose Iranit.
Dhjetorin e kaluar, kur regjimi i Assadit ra në Siri, Izraeli mori kontrollin e zonës së demilitarizuar dhe Netanyahu deklaroi marrëveshjen e vitit 1974 si të pavlefshme. Të hënën, al-Sharaa i tha gazetarëve se po kryente “bisedime të avancuara mbi mundësinë e një marrëveshjeje sigurie midis Damaskut dhe Tel Avivit”. Ai tha se marrëveshjet “do të bazohen në linjat e vitit 1974”.
Rëndësia e këtij kushti nuk është e qartë; pyetja kryesore është nëse Izraeli do të tërhiqet nga gjithë territori që ka pushtuar përtej linjave të vitit 1974 apo vetëm pjesërisht.
A pritet që Izraeli të tërhiqet nga gjithë territori i pushtuar në dhjetor?
Pak pas se Izraeli mori kontrollin, Ministri i Mbrojtjes, Israel Katz, përsëriti se Hermoni sirian është “sytë e Izraelit” dhe njoftoi se IDF do të qëndrojë atje pafundësisht. Ai bëri komente të ngjashme për të gjithë zonën e demilitarizuar.
Valensi nga Instituti për Studime të Sigurisë Kombëtare thotë se Izraeli e konsideron Hermonin sirian si një aset strategjik që nuk ka dëshirë ta dorëzojë së shpejti.
Të martën, Katz shtoi: “IDF do të qëndrojë në majën e Malit Hermon dhe në zonën e demilitarizuar, e cila është e nevojshme për të mbrojtur komunitetet e Golanit dhe Galileut.” Sipas Katz, Izraeli synon gjithashtu të “mbrojë druzët në Siri.”
Çështjet kyçe janë ritmi i tërheqjes së Izraelit dhe vijat përfundimtare ku do të ripozicionohet. Një burim druzë tha për Haaretz se Uashingtoni mbështet një tërheqje drejt linjave të vitit 1974 “me disa përmirësime të caktuara.”
Valensi thotë: “Sirianët nuk janë të gatshëm ta pranojnë këtë, të paktën jo në deklaratat e tyre zyrtare.” Por shton se mund të bien dakord për një tërheqje graduale me një afat të qartë kohor.
Izraeli aktualisht ndjek disa parime: Së pari, synon të sigurojë kushtin që Netanyahu vendosi në shkurt: demilitarizimin e Sirisë në jug të Damaskut. Së dyti, dëshiron që marrëveshjet me Sirinë të ruajnë konceptin e sigurisë së Izraelit pas 7 tetorit, i cili kërkon kontroll izraelit mbi territore përtej kufijve ku ka kërcënime të mundshme. Së treti, në përputhje me kërkesat druzë, Izraeli kërkon të krijojë një korridor humanitar midis zonës nën kontrollin e IDF dhe provincës siriane Sweida në jug-lindje.
Është shumë e mundshme që Izraeli të duhet të komprometojë mbi këto tre pika, por nuk dihet se në çfarë mase.
Pse insistojnë druzët për një korridor humanitar?
Dermer, ministri i çështjeve strategjike, u takua dy herë gjatë muajit të kaluar në Paris me Ministrin e Jashtëm sirian Asaad al-Shibani dhe me Barrack, emisarin amerikan. Një temë ishte kufizimi i operacioneve izraelite në Siri. Udhëheqësi shpirtëror i komunitetit druz në Izrael, Sheikh Muwafak Tarif, gjithashtu u takua me Barrack dhe i kërkoi të krijojë një korridor humanitar që të sjellë ndihma për Sweida-n dhe të jetë jashtë kontrollit të regjimit të al-Sharaa.
Druzët kërkojnë gjithashtu heqjen e bllokadës mbi provincën, kthimin e të zhvendosurve në fshatrat druzë të braktisur, tërheqjen e forcave të regjimit, rindërtimin dhe kompensimin për dëmet e korrikut, si dhe krijimin e një ekipi ndërkombëtar për të hetuar ngjarjet.
Yusri Hazran, studiues i Lindjes së Mesme dhe studimeve islame në Shalem College në Jerusalem, thotë se komuniteti druz sirian ka dy kërkesa kryesore. E para është që Siria të bazohet në komunitete kombëtare dhe një qeveri demokratike që reflekton diversitetin kulturor të vendit. E dyta është sigurimi i masave humanitare që do të përfundojnë bllokadën e regjimit të al-Sharaa mbi provincën Sweida kundër druzëve.
Qeveria e al-Sharaa mohon se ka vendosur një bllokadë të tillë. Sipas Kombeve të Bashkuara, qasja në provincë është me të vërtetë shumë e kufizuar dhe situata humanitare është kritike.
Tom Fletcher, nënsekretar i përgjithshëm i OKB-së për çështje humanitare, i tha javën e kaluar Këshillit të Sigurimit se rreth 185,000 persona në provincat Sweida dhe Daraa, si dhe në fshatrat pranë Damaskut, mbeten të zhvendosur. Ai tha se ka një nevojë urgjente për ushqim, ilaçe, ujë të pastër dhe karburant, si dhe për rikthimin e rrjetit të ujit dhe energjisë.
Shkrim nga Haaertz
