Si mund ta parashikojmë se ku do të shfaqet një sëmundje tropikale vdekjeprurëse si Ebola, ndoshta sëmundja më shkatërruese në botë? Që kur u shfaq për herë të parë në një qytet të vogël buzë një pylli kongolez, ajo ka shpërthyer në shtatë vende të tjera afrikane, shpesh mijëra kilometra larg njëra-tjetrës.
Ndonjëherë shfaqet në pyjet e largëta dhe më pas zhduket për vite me radhë. Herë të tjera është shfaqur në qytete, teksa hamendëson organet botërore dhe qeveritë që përpiqen të përgjigjen sa më shpejt të jetë e mundur. Por në të vërtetë, duke pasur parasysh të dhëna të mira, sëmundja famëkeqe e paparashikueshme zoonotike – ose e bartur nga kafshët, e cila u kalohet njerëzve përmes lakuriqëve të natës, në të vërtetë mund të jetë mjaft e parashikueshme, beson David Redding, një studiues në Institutin e Zoologjisë në Londër, shkruan theguardian.
Redding dhe një ekip ekologësh të sëmundjeve nga University College London (UCL) kanë ndërtuar një model kompjuterik që përfshin shqetësime mjedisore dhe ndryshime shoqërore, të tilla, si shpyllëzimi dhe zgjerimi urban, lëvizja e kafshëve pritëse, ndryshimi i pritshëm i klimës, temperatura, reshjet, mjedisi dhe lidhjet e transportit. Ka parashikuar me saktësi se ku do të shfaqen tre shpërthimet e fundit, megjithëse jo kohën e tyre, transmeton Telegrafi.
Hartat e Reddingut tregojnë pikat e nxehta të Ebolës në vendet e pritshme, të tilla, si Gabon dhe Republikën Demokratike të Kongos, por edhe në vendet që nuk kanë pasur shpërthime kurrë më parë. “Është shumë herët për të thënë nëse kemi kapur modelin e vërtetë të rrezikut”, thotë ai. “Ne kemi përdorur kuptimin tonë se si klima dhe mjedisi krijojnë kushtet e përshtatshme për speciet e kafshëve që bartin virusin Ebola, ku më pas njerëzit dhe këto kafshë kontaktojnë njëri-tjetrin”.
“Nuk ka asnjë arsye pse ky model nuk duhet të përdoret për të parashikuar shpërthime të më shumë se 200 sëmundjeve të tjera të njohura zoonotike”, thotë Kate Jones, kryetare e ekologjisë dhe biodiversitetit në UCL, e cila punoi me Reddingun.
Deri më tani, parashikimi i sëmundjeve zoonotike është mbështetur në mbikëqyrje dhe gatishmëri. “Mbikëqyrja është përqendruar kryesisht në identifikimin e rasteve të hershme të një virusi, identifikimin e indeksit – ose rastin e parë dhe pastaj përgjigjen”, thotë Dennis Carroll, ish-drejtori amerikan për gripin e pandemisë dhe kërcënimet në zhvillim. “Por viruset që paraqiten si kërcënime për të ardhmen tonë, tashmë ekziston. Atëherë, pse ta presim?”
Nën Barack Obaman (ish-presidenti i SHBA-ve), Carroll drejtoi programin Predict të qeverisë amerikane, i cili synonte të ishte një sistem i paralajmërimit të hershëm. Në kohën kur Donald Trumpi (presidenti aktual i SHBA-ve) e mbylli atë në vitin 2019, një temë e përsëritur në këtë fushë, parashikimi kishte punuar me gjuetarë të viruseve, universitete, konservatorë dhe muzeume të historisë natyrore për të mbledhur më shumë se dy milionë mostra të mukusit dhe pështymës nga mijëra specie zogjsh dhe gjitarësh.
“Ne jemi në fazën e viruseve që kemi disa të dhëna, por kemi nevojë për shumë më tepër dhe duhet t’i përdorim ato përmes modeleve siç bëjnë meteorologët. Ka vetëm 4500 coronaviruse. Pse nuk mund t’i dokumentojmë në tërësinë e tyre? Parashikimi na tregoi se mund ta bënim”, tha ai.
Mënyra më e mirë për të parashikuar sëmundjet zoonotike, thotë ekologu i sëmundjes, Richard Ostfeld i Institutit të Studimeve të Ekosistemit Cary, mund të jetë hulumtimi i ngushtë i njerëzve që shqetësojnë më shumë mjediset natyrore. “Ekziston një keqkuptim i përhapur se natyra e egër është burimi më i madh i sëmundjes zoonotike. Kjo ide është përforcuar nga portretizimet e kulturës popullore të xhunglave të mbushura me kërcënime mikrobike. Kërcënimet e mëdha zoonotike në të vërtetë lindin aty ku zonat natyrore janë shndërruar në toka bujqësore, kullota dhe zona urbane”, thotë ai, transmeton Telegrafi.
Është po aq e rëndësishme të përqendrohesh në bujqësi, thotë biologu evolucionar i Universitetit Bath Sam Sheppard, hulumtimi i të cilit sugjeron që fermat e mëdha të kafshëve krijojnë kushte të përsosura për bakteret dhe patogjenët e tjerë për t’u përhapur midis kafshëve dhe njerëzve, duke rritur rrezikun e infeksioneve vdekjeprurës, të tilla, si E coli, salmonella dhe kampilobakteri.
Ne jemi në “epokën e pandemive”, thotë Peter Daszak, drejtori i Aleancës EcoHealth, të cilës gjithashtu iu ndalua financimi i kërkimit nga Trumpi në muajin prill sepse kishte punuar me Institutin e Virologjisë Wuhan – fondet që nga ajo kohë janë ndaluar.
“Ne i trajtojmë pandemitë si një çështje e reagimit ndaj katastrofave. Ne presim që ato të ndodhin dhe shpresojmë që një vaksinë ose ilaç të mund të zbulohet shpejt. Por ende nuk ka vaksinë të disponueshme për virusin Sars të vitit 2002-03, as për HIV / Aids ose Zika, ose një mori patogjenësh në zhvillim. Ne duhet të fillojmë të punojmë në parandalimin përveç përgjigjeve”.
“Pandemitë janë si sulmet terroriste”, thotë ai. “Ne e dimë përafërsisht se ku e kanë origjinën dhe kush është përgjegjëse për to, por nuk e dimë saktësisht se kur do të ndodhë tjetra. Ato duhet të trajtohen në të njëjtën mënyrë – duke identifikuar të gjitha burimet e mundshme dhe duke çmontuar ato para sulmeve të tjera pandemike.
g.kosovari
