“Nëntë të vërteta për Shkupin: Çfarë do të sjellë konflikti i shqiptarëve dhe sllavo-maqedonasve”

1. Marrëveshja e Ohrit e nënshkruar në gusht të vitit 2001 në mes të gjitha partive politike sllavo-maqedonase dhe shqiptare, nën kujdesin dhe presionin e BE-së dhe SHBA-ve, shkaktoi një ndryshim të konsiderueshëm në strukturën e shtetit të vendit tonë fqinj dhe në të njëjtën kohë në shpërndarjen e pushtetit. Ushtria Çlirimtare Kombëtare (UÇK) u shndërrua në partinë kryesore politike të shqiptarëve (BDI) e kryesuar nga udhëheqësi karizmatik Ali Ahmeti. Unë nuk do të ndalem në dispozitat e veçanta të Marrëveshjes së Ohrit. Si çdo marrëveshje, bilaterale, multilaterale ose ndërkombëtare shpreh rrethanat dhe bilancin e forcave.

2. Por duke pasur kontakt të drejtpërdrejtë dhe informacion të saktë dhe të vazhdueshëm mbi ngjarjet në fqinjin tonë verior duhet të pranoj se shumë nga kërkesat e popullsisë shqiptare të FYROM, sikurse ishte përdorimi i gjuhës shqipe dhe nevoja për arsimin universitar në gjuhën shqipe, ishin kërkesa të arsyeshme dhe me efekt të moderuar të menjëhershëm  pas pavarësisë së vendit. Qëllimi i parë dhe kryesor i shqiptarëve ishte dhe mbetet anëtarësimi i vendit në NATO (kryesisht) dhe në Bashkimin Evropian. Një perspektivë e tillë erdhi në kundërshtim me zgjedhjen e një politike primitive dhe irredentiste ndaj Greqisë që ushtroi kryeministri Nikolla Gruevski. Sulmi barbar i militantëve maqedonas, ndaj liderit maqedonas të opozitës, në sallën e parlamentit në Shkup, përbëjnë polarizim dhe kultivim të halucinacioneve të cilat në mënyrë sistematike kanë dominuar klasën politike të vendit tonë fqinj për një dekadë. Sot po shkatërrohen statujat e Aleksandrit të Madh në Shkup dhe simbolet e identitetit kombëtar të cilat i kërkonin përmes politikës formale të arkaizmave.

3. Popullsia shqiptare e Maqedonisë refuzoi të marrë pjesë në referendumin e 8 shtatorit të vitit 1991 në të cilën ish-Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë, u bë e pavarur me emrin e saj kushtetues “Republika Makedohnjia” (“Republika e Maqedonisë”). Po përdor versionin sllavo-maqedonas të emrit, sepse kështu i referohet në kushtetutën e saj të shkruar në alfabetin cirilik. Shqiptarët në zonat perëndimore të vendit (Tetovë, Gostivar, Dibër) shpallën Republikën e tyre nën emrin “Republika e Iliridës”. I supozuari presidenti gjysmë i moderuar Kiro Gligorov nuk dha përshtypjen se e mirëpriti pozitivisht propozimet e ndërmjetësuesve ndërkombëtarë të komunitetit (OSBE) Gert Arens dhe Max Van der Stoel për gjuhën shqipe dhe themelimin e fakultetit shqiptar në kuadër të Universitetit të Shkupit.

4. Preambula e Kushtetutës 1991 ka qenë rrënja e keqja për komunitetin e madh në numër shqiptar duke i cilësuar “qytetarë të kategorisë së dytë”, sikurse e thotë lideri historik shqiptar, Arben Xhaferri. Unë kujtoj se pavarësisht nga emri, preambula e Kushtetutës dhe artikuj të tjerë (p.sh. neni 49) kanë shkaktuar dhe vazhdojnë të shkaktojnë reagimin e Greqisë. Kurrë nuk kam menduar se Marrëveshja e Ohrit ishte fundi, e kundërta, ajo ishte një stacion i rëndësishëm në përpjekjen për të kuruar një virus të polarizuar dhe konfrontues  i cili është endemik. Në kundërshtim me pohimet se politikanët sllavo-maqedonas madje dhe zëra të njohur nga ana jonë për qëndrimet irredentiste të Akademinë e Shkencave të Shkupit (MANU) virusi nuk është futur as nga Greqia, as nga Bullgaria dhe as Shqipëria.

5. Më 24 qershor 2011, në një intervistë të gazetës të Shkupit (atëherë e pavarur) Utrinski Vesnik, unë jam pyetur nëse Marrëveshja e Ohrit i dha një përgjigje definitive çështjes shqiptare. Përgjigja ime gjashtë vjet më parë ishte si më poshtë:

–      Përgjigjja ime JO nuk është kategorike. Gjërat janë me të vërtetë mirë për gjuhën shqipe në krahasim me situatën në të cilën ishin të drejtat civile dhe barazia në të kaluarën. Megjithatë, nga këndvështrimi  strategjik, shqiptarët në vendin tuaj janë pengje të politikës arkaike dhe të mungesës së perspektivës në Bashkimin Evropian dhe në NATO.

–      Mënyra e vetme për një stabilizim përfundimtar të shtetit është që partitë politike shqiptare së bashku të nënshkruajnë një platformë politike, duke theksuar se prioritet i tyre është zgjidhja e çështjes së emrit me Greqinë, që do bëjë të mundur anëtarësimin në NATO dhe hapjen e negociatave për anëtarësim me Bashkimin Evropian sa më shpejt.

–      Unë mendoj se për herë të parë në historinë e vendit tuaj, shqiptarët mbajnë në duart e tyre çelësin për të ardhmen e vendit tuaj.

(Pikëpamjet e mia janë të kombinuara me një propozim gjithëpërfshirës për marrëdhëniet e Greqisë me FYROM dhe faktori shqiptar në Ballkan përfshihet gjerësisht në librin tim “Vizione dhe Chimeres – Rrugëtimet e një diplomati (Publikime I.Sideris, 2016)” dhe “Kriza tjetër – dëshmia e një ambasadori (Publikime Infognomon, 2013) “.

6. Greqia u detyrua në një traktat të SHBA-ve për miqësi dhe trajtimin si aleat në nëntor 2004. Unë ju rikujtoj se nën pretekstin e nevojës për të votuar në favor të paketës sllavo-maqedonase që parashtronte Marrëveshja e Ohrit, Uashingtoni ofroi në këmbim emërtimin e shtetit sipas kushtetutës. Përveç reagimeve të arsyetuara, ankesat dhe pyetjet që iu parashtruan Greqisë, ky vendim i madh politik i SHBA-ve krijoi një krenari dhe besim të veçantë në Shkup. Sidomos në ngritjen dhe mëkëmbjen e sistemit sllavo-maqedonas. Në të njëjtën kohë minoi negociatat midis Athinës dhe Shkupit, duke reduktuar dëshirën për zgjidhje nga sllavo-maqedonasit. Unë dëshiroj të shpresoj se akoma dhe tani SHBA-të e kanë kuptuar se përgjegjësia i takon plotësisht politikës së qeverisë së Gruevskit. Greqia u detyrua pa dëshirën e saj  të paguajë një çmim shumë serioz në një çështje për të cilën nuk kishte asnjë përgjegjësi.

7. E ashtuquajtura “Platforma Shqiptare” për FYROM i bën një referencë të veçantë nevojës për të zgjidhur çështjen e emrit. Propozon miratimin e detyrueshëm të një deklarate në Parlamentin e Shkupit, në mënyrë që të detyrojë qeverinë për të zgjidhur problemin. Ajo kërkon edhe pjesëmarrjen e shqiptarëve në bisedimet me Greqinë. Arsyeja është e qartë. Sipas këtij Teksti që mban firmën e të gjithë liderëve politikë shqiptarë në FYROM, zgjidhja e çështjes së emrit do të heqë pengesat për integrimin e vendit në NATO dhe bisedimet e pranimit në Bashkimin Evropian.

8. Greqia është e detyruar të lëvizë me kujdes. Kriza aktuale në vendin fqinj do të ketë vazhdimësi. Unë vlerësoj se me kalimin e kohës në mënyrë të pashmangshme do të çojë në një formë të re të shtetit të imponuar nga një rishikim të ri kushtetues. Pyetja nuk është nëse do bëhet, por kur do të bëhet. Përgjegjësinë kryesore e kanë rrethi i ngushtë i Nikola Gruevski dhe Presidenti i Republikës Georgi Ivanov i cili vepron më shumë si një mbrojtës politik i VMRO-së dhe më pak si një faktor uniteti.

9. Deklarata e shkurtër e Ministrisë së Jashtme greke e cila shprehte keqardhjen e saj për zhvillimet në vendin tonë fqinj dhe mos-përfshirjen tonë në punët e brendshme është e saktë dhe e dobishme. Ne gjithashtu mund të bëjmë një thirrje për të gjithë vendet fqinje me Ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë të mbajmë një qëndrim të përbashkët. Që do të thotë, mbështetje për sovranitetin dhe integritetin territorial dhe për të shmangur veprimet që mund të interpretohen si ndërhyrje të njëanshme.