Xhevdet Shehu
Ngjashmëria e ngjarjeve me personazhe dhe zhvillime aktuale janë krejt të rastësishme.
Trimi
Kjo ngjarje është tërësisht e vërtetë dhe tregohet shpesh edhe kësaj dite në anët tona, pavarësisht se kanë kaluar më shumë se tre breza jetë që nga koha kur ka ndodhur. Për të mos fyer ndonjë nga pinjollët e personazheve të këtij tregimi, (me sa kam marrë vesh, njëri nga nipërit e beut që është personazh në këtë tregim është bërë edhe deputet), unë po bëj një marifet të vogël: kam ndryshuar emrin e fshatit ku ka ndodhur ngjarja si dhe emrat e personazheve, pavarësisht se andej nga anët e mia e dinë mirë se si ka ndodhur e për kë bëhet fjalë…
Dhe ngjarja është kjo:
Selishta ka qenë një fshat i madh në atë kohë me rreth 300 shtëpi, që shtriheshin sa në fushë aq dhe në kodrat që e hijeshonin dhe e bënin më të bukur atje buzë lumit… Sot ku e ku është bërë më i madh e më i bukur, është thuajse një qytet ku ia vlen ta kalosh jetën se gjithë të mirat i ke te dera e shtëpisë. Një vend i bekuar ku rriten të gjitha pemët, që nga ulliri, fiqtë, shegët, dardhat e gorricat, kumbullat e qershitë, ftonjtë e kajsitë… Leri bagëtitë e imëta, lopët dhe bletët… Po mbi të gjitha janë njerëzit, aq të mirë e mikpritës si rrallëkund tjetër. Nejse e kishim llafin për atë kohë kur ka ndodhur ngjarja.
Beu i fshatit Selishte, Veli Rrapushi, tashmë që i kishte kaluar të pesëdhjetat, i kishte vënë punët në terezi dhe dukej se nuk kishte më halle. Ditë për ditë lutej vetëm për një gjë: Më jep o Zot ymër, ta gëzoj këtë të mirë që më ka ardhur në derë! Ai jetonte i qetë ndërsa pasuria i shtohej nga viti në vit duke bërë ziliqarë bejlerët e fshatrave të tjerë.
Mirëpo kishte ca kohë që beu i Selishtes nuk ishte mirë. Veli beu ishte vënë në një sëkëlldi të madhe pikërisht kur i dukej se punët po i shkonin mbroth dhe pasuria sa vinte e shtohej si asnjëherë tjetër. E kishin grabitur dy herë radhazi, ndërsa një herë tjetër, jo vetëm e kishin grabitur, por edhe rrahur. Ishin ca çuna të rinj me mjekra të zeza që nuk i njihte… Nga fshati i tij nuk ishin. Poshtërim më të madh për një bej me namuz si Veli Rrapushi nuk kishte në sy të bujqërve të tij të urtë e të përunjur… Sepse lajmi kishte marrë dhenë.
As ishte parë dhe as ishte dëgjuar një poshtërim i tillë për një bej. Kur i ndodhnin këto prapësi ai mbyllej në shtëpi, nxinte e sterronte dhe nuk dilte fare në faqe të dynjasë për ditë e ditë me radhë. Nuk qante hallin e parave që i kishin fluturuar, por të namuzit. “Më marrçin të keqen paratë që nuk më mbarojnë asnjëherë. Erzi mbi të gjitha! Paratë venë e vinë, kurse erzi po iku nuk kthehet më. Dhe burri pa nder është një hiç”, thoshte e ziente me veten e tij. Si mund të ishte ai kryelartë e të kapardisej pas atyre që i kishin ndodhur? Dhe këto kishin ndodhur në harkun e dy muajve. Gjithnjë e më shumë i shtoheshin dyshimet se cilët ishin armiqtë e vërtetë të tij, pasi grabitësit nuk i kishte njohur. Nga Selishta e tij nuk ishin, se ai i njihte të gjithë bujqërit e tij dhe, pavarësisht se e dinte shumë mirë se ata nuk e donin beun e tyre, por ishin të urtë e të nënshtruar dhe askush nuk do të guxonte t’i bënte atij atë që i kishin bërë ata të pafytyrët. Ata ishin të tërë borxhlinj ndaj beut të tyre, si në fajde ashtu dhe në sasinë e prodhimeve që u merrte si detyrim ndaj tij. Prandaj dhe ata, faqezinjtë që e kishin poshtëruar kushedi kush i kishte dërguar… Mund të ishin bejlerët dhe agallarët e fshatrave rreth e rrotull që ia kishin zilinë. Por ai nuk i drejtonte dot gishtin asnjërit. Sepse nuk kishte fakte… E pra, mund të ishin paguar ca horra nga ndonjë fshat tjetër për t’u hakmarrë ndaj tij. Se ç’punë kishin, në fund të fundit, ata të fshatrave të tjerë dhe të vinin e të poshtëronin në atë farë feje beun e madh të Selishtes? Por ndoshta krushqitë, miqësitë me fshatarët e Selishtes…
“Ah, edepsëzët!”, shfrynte Veli Beu dhe vinte vërdallë nëpër shtëpi pa vënë gjumë në sy. “Do ma paguajnë edepsëzët!”, përbetohej dhe vriste mendjen se si të shpëtonte nga kjo bela që e kishte zënë. Atë që i kishin bërë dy herë me radhë, mund t’ia bënin edhe 12 herë të tjera. Madje edhe mund ta vrisnin e të shkonte si qeni në vresht pa e marrë vesh njeri se si e qysh.
Të ankohej në qeveri e të kërkonte mbrojtjen e saj? Bah! Kurrën e kurrës! Kështu do ta merrte vesh e gjithë dynjaja, edhe ata që nuk e dinin se ekzistonte Veli Rrapushi. Jo, kjo ishte e pamundur…
Më në fund i dha dum: përhapi lajmin në gjithë krahinën se kërkonte një trim që ta ruante. Ai burrë që do të pranonte ta bënte këtë punë, pra të siguronte jetën e beut, do të kishte përfitime të mëdha: Do merrte një rrogë të majme, do vishej e do ngjishej si askush tjetër në fshat e, natyrisht, do të ushqehej gratis në sarajet e beut e të tjera e të tjera.
E mori vesh lajmin një fshatar i këputur nga Gjorovec, një fshat në kufirin verior të krahinës, që sa herë bëheshin ndarjet administrative herë kalonte në kazanë andej e herë kalonte në kazanë e këndejme. E quanin Hariz. Hariz Taja e quanin, por prej ca koshash e thërrisnin Hariz Hataja, sepse në një moment, gjatë një dasme gati e kishte mbytur një njeri vetëm se i kishte thënë “Ik, more brekëgrisur!”. E që atë herë, nami i tij e kaloi kufirin e fshatit… Ishte nja 35 vjeç dhe mbante mustaqe dhe dukej një burrë zakoni. Pavarësisht asaj zënkës me atë që i kishte thënë ‘brekëgrisur”, askush nuk e kishte provuar trimërinë e tij në punën e gishtit, domethënë të dyfekut. Sepse me dyfek ai nuk kishte vrarë asnjë njeri. Mund të ishte edhe trim dhe ja, rasti e solli. “Do vete ta provoj njëherë…” vendosi me veten e tij dhe pa e zgjatur u nis. Bëri një gjysmë dite rrugë në këmbë deri te beu i Selishtes dhe ai e priti menjëherë.
Sa e pa beu, u ngroh, domethënë ia mbushi syrin si nga boja ashtu dhe nga fshati që vinte. Pasi këmbyen një copë herë muhabet, të dy burrat ranë në ujdi për marrëveshjen. Të dy dukeshin të kënaqur. “Me këtë trim më duket se shpëtova”, mendonte beu Veli dhe rrëkëllente gotat e rakisë me mish pate e me ca turshi përpara. “Me këtë bej më duket se u thashë sikter të gjitha halleve” mendonte Harizi, trimi nga Gjoroveci.
Nejse, që t’i biem shkurt, të nesërmen Harizi filloi nga puna si trim i beut të Selishtes.
“Do shkojmë në kasaba sot”, i tha pas pak ditësh beu, pasi ishte veshur e ngjeshur si për në kasaba. Por edhe Harizi ishte veshur me rroba të reja dhe dukej se ishte tjetër njeri. Pushka në krah i jepte pamjen e një kreshniku. E kështu, beu në majë të kalit i kapardisur e trimi në këmbë para tij bënë udhë deri në qytet. Askush nuk i ngau dhe atë natë beun e zuri gjumi top me mendjen se kishte gjetur njeriun e duhur dhe kishte shpëtuar nga hallet që e kishin zënë. Dhe vërtet, kaluan disa muaj dhe askush nuk i ra më qafë beut. Harizi hante e pinte për shtatë palë qejfe, kishte filluar të shtonte edhe në peshë, shkonte herë pas herë në shtëpi për t’u çmallur me kalamajtë e me gruan…
Mirëpo një ditë të bukur, ndërsa beu ishte nisur të bënte një qokë fshatin matanë, ata u shfaqën. Tek Qafa e Lofatës doemos, ku pasi kaloje Qafën, ishte një lëndinëz e vogël, sikur të ishte e sajuar tamam për pusira. Ishin tre mjekroshë që dolën pa pritur e kujtuar nga gëmushat aty rrotull. Pa një pa dy, mjekroshët shkuan drejt e tek beu, e kapën për gryke dhe e zbritën nga kali dhe, pasi i morën koburen nga brezi, ia morën edhe të gjitha verdhushkat që mbante në qemerin e brezit. Beu i zënë keq dhe shumë i hutuar shikonte me shpresë nga trimi i tij. Por, hiç. Trimi bënte sikur nuk shikonte nga beu dhe herë shikonte opingat e tij e herë e hidhte shikimin tutje…
Pasi mbaruan punë me beun, hidhet njëri nga mjekroshët dhe pyet atë që dukej se ishte kapoja i tyre:
“Po me këtë trapin me dyfek në krah, çfarë të bëjmë?”
“Atij merrjani atë pushkën që mban në krah e futjani në bythë…”, tha kapoja prerë.
Mirëpo, pikërisht në këtë moment ndodhi çudia. Trimi Hariz heq pushkën nga supi dhe plumbin e parë ia zbraz kapos mu në lule të ballit duke e lënë top në vend. Dy të tjerët ia mbathën, por Harizi vazhdoi t’i ndiqte e t’i qëllonte nga pas. Njëri ra përmbys nja pesë metra më tutje dhe tjetri u palos nja pesëmbëdhjetë-njëzet metra më tej…
Ishin punë sekondash kur ngjau e gjithë kjo dhe beu u pataks nga harbia e trimit të tij Hariz.
“Hë, më të lumtë, more Hariz djali! O more trim që ma more hakun… Po ku ishe më përpara, pse nuk e zbraze që në fillim atë të uruar dyfek që të kam dhënë?”
Mirëpo, përgjigjja e Harizit e lebetiti beun e Selishtes më keq se sjellja harbute e mjekroshëve:
“Eh, more Veli bej! E ç’më pyet pse nuk e zbraza më përpara dyfeknë? Po ku e duronte bytha ime dyfekun që do të më fusnin ata?”…
Pas disa ditësh, beut të Selishtes, Veli Rrapushit, i ra një damlla dhe dha shpirt pa lënë asnjë amanet.
Gjyqi i Mushkës
Një ditë prej ditësh, mushka bëri një nga ato të zakonshmet e saj: qëlloi me shkelm. Mirë që qëlloi, por qëlloi atë që nuk duhet ta kishte qëlluar kurrsesi: një cjap me mjekrën dy pëllëmbë, përçorin historik të dhive me një zile të madhe në qafë.
Ngjarja bëri menjëherë bujë të madhe dhe për këtë u kërkua një mbledhje urgjente e Këshillit të Lartë të Kryepleqve të Gjyqësorit. Këshilli kërkoi një gjykim dhe ndëshkim shembullor për mushkën që kishte kryer një akt të përsëritur dhe të dënueshëm sipas Kodit Penal të Republikës së Kafshëve.
Në mbledhje u vendos dhe ngritja e trupës gjyqësore ku, sipas të gjitha rregullave demokratike, me short i ra që këtë trupë ta kryesonte Keci, njëri nga bijtë e cjapit, i cili u betua se nuk ka konflikt interesi me të pandehurën. (Jo shumë kohë më parë Cjapi kishte bërë divorc me Mamadhinë, të ëmën e Kecit, dhe Keci në gjyqin e zhvilluar për këtë çështje kishte mbajtur anën e së ëmës, Mamadhisë, e cila e kishte kapur të shoqin në flagrancë me një ftujë).
Në përbërje të trupës gjykuese u zgjodh Kërriçi dhe Dhelpra. (Sipas gjuhëtarit të shquar, Akademikut Karkalec Palla, disa vjet më parë ishte ndryshuar shqiptimi i fjalës nga Kërriç në Krriç, pasi mendohej se të birit të gomarit i ishte bërë një padrejtësi historike në Kongresin e Drejtshkrimit të kohës së Diktaturës, duke i shtuar padrejtësisht një ë të pamerituar, e cila vinte në pikëpyetje shumë çështje të gjuhës së njësuar, sidomos raportin me dialektet, gjë që shtronte nevojën urgjente të një kongresi të ri ku të rishikohej, në mos të përmbysej i gjithë kongresi i mëparshëm).
Nejse. Pa hyrë në të thella, Këshilli i Lartë i Kryepleqve të Gjyqësorit fiksoi ditën dhe orën e gjykimit të Mushkës.
Për çudinë e të gjithëve, mushka, si rrallëherë, u tregua korrekte dhe u paraqit në kohën e duhur, sapo anëtarët e trupit gjykues kishin zënë vendet e tyre. Madje dukej paksa tekanjoze, serbese dhe me një pamje pafajësie në fytyrën e saj, sikur të thoshte “Kot më kini munduar deri këtu…”
Turma e kafshëve të mbledhura përjashta Haurit të Gjykimeve thërriste, vërriste e pëlliste: “Drejtësi! Drejtësi!” Në këtë tubim të pa njoftuar dhe pa leje nga ruajtësit e rendit (të cilin disa media dhe portale e quajtën presion mbi drejtësinë e pavarur), ra në sy mungesa e gomarit, i cili thanë se ishte gdhirë pa qejf atë ditë…
Pa e zgjatur shumë, Keci, kryetari i trupit gjykues, hapi seancën.
– E pandehur, betohu se do të thuash të vërtetën dhe vetëm të vërtetën, – i tha Keci, Mushkës.
– Po unë të vërtetën kam thënë gjithmonë, -tha me indiferentizëm Mushka.
– Mirë, zonja Mushkë, po sipas ligjit, duhet të betoheni…
– Betohem! – tha Mushka.
– Tani kalojmë tek gjeneralitetet, – vazhdoi Keci. Emri i nënës?
– Po atë e dinë të gjithë. Pela, – tha Mushka.
– Tani na trego emrin e babait? – tha Keci dhe ngriti veshët që të dëgjonte më mirë, ndërsa Kërriçi teshtiu padashje.
Mushka tundi bishtin, u përtyp pak me bezdi dhe pastaj tha me vendosmëri:
– Kam Dajo Kalin!
Trupi gjykues shtangu. Kërriçi në krahun e djathtë të Kecit ngriti veshët, ndërsa Keci i uli. Dhelpra u duk se abstenoi në vendimin që u mor aty për aty. Pasi u këshillua me anëtarët e tjerë të trupit gjykues, pra me Kërriçin dhe Dhelprën, Keci u ngrit dhe deklaroi:
– Argumenti i sjellë nga Zonja Mushkë është i mjaftueshëm për ta shpallur të pafajshme. Çështja mbyllet!
Kau plak
Një nga bujqit më të mirë të fshatit Bejdo Dalani kishte një nga punët më të vështira: Ai mësonte qetë e rinj se si të lëronin arën. Ai i vëzhgonte viçat që kur lindnin, i shikonte si rriteshin dita-ditës, si ushqeheshin dhe si shoqëroheshin dhe me mendjen e tij bënte kombinimet e mundshme për zgjedhën që i priste një ditë për të tërhequr parmendën. Si njerëzit janë edhe kafshët e uruara, thoshte me vete. Dy nuk janë njëlloj… Ka nga ata që janë të shtruar e të urtë, ka nga ata janë zevzekë dhe nevrikë që me zor vijnë në terezi…
E kur vinte koha e zgjedhës ai fërgëllonte nga kënaqësia. E në fillim bënte çift një ka të vjetër që ishte argasur me zgjedhën me një ka të ri që e provonte zgjedhën për herë të parë. E merrte me të mirë kaun e ri, e ledhatonte, i fërkonte kokën e i fliste fjalë të ëmbla si një prind, e rrokte në qafë dhe fap i fuste tevlikun. Pastaj mbërthente zgjedhën dhe lidhte parmendën. E me një dorë duke mbajtur dorezën e parmendës dhe me tjetrën hostenin, fillonte të hapte brazdën duke u dhënë zemër qeve, herë duke sokëllitur e bërtitur, herë me një zë të butë që i ngjante më shumë një kënge ndërsa shikonte si hapej barku i tokës e paloseshin plisat njëri pas tjetrit.
Kaun e ri as e çponte as e godiste. Kur nuk hiqej vija e ugarit drejt, i bërtiste kaut plak dhe e godiste me hosten sa të këputej shpirti.
– Po pse e rreh o njeri? Ç’faj të ka bërë që e godit dhe e mallkon?
– Ah, kështu e do puna! Ky plaku është ustai, hileqari dhe zuzari. Është argasur me zgjedhën dhe llafoset me të riun. Se edhe kafshët kanë gjuhën e tyre dhe dinë të merren vesh mes tyre me ca shenja që ne njerëzit nuk i kuptojmë dot. Kafshët i kuptojnë më mirë njerëzit se sa ne ato. E kështu pra, ky plaku i tregon të riut se çka për të hequr nga kjo e uruar zgjedhë tërë jetën. E herë-herë ia bën me sy këtij të riut që të mos eci drejt. Gjithnjë pleqtë e kanë fajin kur gabojnë të rinjtë… – përgjigjej Bejdoja dhe vazhdonte në të tijën.
