Nga Edward P. Joseph/
Një grup standardesh për Ballkanin apo dy? Kjo është një pyetje në horizont për Presidentin e SHBA Joe Biden. Administrata zgjeroi këtë javë një urdhër ekzekutiv për të luftuar korrupsionin në Ballkan, si dhe kundër pengimit të marrëveshjeve të paqes në rajon, proceset demokratike dhe të drejtat e njeriut. Përtej detajeve ligjore, Biden ishte i pakursyer për rr eziqet e korrupsionit, duke vërejtur se ai “hap derën për kundërshtarët tanë strategjikë”. Sekretari i Shtetit Antony Blinken pohoi vendosmërinë “e palëkundur” të administratës për të fituar këtë luftë. Ky qëndrim përfaqëson një shkëputje të m prehtë nga administrata Trump, e cila shtyu “normalizimin ekonomik” pa vlera dhe të pakushtëzuara si hapin transformues për Ballkanin. Urdhri ekzekutiv i siguron Biden katalizatorin për të mbledhur mbështetje midis aleatëve të SHBA në BE dhe NATO, duke dërguar një sinjal të fuqishëm të unitetit perëndimor përpara takimit të presidentit amerikan me presidentin rus Vladimir Putin në Gjenevë. Për fat të keq, i nercia në Bruksel – dhe brenda vetë departamentit të shtetit të administratës – paraqet një pengesë të fortë për realizimin e vizionit parimor të përcaktuar nga presidenti i SHBA dhe sekretari i tij i shtetit.
Për momentin, Shtetet e Bashkuara dhe BE kanë një sistem me dy nivele kur bëhet fjalë për standardet demokratike në Ballkan – një rrugë e privilegjuar, pa asnjë të keqe për Serbinë dhe një rrugë më e rreptë për fqinjët aspirantë të Serbisë për në BE. Është një paradoks i rrezikshëm: Regjimi më anti-demokratik i rajonit, qeveria serbe e udhëhequr nga Presidenti Aleksandar Vučić, merr trajtimin më të favorshëm nga zyrtarët e SHBA dhe BE. Ndryshe nga d iktatorët e L uftës së Ftohtë si Josip Broz Tito i Jugosllavisë të cilin Perëndimi e mbështeti, Vučić është një levë për k undërshtarët e Perëndimit Rusia dhe Kina. Beogradi praktikon dhe promovon demokracinë joliberale të aleatit të tij kryesor të BE, Hungarisë. Kandidimi i Serbisë për BE është kryesisht një farsë. Ndërsa fqinjët e tij luftojnë për të drejtën për të hapur negociata me BE, Beogradi është i ngadaltë, pasi ka mbyllur vetëm dy nga 35 kapitujt e negociatave të pranimit në kandidaturën e tij tetë-vjeçare. Vitin e kaluar, Serbia nuk hapi asnjë kapitull të ri të pranimit. Trajtimi i pabalancuar perëndimor i Serbisë përfaqëson elementin më intrigues dhe domethënës për urdhrin ekzekutiv të zgjeruar – dhe ndër s fidat kryesore për misionin e përgjithshëm të Biden për të mbledhur mbështetjen evropiane për demokracinë.
Serbia ka formën më të sofistikuar dhe të gjerë të korrupsionit në rajon. Një akademik kryesor serb, Dušan Pavlović, e quan atë “ekstraktim institucional”. Plaçkitja e regjimit Vučić është sistematik, jo vetëm o portunist. Siç Pavlović shpjegon, burimet e nxjerra nga arkat e shtetit e furnizojnë r egjimin me fuqinë dhe burimet për të kontrolluar narrativën kombëtare, për të margjinalizuar dhe frikësuar kundërshtarët dhe aktivistët, dhe për të sunduar për një kohë të pacaktuar. Zgjedhjet bëhen një pa rodi. Shkurtimisht, Serbia është shembulli kryesor në rajon për rrezikun madhor të korrupsionit të theksuar nga Biden – ajo “minon besimin në proceset demokratike”. E megjithatë, zyrtarët e SHBA dhe BE jo vetëm që e kanë anashkaluar korrupsionin në Serbi, por ata kanë vlerësuar gjithashtu vazhdimisht regjimin si “udhëheqësi politik dhe ekonomik në rajon”, një vizion zhgënjyes për një kapital mbizotërues që vazhdon të d estabilizojë fqinjët e tij më të vegjël. Në vend që të shtyjnë qeverinë për reforma, zyrtarët amerikanë kanë bërë p resion ndaj aktivistëve për të minimizuar ankesat e tyre dhe për të bashkëpunuar me autoritetet që i ngacmojnë ata. Zyrtarët i kanë bërë thirrje publike opozitës që të marrë pjesë në zgjedhje krejtësisht të padrejta, duke u hequr liderëve të opozitës një formë të levës – kërcënimin e bojkotit.
Vučić mund të pretendojë me saktësi se ai ka mbështetjen e SHBA dhe BE ndërsa ringjall dhe azhurnon a utoritarizmin elektoral të ish-udhëheqësit Slobodan Milošević në shtëpi dhe ringjall vizionin e një Serbie të Madhe d estabilizuese në rajon. Ndërkohë, fqinjët e Serbisë k ontrollohen rregullisht për k orrupsionin e tyre. Shqipërisë i është mohuar prej kohësh aftësia për të hapur negociatat e saj për anëtarësimin në BE për shkak të k orrupsionit dhe p rapambetjes së lidhur me praktikat demokratike. Shtetet e Bashkuara sapo s anksionuan ish-Kryeministrin shqiptar Sali Berisha, i cili ka kohë që nuk është në pushtet. Deri më tani, s anksionet amerikane janë zbatuar për të err ësuar tregtarët serbë të a rmëve dhe figurat e shquara serbe në vendet e tjera, të tilla si lideri s eparatist serb boshnjak Milorad Dodik. Por me regjimin në Beograd që qëndron në majë të një sistemi të k orruptuar institucional – dhe r evizionist – që i shpëton k ritikave serioze, s anksionet kanë pasur pak efekt. Në të vërtetë, gjatë dy muajve të fundit, Dodik ka shtuar thirrjet e tij për ndarjen e Bosnjë dhe Herzegovinës.
Urdhri i ri ekzekutiv paralajmëron mundësinë për ndryshime shumë të nevojshme. Por sinjalet e hershme janë të përziera. Ndërsa Ambasadorja amerikane në Shqipëri postoi menjëherë njoftimin e Shtëpisë së Bardhë, duke vënë në dukje aplikimin e tij në Shqipëri, Ambasadori amerikan në Serbi në vend të kësaj shkroi urime për yllin e NBA-së, Nikola Jokić, i cili është serb, për zgjedhjen e tij si MVP i ligës. Twitter-et e kundërta ilustrojnë p roblemin. Biden dhe Blinken kanë lëshuar tashmë disa komunikime të f orta dhe të qarta për udhëheqësit rajonalë, vetëm për të parë zyrtarë të rangut të ulët që t’i hollojnë ata. Në shkurt, Biden i shkroi Vučić, duke i bërë thirrje udhëheqësit serb të bëjë reforma dhe të njohë Kosovën. Ambasada amerikane m ohoi me shpejtësi se kjo përfaqësonte një ndryshim në politikën e SHBA. Zyrtarët deklaruan atëherë se njohja ishte thjesht një “ideal”, duke përqafuar pozicionin e ujitur të BE dhe duke hedhur poshtë përfitimet e letrës së drejtpërdrejtë të Biden. Në prill, Departamenti i Shtetit shtyu përsëri kundër “s pekulimeve të p ajustifikuara në lidhje me ndryshimin e kufijve në rajonin e Ballkanit përgjatë vijave etnike” vetëm për të parë një zyrtar amerikan të mbante dyert e hapura për këtë qasje.
Ndërsa Serbia i ka shpëtuar vëzhgimit të k orrupsionit dhe s ulmit të saj ndaj demokracisë serbe, një tjetër p aradoks është shfaqur. Kosova, e cila drejtohet nga l uftëtari më i f ortë i rajonit kundër k orrupsionit Kryeministri Albin Kurti, është vënë nën p resion më të madh ndërkombëtar në dialogun e drejtuar nga BE me Serbinë. Ndër të tjera, Kurti është i d etyruar të zbatojë një formë të autonomisë për serbët e Kosovës – të cilët kontrollohen drejtpërdrejt nga një qeveri a rmiqësore në Beograd – ndërsa ajo qeveri r efuzon të njohë sovranitetin dhe kufijtë e saj. Me njohjen në tryezë, Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe mund të hapë rrugën për bashkëpunim krijues midis komunave me shumicë serbe dhe shqiptare, përgjatë linjave të arritura në Maqedoninë e Veriut fqinje. Në vend të kësaj, duke zbutur thirrjen e Biden për njohjen serbe, zyrtarët amerikanë e kanë bërë vetëm më të vështirë për Prishtinën për të përmbushur këtë kërkesë të statusit përfundimtar.
Nuk ka asnjë mister në lidhje me burimin e këtyre p aradokseve d obësuese dhe të rr ezikshme. Falë n darjeve brenda BE-së, Serbia zotëron f uqinë mbi Kosovën – dhe negociatat e Kosovës – duke e kthyer Perëndimin në l utës të Beogradit. R egjimi i Vučić ka marrë një dorë të lirë për k orrupsionin dhe demokracinë, sepse pesë vende të BE-së – Spanja, Sllovakia, Rumania, Greqia dhe Qipro – ndajnë pozicionin e saj dhe r efuzojnë të njohin Kosovën. Nëse qoftë vetëm katër prej tyre (minus Qipro, e cila nuk është një anëtar i NATO-s) do ta njihnin Kosovën, dinamika do të transformohej, pasi Serbia – dhe mbështetësit e saj në Rusi dhe Kinë – nuk mund të bll okonte më rrugën evropiane të Kosovës. Beogradi do të përballej më në fund me zgjedhjen që ka shmangur: nëse do pranojë rendin perëndimor dhe të negociojë një zgjidhje dinjitoze, stabilizuese me Kosovën apo të vazhdojë të ecë me kandidaturën e saj të ç alët për BE, demokracinë e saj të rr emë dhe ekuilibrin e saj të rr emë midis Perëndimit dhe kundërshtarëve të Perëndimit Rusia dhe Kina.
Praktikisht, roli i SHBA është të motivojë partnerët e saj evropianë të d obëaur, siç po përpiqen të bëjnë Biden dhe Blinken. Por kohët e fundit është Uashingtoni që është z hytur në emëruesin më të ulët të pozicionit evropian. Në mënyrë befasuese, BE-ja ka marrë në të vërtetë një pozicion më të f ortë ndaj ndryshimeve të rr ezikshme të kufirit në rajon sesa zyrtarët amerikanë, të cilët e konsiderojnë Kosovën përgjegjëse për k undërshtimin e n darjes së vendit të saj, duke mbështetur heshtur kërkesën serbe për territorin e Kosovës. Për fat të mirë, askush nuk i kupton të gjitha këto dinamika më mirë se Biden. Si një senator amerikan, ai pa n darjet evropiane mbi Ballkanin që p engonin politikën perëndimore dhe n xiti ndërhyrjen vendimtare të udhëhequr nga amerikanët. Si Zv/President, Biden vizitoi rajonin dhe takoi një varg zyrtarësh, përfshirë Vučić. Në Beograd në 2016, Biden dha një mesazh të paharruar, pajtues për serbët, duke shprehur ngushëllime për v iktimat civile të b ombardimeve të NATO-s në 1999. Shtetet e Bashkuara dhe BE kanë qenë p engesa në vënien para përgjegjësisë të figurave të Kosovës, jo vetëm figurave serbe, për k rimet e lu ftës.
Si rasti i parë për rajonin, një udhëheqës i ulur, Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi, u desh të jepte dorëheqjen nëntorin e kaluar në mënyrë që të përballej me a kuzat për k rime l ufte (përfshirë për v rasjen e serbëve) në një gjykatë speciale në Hagë e ngritur me këmbënguljen amerikane dhe evropiane. Me fjalë të tjera, Biden ka avokuar prej kohësh për udhëheqjen parimore dhe të ndershme të SHBA-së në Ballkan – dhe kundër m anipulimit të Perëndimit për shkak të sjelljeve të c unguara evropiane ose lojërave m ashtruese nga udhëheqësit rajonalë. Biden dhe Blinken e kuptojnë se mënyra e vetme për të d obësuar ndikimin k eqdashës rus dhe kinez në rajon është një qëndrim i unifikuar perëndimor mbi parimet thelbësore demokratike. Sigurisht, BE mbetet e n darë për Kosovën, e d obët në l uftimin e k orrupsionit dhe e p asinqertë në zgjerimin e BE. Brukseli p ërjashtoi shpejt përfshirjen në përpjekjen e zgjeruar të administratës për të l uftuar k orrupsionin. Megjithatë, urdhri i ri ekzekutiv i jep Biden shkak për të lëvizur aleatët dhe partnerët e Uashingtonit drejt konvergjencës në parimet kryesore. Në samitet e ardhshme të NATO-s dhe BE-së, Biden duhet t’u kërkojë homologëve të tij të bashkohen me Uashingtonin në tre elemente k ritikë për komunikatën përfundimtare.
Së pari, ekziston dhe mund të ketë vetëm një standard të sjelljes për të gjithë aspirantët në Ballkan. Përveç rikonfirmimit të mbështetjes së përgjithshme për zgjerimin e BE-së, komunikata e BE-së duhet të shprehë qartë se të gjitha vendet aspirante në rajon janë të barabarta në sovranitetin e tyre dhe se secili vend aspirant do të mbahet i përgjegjshëm në mënyrë të barabartë për t’iu përmbajtur angazhimeve të tij ndaj standardeve evropiane dhe angazhimeve të tij ndaj vendeve të tjera aspirante. Nuk ka asnjë “udhëheqës politik dhe ekonomik në rajon”, dhe as ndonjë vend, përfshirë Serbinë, nuk do të marrë një dorë falas lirie për të a buzuar me fqinjët e saj ose demokracinë e tij. As vendet në rajon nuk mund të bëjnë l uftë me mjete të tjera, duke përdorur a gresionin politik për të i zoluar Kosovën, siç bën Serbia përmes fushatës së saj të m osnjohjes kundër Kosovës, ose siç bën Kosova duke promovuar bashkimin e Kosovës dhe Shqipërisë, një formë e a gresionit kundër serbëve të Kosovës dhe Serbisë.
Së dyti, aleatët dhe partnerët duhet të përqafojnë të paktën vlerësimin e Uashingtonit për p lagën e k orrupsionit. Është k ritike që kryeqytetet evropiane t’i bëjnë jehonë lidhjes së Biden-it me ko rrupsionin me d obësimin e proceseve demokratike dhe aksesin që u siguron k undërshtarëve perëndimorë. Edhe nëse BE nuk do të pranojë të zbatojë s anksione, Uashingtoni duhet të përpiqet që partnerët e saj të mbështesin zyrtarisht pozicionin aktiv të SHBA kundër k orrupsionit në urdhrin ekzekutiv. Kjo mund të hapë derën për vendet individuale evropiane, si Gjermania, Holanda, ose vendet skandinave, ose aleati i NATO-s Mbretëria e Bashkuar, për të ndjekur shembullin e Uashingtonit. Së treti, aleatët e NATO-s duhet t’i ofrojnë Kosovës anëtarësim në Partneritetin për Paqe. NATO mund të përdorë një formulë të ngjashme zgjidhje (për katër anëtarët e aleancës që nuk e njohin Kosovën) që BE përdori në zyrtarizimin e marrëveshjes së vet të asociimit me Kosovën. Kjo do t’i dërgojë një sinjal të f ortë Serbisë për të negociuar seriozisht me Kosovën në dialogun e udhëhequr nga BE.
Uashingtoni duhet të rekomandojë balancimin e kësaj thirrje me mbështetjen e f ortë aleate për sovranitetin dhe integritetin territorial të pesë vendeve evropiane që nuk e njohin Kosovën. Sllovakia dhe Rumania përballen me k ërcënime aktive të r evanshizmit hungarez. Demokracia shumëkombëshe e Spanjës është nën k ërcënim nga thirrjet aktive s eparatiste. Qipro mbetet e n darë nga s hkëputja e Qipros Veriore, e mbështetur nga Turqia. Kosova nuk është përgjegjëse ose e im plikuar në ndonjë nga këto k ërcënime ndaj integritetit territorial. As pavarësia e Kosovës nuk ka shkelur ligjin ndërkombëtar, ose ka shërbyer si një n xitje e shkëputjes kudo në botë. Por mbështetja e f ortë aleate për pesë vendet që nuk e njohin mund të zbusin s hqetësimin në këto kombe për marrëdhëniet e tyre me Kosovën.
Këto hapa të besueshëm do të mbyllnin hendekun midis pozicioneve parimore të Biden-it në Ballkan dhe n gurrimit të administratës së tij për t’i zbatuar ato në një mënyrë të barabartë. Sjellja e Evropës dhe Shteteve të Bashkuara së bashku mbi parimet thelbësore në Ballkan do të dërgonte gjithashtu një mesazh të f uqishëm në Moskë dhe Pekin, duke avancuar misionin e përgjithshëm të Biden për të mbledhur mbështetje për demokracinë në Evropë në rajonin ku është testuar më shumë. Duke përafruar politikën perëndimore me vlerat perëndimore, Biden ka mundësinë të mbyllë përfundimisht d ramën tre-dekadëshe në Jugosllavi dhe të mbyllë ndikimin rus dhe kinez.
