Nga Ben Andoni

Duhet thënë se ky libër realisht të bën t’i afrohesh dhe ta nderosh Krishtërimin, përkundrejt asaj që anatemohet si blasfemi. Romani “Tundimi i fundit”, i shqipëruar këndshëm nga Romeo Çollaku, është një sfidë e bukur për mjedisin e përkthimeve të letërsisë në gjuhën tonë, por edhe një nevojë ulëritëse për ta pasur një autor të tillë në bibliotekat tona, edhe pse për hir të vërtetës Nikos Kazanxaqis është prezent prej kohësh me disa botime në shqip.

Libri duhet lexuar me kujdes, pasi sa i kuptueshëm është për disa, për një grup tjetër lexuesish, u duhet pak ndihmë që të dalin nga forma dhe niveli i edukimit e t’i drejtojë realisht në gjykimin e drejtë të tij. Dihet se libri e tejkalon kthjelltësinë e logjikës fetare të një individi të zakonshëm. Jo thjesht se njeriu, shpesh, nuk përshtatet me kohën ku jeton, por edhe nuk percepton të tilla sfida që venë në mëdyshje hyjninë. “Dhe, me të thënë këto fjalë, mendja iu ndriçua; vërtet, çdo gjë në këtë botë varet nga koha; koha pjek gjithçka; po të kesh kohën e duhur, arrin të përpunosh baltën që ke në vetvete dhe ta bësh frymë; dhe, atëherë, nuk të tremb më vdekja …”, shkruan Kazanxaqis në “Tundimin e fundit” të tij.

Libri ka një formë dinamike zhvillimi gati lineare dhe pak a shumë njeriu që i njeh librat e shenjtë orientohet për fabulën. Kazanxaqis ka dalë nga rreshti i “të zakonshmëve” dhe udhëtimin e Krishtit, që është fikshën, e ka ndërtuar përmes përfytyrimit të tij të jashtëzakonshëm. Kuptohet se çdo gjë që bën bujë në Shqipëri është e mirëpritur, por në botimin e këtij libri duhet vlerësuar vendimi nga “PEGI” për arsyen e thjeshtë se edukon një shije dhe mbush një boshllëk të munguar të klasikëve. Libri i vitit 1955 është përcjellë me shumë vështirësi në kohën e vet, por më shumë nga interpretimet e kishës. Ajo katolike ka qenë më e qetë, por edhe disi më mëndjehapur, pasi përfaqësuesi që kishte ndërtuar librin vinte nga origjina e grigjës së Kishës Lindore, kurse kjo e fundit e ka anatemuar autorin.

Bashkimi i hyjnisë me njerëzimin është pika ku Kazanzaqis ka pasur suksesin e tij te “Tundimi”, mu aty ku shumë të tjerë kanë dështuar. Migjeni tek ne e ka bërë disi në mënyrë shumë të përgjithësuar me një guxim gati të marrë në vitet ’30 për kushtet e Shqipërisë. Kuptohet se kjo lloj gjinie ishte ende e paarritshme për kulturën e tij letrare.

Sa për Kazanxaqis, duke e njohur mirë fenë, por më shumë kanonet e kësaj forme letërsie dhe mbi të gjitha mbrujtja me një filozofi të kultivuar nga shkollat e mira, e bënte më fleksibël në shprehje dhe në idetë e tij.

Dhe, për të, të duket realisht e thjeshtë, në atë çka la me gojë si amanet, e në atë që është materializuar për epitafin e vet:” Nuk shpresoj për asgjë/Nuk kam frikë për asgjë/Jam i lirë”. Kjo e shpjegon funksionimin e librit, por më shumë se kaq frikën e të identifikuarit me personazhin hyjnor, atë që qenia mundohet ta mbajë tek vetja. Cilido mund të mendojë se ishte dhe është i lirë të identifikohej me njerëzimin e Kazanzaqis të Jezusit të tij. Jo shumë vite më vonë, Pier Paolo Pasolini u bë frymëzuesi me Shën Mateun për motivin e filmit “Tundimi i fundit”, që e realizoi Martin Skorceze. Për të afrimi i njerëzimit me një figurë reale të Krishtit e bën qenien të jetë më e vëmendshme ndaj letërsisë dhe hyjnisë.

Në libër kushdo mund të shijojë apostujt e ardhshëm dhe vetë Krishtin, me një gjuhë natyrale, e cila mund të latohej edhe pak më shumë në përkthim. Anipse përkthimi mbetet shumë cilësor. “Nëse ndodhesh në shtatë qiejt dhe një kalimtar të kërkon një gotë me ujë, zbrit nga shtatë qiejt dhe jepja; nëse je oshënar i shenjtë dhe gruaja të kërkon një puthje, zbrit nga shenjtëria dhe jepja; përndryshe, nuk shpëton dot”….

Ky libër, me çfarë shikohet, nuk është shkruar për të ofruar personazhin autoritativ por njeriun që lufton për t’i mbijetuar sfidës. Jezusi frikësohet, ai tundohet rëndom, ai mëdyshohet, vuan ofendimin sepse është i biri i zdrukthtarit, por kjo e bën njeriun e thjeshtë të mendojë se nuk duhet t’i frikësohet dhimbjes, tundimit ose vdekjes – për shkak se të gjithë mund të pushtohemi nga to.

Me pak fjalë, ky libër nuk është një biografi mirëfilli, por rrëfimi i një personazhi me atributet si ato të Krishtit njerëzor që lufton. Dhe, ai që lufton e pret gjithnjë një luftë e madhe jashtë. Ndërkohë “Tundimi i fundit” është edhe shumë real për atë që do të gjykojë me mendjen e tij dhe të mos shkoj pas autoritetit të frikshëm që na sfidon kudo, bashkë me zhgënjimin. “Judë-tha me zërin që i dridhej-përherë ishte i pakënaqur dhe i rreptë, nuk i pranoje kufijtë e njeriut; harron që shpirti njeriut është një shigjetë, vërvitet drejt qiellit, përpiqet të shkojë sa më lart, por bie prapë poshtë; jetë tokësore do të thotë të të bien puplat…”.

Në përfundim, mund të shtojmë se libri përbën një përpjekje për të treguar me ndihmën e fikshënit fillimin e një miti të jashtëzakonshëm, që po i reziston kohës. Dhe, merita e Kazanxaqis rritet kur mendon se libri është zgjidhur këndshëm, fare thjeshtë, me një kompozicion që i ngjan pak skenave të teatrit. Nuk ka akrobaci stilistike, sepse vetë tema është e frikshme dhe duket sikur autori ka ecur mbi ekuilibrin e një litari…Përkthyesi ka punuar mirë, ndoshta leksiku, në pak vende mund të diskutohet, por duhet vlerësuar për punën e madhe që ka bërë. Një nderim i takon PEGI-t për këtë punë të madhe dhe afrim të këtij autori…

Titulli: Tundimi i fundit