Orë pasi Shtetet e Bashkuara vendosën t’i bashkoheshin ofensivës së Izraelit dhe të godisnin objektet bërthamore iraniane, sekretari amerikan i mbrojtjes, Pete Hegseth, ishte i qartë: “Operacioni që Presidenti Trump planifikoi ishte i guximshëm dhe brilant, duke i treguar botës se frikësimi amerikan është kthyer.”
Megjithatë, në realitet, asgjë nuk është kaq e thjeshtë në një situatë kaq komplekse, dhe ka disa pyetje thelbësore që mbeten pa përgjigje pas ndërhyrjes së Amerikës.
Sa dëm u shkaktua realisht?
Trump tha se sulmet që urdhëroi të shtunën vonë “shkatërruan plotësisht dhe tërësisht” tre objektet kryesore bërthamore në Natanz, Isfahan dhe, më e rëndësishmja, Fordow. Hegseth tha se programi bërthamor iranian ishte shkatërruar plotësisht.
Pentagoni e quajti operacionin të suksesshëm, por me tone më të moderuara. Sipas gjeneralit Dan Caine, kryetar i shefave të shtabit të përbashkët, sulmet shkaktuan “dëm të madh dhe shkatërrim”.
Objektet në Isfahan, që ishin goditur dhe dëmtuar disa herë nga Izraeli, përfshinin njësi që konvertonin uraniumin në gjendje gazi për programin e pasurimit, dhe më pas e rikthenin në gjendje metalike për t’u shndërruar në koka luftarake.
Natanz ishte një nga dy vendet kryesore të pasurimit, pjesërisht mbi tokë dhe pjesërisht nën tokë. Të dyja pjesët ishin dëmtuar nga sulmet izraelite — Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike tha se kishte ndotje të brendshme por jo të jashtme në dhomën e pasurimit nëntokësor. Sulmet amerikane, duke përdorur bomba të posaçme GBU-57 për bunkerë, mund të kenë shënjestruar një tunel të ndarë që besohet të jetë në ndërtim për një tjetër objekt të sigurt.
Një pyetje e madhe mbetet mbi gjendjen e Fordow, objektet e të cilit ishin ndërtuar 90 metra thellë në një mal. Sipas raportimeve në mediat amerikane, vlerësimi fillestar i Pentagonit ishte se ishte “dëmtuar rëndë, por jo shkatërruar”.
Pyetja tjetër e madhe është se çfarë ndodhi me 400 kg uranium të pasuruar në nivel 60 për qind, që ishte i depozituar në Fordow. Analistët thonë se lëvizjet e kapura nga satelitët sugjerojnë që zyrtarët iranianë nuk po gënjenin kur thanë se e kishin zhvendosur diku tjetër. Nëse dhe kur shkencëtarët e regjimit arrijnë të rindërtojnë linjat e pasurimit, kjo do t’u japë atyre një avantazh në garën për armën bërthamore, nëse ndjekin atë rrugë.
A kërkoi SHBA përdorimin e ishullit Diego Garcia?
U përfol që baza e përbashkët SHBA-Britani në ishullin Diego Garcia në Oqeanin Indian do të përdorej si pikënisje, dhe disa bombardues B2 u menduan se po shkonin atje. Në fund, ishte një tjetër grup prej shtatë bombarduesish B2 që hodhën bombat GBU-57 mbi Fordow. Ata fluturuan direkt nga baza amerikane në ishullin Guam në Paqësor, duke u furnizuar me karburant gjatë rrugës.
Besohen se vendimi u mor pa pasur nevojë të kërkohej leje nga Sir Keir Starmer për përdorimin e Diego Garcia për bombardime.
Trump ka lënë të kuptohet për veprime të mëtejshme — si mund të duken ato?
Në fjalimin katër minutësh nga Shtëpia e Bardhë të shtunën mbrëma, Trump i bëri thirrje Iranit që tani të “bëjë paqe” — një formë më pak agresive e kërkesës së tij të javës së kaluar për “dorëzim të pakushtëzuar”.
“Do të ketë ose paqe ose tragjedi për Iranin, shumë më e madhe se ajo që kemi parë gjatë tetë ditëve të fundit,” tha ai.
Ai shtoi se kishte “shumë objektiva të mbetur” dhe se do të ishte shumë më e lehtë t’i godisnin ato sesa objektet bërthamore. Kjo mund të nënkuptojë objekte ushtarake, por gjithashtu mund të përfshijë edhe liderin suprem, Ajatollah Ali Khamenei.
A konsultoi Trump aleatët ndërkombëtarë?
Trump ka punuar ngushtë me kryeministrin izraelit, Binyamin Netanyahu, dhe kuptohet që edhe Britania u informua paraprakisht për vendimin për të sulmuar. Është e pamundur që ai ta ketë zgjeruar shumë rrethin e dijenisë, edhe pse mund të ketë njoftuar një nga aleatët e ngushtë të Gjirit të SHBA-së.
Sa janë gjasat që Irani të kundërpërgjigjet?
Irani duket se ka ende mjaftueshëm raketa, përfshirë ato hipersonike Fattah dhe Khorramshahr, për të shkaktuar dëme të konsiderueshme në Izrael, dhe kjo sugjeron që një sulm hakmarrës ndaj një baze amerikane në Gjirin Persik apo në Irak mund të ketë sukses. Pas vrasjes së gjeneralit iranian Qasem Soleimani nga Trump në janar 2020, një breshëri raketash goditi baza amerikane në Irak që strehojnë edhe ushtarë britanikë. Megjithatë, nuk pati viktima.
Trump ka paralajmëruar se një kundërpërgjigje serioze do të sillte përshkallëzim të mëtejshëm, përtej asaj që regjimi mund të përballojë.
Sa e mundshme është ndryshimi i regjimit?
Nuk ka shenja kërcënimi ndaj regjimit në Iran aktualisht, as nga brenda, as nga opozita, dhe as nga plane të deklaruara nga SHBA apo të tjerë që të ndërhyjnë fizikisht. Trump dhe anëtarë më izolacionistë të administratës së tij, veçanërisht nënpresidenti JD Vance, kanë thënë se nuk janë të interesuar për të ndërruar regjime në Lindjen e Mesme.
Kjo mund të ndryshojë nëse Irani e përshkallëzon me lëshime raketash. Ministrat izraelitë, në kontrast me SHBA-në, kanë përmendur mundësinë për të vrarë Khamenein. Por kjo vetvetiu nuk do të nënkuptonte ndryshim regjimi. Ndryshe nga Iraku në vitin 2003, Republika Islamike nuk është në dorën e një familjeje të vetme, por e një udhëheqjeje klerikale më të gjerë, e cila mund të rigrupohet dhe të rikthehet në pushtet nëse Khamenei vritet.
