Nga Baton Haxhiu
Në një prej fshatrave më të rëndësishëm historikë dhe natyrorë të Shqipërisë, një snajperist në pension vendosi një strukturë të përkohshme përballë Kishës së Thethit. Jo rastësisht.
Ai kishte përvojën dhe vetëbesimin e saktësisë absolute. Thuhej dikur se godiste me saktësi nga 2000 metra larg. Këtë herë, nuk kishte nevojë për pushkë.
Mjaftoi një kontejner, i vendosur në mënyrë të atillë që të zinte pikërisht pamjen ikonike të Kishës, që është ndoshta objekti më i fotografuar në të gjithë Alpet Shqiptare.
Në katër muaj fushatë zgjedhore, Thethi u mbush me ndërtime pa leje. Një snajperist në pension vendosi objektin e tij përballë Kishës si simbol i rrënimit të ligjit.
Qeveria reagoi me vonesë, por me buldozerë. A është kjo mënyra e duhur për të shpëtuar një nga vendet më të rëndësishme të Shqipërisë?
Ky veprim nuk ishte vetëm një akt individual. Ishte sinjali që rrëzoi çdo barrierë. Pas tij erdhën të tjerë. Në pak javë, në Theth u ndërtuan mbi 30 struktura të përkohshme pa asnjë leje ndërtimi, duke krijuar një realitet që askush nuk e planifikoi, por shumëkush e toleroi.
Në qendër të kësaj historie nuk është vetëm arroganca private e ndonjë banori apo emigranti që kthehet për sezon. Është dështimi i një sistemi të tërë.
Shteti heshti për katër muaj me radhë, ndërsa zgjedhjet prodhonin “paqen institucionale” të nevojshme për të mos u përplasur me askënd.
Bashkia e Shkodrës, IKMT, Policia e Shtetit, prokuroria, KESH dhe drejtoria rajonale e Trashëgimisë Kulturore, të gjithë e dinin çfarë po ndodhte. Askush nuk reagoi.
Ndërkohë, Kisha, një objekt i mbrojtur si pasuri kulturore dhe Kulla e Ngujimit, pjesë e identitetit historik të zonës, u rrethuan me baraka, kontejnerë, struktura të improvizuara.
Asnjë prej tyre nuk kishte leje ndërtimi. Disa prej tyre nuk kishin as dokument pronësie për tokën. Disa të tjerë mbështeteshin në marrëveshje gojore, përfaqësime fshatare apo “zgjidhje të gjetura me të gjithë”.
Në fillim të korrikut, Qeveria shqiptare vendosi të reagojë. Por reagimi ishte i vonuar dhe i papërshtatshëm për kontekstin.
Ndërhyrja me buldozerë në kulmin e sezonit turistik krijoi një krizë të re, atë të perceptimit. Pamjet e prishjeve në një nga fshatrat më të bukura të Shqipërisë bënë xhiron e mediave sociale dhe mediave, ndërsa turistët u përballën me tension dhe rrëmujë.
Por përtej mënyrës së ndërhyrjes, thelbi i aksionit mbetet ligjërisht i justifikuar. Sipas nenit 199/a të Kodit Penal, ndërtimet pa leje në zona të mbrojtura, siç është Thethi, përbëjnë vepër penale dhe dënohen me burgim nga një deri në pesë vjet.
Po ashtu, ndërtimet pa leje nuk legalizohen me kalimin e kohës. Ato nuk parashkruhen administrativisht. Pra, edhe nëse IKMT nuk ka vepruar më herët, kjo nuk përbën arsye për të mos vepruar më vonë.
Justifikimi se “ndërtime pa leje ka në gjithë Shqipërinë” është një tjetër argument i përhapur nga ndërtuesit informalë. Por ky është një argument që vlen vetëm për të dëshmuar shkallën e dështimit të shtetit. Jo për të ligjëruar paligjshmërinë.
Nëse kjo qeveri ka dështuar, ashtu si ajo para saj, për të ruajtur territorin, nuk do të thotë që duhet ta dorëzojë atë përfundimisht.
Ndërkohë, banorët e Thethit kanë nisur të ndajnë mes tyre përgjegjësinë dhe pasojat.
Disa e ndiejnë veten të tradhtuar. Disa të tjerë i konsiderojnë këto ndërhyrje si sulm ndaj fshatit. Ka edhe nga ata që e interpretojnë këtë si padrejtësi krahasuar me mënyrën se si shteti trajton ndërtimet në qytete të mëdha si Tirana, apo bregdeti jugor.
Por problemi nuk është krahasimi. Është mungesa e një vizioni të qëndrueshëm.
Thethi nuk ka asnjë plan zhvillimi të miratuar që të përcaktojë se ku lejohet ndërtimi, çfarë lloj ndërtimi lejohet dhe si do të zhvillohet infrastruktura. Nuk ka rrjet kanalizimesh. Nuk ka rrjet modern të ujit të pijshëm. Nuk ka sistem të mbrojtjes mjedisore. Dhe megjithatë, ngrihen bujtina, vendosen kontenjerë, ngjiten tarraca.
Ky është thelbi i çështjes. Në mungesë të planifikimit, vetë banorët janë detyruar të improvizojnë. Disa e bëjnë me ndershmëri. Të tjerë me cinizëm. Disa për të jetuar. Disa për të fituar. Dhe në këtë kaos, humb ajo që është më e rëndësishme: Identiteti.
Thethi nuk mund të trajtohet si një fshat i zakonshëm. Ai nuk është një vend që i përket vetëm një bashkie. Është një zonë me trashëgimi të jashtëzakonshme natyrore, kulturore dhe historike. Një model për zhvillim të qëndrueshëm, jo një laborator për rrëmujë të ligjëruar.
Nëse Qeveria dëshiron të ndihmojë realisht banorët e Thethit, duhet të krijojë një kuadër të qartë ligjor dhe financiar që lejon ndërtimin vetëm në mënyrë të planifikuar.
Mund të ofrojë kredi të buta për rindërtim tradicional. Mund të subvencionojë rikonstruksionin e bujtinave ekzistuese. Por nuk mund të vazhdojë të ndërhyjë vetëm me buldozerë.
Sepse pas buldozerit, do të mbeten rrënojat. Dhe nëse nuk ndërtohet një strategji, rrënojat do mbushen sërish nga të njëjtët njerëz. Ndoshta me një “zgjidhje të re”. Me një kontejner tjetër. Me një premtim tjetër.
Në Theth, ndërsa pluhuri i buldozerëve ende nuk është shpërbërë dhe turistët vazhdojnë të kërkojnë Kishën mes kontejnerëve, banorët flasin për ndërhyrjen si për një çlirim.
“Kryeministri na shpëtoi”, thonë.
“Edhe njëherë na kthyen Thethin”.
Në një vend ku shteti ndërhyn vetëm kur gjithçka është shkatërruar, edhe vonesa quhet sukses.
Por në një qoshe të fshatit, kontejneri përballë Kishës nuk është ende aty.
Snajperisti nuk ka folur.
Nuk ka kërkuar falje.
As të tjerët nuk kërkuan falje.
Nuk ka lëvizur asgjë.
Sepse ai nuk pati nevojë të ndërtojë shumë.
Ndërtoi vetëm aq sa duhej për të provuar se ligji mund të goditet pa zhurmë.
Dhe tani, ndër të gjithë, ai është i vetmi që nuk e ndjeu veten fajtor.
Dhe nëse edhe kjo herë dështon, atëherë Thethi nuk do të jetë më një fshat i shenjtë. Do të jetë vetëm një zonë e humbur, që e nisën me Kullë dhe e mbyllën me baraka.
