Askush nuk mundi ta “shkatërrojë” dashurinë për vëllain e vogël. Një lidhje e fortë që nuk u këput asnjëherë… Përmes fotos që e mban përditë në portofolin e saj, e motra, Nurie Hajdari e mban të gjallë Azemin prej 18 vitesh. Në një rrëfim të rrallë për “Gazeta Shqiptare”, Nuria tregon për gjysmën tjetër të saj, vëllain që e deshi aq shumë edhe atëherë kur ajo krijoi familje e lindi fëmijë, por dashuria për Azemin vazhdon të jetë e pafund. Ajo rrëfen për Azemin e vogël, banesën ku lindi në Bajram Curri, dhuratat që merrte prej tij, pasionet në rini dhe si i shpëtoi internimit për shkak të dashurisë në moshë fare të re. Nurie Hajdari nuk e donte vëllain politikan, sepse ajo beson se ishte më i sinqertë seç duhej. Për vdekjen e Azemit nuk e lajmëroi askush dhe shtëpinë ku lindi thotë se shumë shpejt do ta bëjnë një muze. Gjithçka që kujton me të, punonjësja e Postës Shqiptare, Nurie Hajdari do ta hedhë në një libër, në të cilin do të hedhë kujtimet që nisin me fëmijërinë e Azem Hajdarit, deri në momentin e ikjes nga kjo jetë.
Zj. Nurie, shoh që në portofolin tuaj mbani edhe foton e Azemit…
Vëllain tim e shoh përditë, flas me të përmes fotografisë. Nuk e ndaj asnjëherë nga vetja, sepse vetëm në këtë mënyrë e largoj nga mendja se ai nuk jeton prej 18 vitesh. I shkoj shpesh te varri. Murin e shtëpisë e kam të mbushur me fotografitë e Azemit dhe, siç e shihni edhe ju, e mbaj edhe me vete në portofol.
Shoh që në fotografi keni dalë kur ishit të vegjël. Çfarë fëmije ishte Azemi?
Unë kam pasur gjithmonë një lidhje shumë të fortë me Azemin. Ai ishte vëllai im i vogël dhe unë isha 8 vjet më e madhe se ai. E kam parë edhe momentin kur ka lindur në shtëpinë që kishim në Bajram Curri. Ishte ora 12:20 e drekës e datës 11 mars 1963. Nënën e kapën dhimbjet dhe unë pashë vjedhurazi pas nga cepi të shtëpisë kur po lindte im vëlla. Pas dy orësh nëna nuk u ndje mirë me shëndet dhe e çuan në spital. Azemi lindi i shëndetshëm dhe ne u gëzuam shumë. Babi im ishte në punë dhe kur erdhi në darkë në shtëpi, vëllai i madh Saliu i doli përpara dhe i tha: “Baba, jam bërë me një vëlla”. Babai u gëzua shumë dhe i tha: “E dija që do të lindte djalë…”.
Dhe si ishte ky djalë gjatë fëmijërisë së tij?
Një fëmijë shumë i bukur, i shkathët, shumë i qeshur, tepër këmbëngulës dhe përherë i rrethuar me shokë dhe miq. Unë isha gjithmonë pranë Azemit, e donim shumë njëri-tjetrin. I tregonim çdo gjë njëri-tjetrit. Unë isha gjithçka për të, si motër, si nënë, si shoqe. Nëna ime ishte e sëmurë dhe unë duhej të merresha me Azemin, ta ndihmoja të rritej, të shkollohej. Lexonim bashkë, luanin bashkë, bënim punët bashkë. Madje më kujtohet njëherë kur dolëm me babain që të mblidhnin dru për t’u ngrohur në shtëpi, pasi kishim shtëpi private dhe ngroheshim me zjarr. Baba ishte ngarkuar dhe mezi po i çonte drutë dhe i tha Azemit: “Më ndihmo që të ngrihem, se kam rënë dhe nuk po i ngre dot…”. Azemi iu përgjigj: “Jo, s’të ndihmoj. Provoje dhe hiqi disa dru anash dhe do ta shikosh se do të ngrihesh vetë…”. Dhe babai ashtu bëri. Azemi ishte shumë këmbëngulës dhe donte t’ia dilte në gjithçka. Kur ktheheshim në shtëpi, uleshim dhe bënim detyrat, dhe pas mësimeve babai na lexonte libra në shtëpi. Mbaj mend që na lexonte “Tregimet e moçme shqiptare”, të cilat Azemi i mësoi përmendësh. Ka qenë fëmijë shumë i zgjuar dhe tepër i shkathët.
Ndonjë kujtim tjetër që ju ka mbetur në mendje?
Azemi ka pasur një lidhje shpirtërore me Dervishin e Luzhës, një njeri i mirë dhe i përmendur jo vetëm në Malësinë e Gjakovës. Ne i kishim dajat në Luzhë dhe Azemi shkonte shpesh atje nga qyteti në fshat me një motor. Ishte miqësuar me Dervishin dhe ai e donte shumë. Njëherë po shkonim me nënën e babain dhe takuam Dervishin. U përshëndetëm me të dhe Azemi i vogël i nxori babait nga xhepi paketën e cigareve dhe ia zgjati Dervishit. Babai i foli Azemit që pse e mori pa pyetur dhe i tha Dervishit që “e kam djalin shumë të prapë”. Dervishi i tha babait: “Mos e nguc djalin, se kur të rritet, të gjithë do i thërrasin ‘zotëri’…” U habitëm kur dëgjuam fjalët e Dervishit dhe Azemi edhe më vonë kur u rrit shkonte vazhdimisht dhe e takonte Dervishin. Kishte krijuar me të një lidhje shumë të fortë shpirtërore. Më vonë Azemi ia ndërtoi tyrben Dervishit, dhe aty shkojnë shumë njerëz dhe kërkojnë ndihmën e njeriut të mirë që la gjurmë te shqiptarët e Malësisë së Gjakovës e më tutje. Azemi e thërriste: dajë Dervishi, dhe e donte shumë.
Në njërën nga fotografitë shoh që Azemi i vogël mban edhe një pushkë në krahë. E kujt ishte arma dhe pse në krahët e tij?
Është pushka e babait. E kishte me leje, pasi babai punonte polic. Kur po bënim foto së bashku, Azemi e mori pushkën dhe doli me të, por arma ishte shumë më e madhe se gjatësia e tij. Azemi kishte kuriozitet për gjithçka dhe guxonte shumë, si në këtë rast kur në krahët e tij të imët vuri pushkën. Babi nuk ia prishi qejfin dhe ia la, por vetëm sa u bë kjo foto. Mbaj mend një rast tjetër kur Azemi ishte i vogël dhe në rrugë kishte gjetur një gomë të vogël fshirëse. E solli në shtëpi dhe babai e pyeti “ku e ke marrë?” Ai tha “e gjeta në rrugë”. Babai i foli, i tha “përse e ke marrë gjënë e tjetrit, pasi nuk është e jotja?” Ai iu përgjigj: “Nuk ia mora askujt, e gjeta në rrugë dhe e mora”. Im atë i bërtiti dhe i tha “hajde të shkojmë dhe ta çojmë aty ku e more”. Dhe ashtu ndodhi, por me ta shkova edhe unë. Azemi e la gomën aty në rrugë ku e kishte marrë dhe babai i bërtiti që “mos e përsërit më të marrësh gjërat e të tjerave”. Por mua më mbeti mendja te goma që donte Azemi dhe fshehtas babait u ktheva dhe e mora.
Si jua “shpërblente” dashurinë që tregonit për të dhe çfarë i dhuronte kryesisht vëllai motrës?
Azemi kur u rrit ndërtoi shtëpinë tonë. Ikëm nga shtëpia e vjetër dhe hymë në shtëpinë e re, po në qytetin e Bajram Currit. Azemi e bëri për qejf. I vuri drita nga të gjitha anët dhe mbolli edhe shumë trëndafila. Kur çelnin trëndafilat, ai merrte një gonxhe dhe vinte e ma sillte duke më thënë: “Merre motër, se trëndafilat duan të rrinë bashkë…” Ishte shumë i dashur. Për ditëlindje më ka dhuruar unazë, është shumë e bukur; më pas një zinxhir për qafë. Ndjej keqardhje që më ka humbur medaljoni i tij. E kisha diçka të shenjtë. Çdo dhuratë të tijën e kam ruajtur dhe do t’i ruaj si sytë e ballit, sepse më kujtojnë Azemin kur ishte gjallë. Trëndafilat që dikur m’i dhuronte mua, unë shkoj dhe ia çoj te varri, të cilin e ka të mbushur plot me lule të freskëta.
Si jua prezantoi gruan e jetës së tij, Fatmirën?
Ata ishin fare të vegjël kur u dashuruan. Ishin nxënës në shkollën e mesme në Tiranë. Sapo janë njohur, më tregoi Azemi. Më mori te konvikti i Fatmirës që të më njihte me të. Sapo ajo doli, më tha: “Motër e dashur, kjo është gruaja e jetës sime”.
Azemi e ka rrëmbyer Fatmirën dhe atë e solli në Bajram Curri me djalin e xhaxhait tonë, ndërkohë që vetë erdhi më vonë nga Tirana në shtëpi. Familja dyshoi fillimisht se mos Azemi e ka marrë pa dëshirën e saj dhe u trembën disi, por kur folëm me Fatmirën, gjithçka ishte në rregull. Në qytet u hap fjalë se Azemi ka rrëmbyer një vajzë të mitur dhe kjo ishte e ndaluar në atë kohë. Babain e thirrën në Degën e Brendshme për të sqaruar situatën dhe ne u detyruam të thërrisnim dhe të atin e Fatmirës nga Librazhdi për të pohuar se vajza e ka dashur vetë që të martohej me Azemin pavarësisht se as familja e saj nuk kishte dijeni për ikjen nga shkolla. Në degën e Brendshme na thanë se nëse Azemi e ka rrëmbyer vajzën, do ta çojmë në internim, pasi ka konsumuar një krim.
Ndaj na u desh që të mblidheshim të gjithë kur erdhi Azemi dhe i ati i Fatmirës dhe t’u thoshim në komisariat se ata duhen dhe janë bashkuar me pëlqimin e tyre. Fatmirën e pyetën dhe në shtëpi nëse ishte dëshira e saj dhe ajo u përgjigj: Unë kam ardhur që të jetoj dhe të vdes me Azemin”.
BW/d.i.
