Qyteti antik, bien muret e Bylisit, s’përfshihet në mbrojtje

Janë disa foto të ditëve të fundit që tregojnë rënien e qytetit antik të Bylisit, ku shihet se prej murit rrethues të qytetit, teatrit, bazilikat…kanë rënë një sasi e konsiderueshme e gurëve, duke rrezikuar jo vetëm kontaktin e dëshmisë si ka qenë, por dhe atë të vjedhjes së gurëve të vendit. Por, pas këtij alarmi nga Forumi për Mbrojtjen e Trashëgimisë, institucionet përgjegjëse si Ministria e Kulturës apo Instituti i Monumenteve nuk janë ndjerë

Janë disa foto të ditëve të fundit që tregojnë rënien e qytetit antik të Bylisit. Por, pas këtij alarmi nga Forumi për Mbrojtjen e Trashëgimisë, institucionet përgjegjëse si Ministria e Kulturës apo Instituti i Monumenteve nuk janë ndjerë. Mediat si gjithnjë, nga rastet e rralla, mbështesin këtë ndjeshmëri civile të Forumit, duke u marrë në këtë rast me sensibilizimin e shkatërrimit të një prej strukturave të trashëguara antike, nga më të rëndësishmet në vend. Nga fotot shihet se prej murit rrethues të qytetit, teatrit, bazilikat…kanë rënë një sasi e konsiderueshme e gurëve, duke rrezikuar jo vetëm kontaktin e dëshmisë si ka qenë, por dhe atë të vjedhjes së gurëve të vendit.

Ky rast denoncues nuk është i pari, po ashtu as rasti i kësaj ministrie të qeverisë së PS-së, ku trashëgimia mbetet vetëm si vizion propagande – pa ndryshuar në asnjë mundësi situatën. Në programin e trashëgimisë kulturore për vitin 2013-2017, publikuar në sitin e Ministrisë së Kulturës, me të drejtë evidentohet se kemi të bëjmë me një abuzim të frikshëm të këtij sistemi, neglizhencë, dhe zvarritje të menaxhimit në të gjitha instancave, devijime dhe shkelje të ligjit nga njerëz brenda sistemit, që është keqpërdorur me dashje ose prej paaftësisë! Fjalë për fjalë për modelin konkret të Bylisit nuk mund të gjenden mundësi të tjera shprehjeje, që pas tri vitesh t’i kërkohet Ministrisë së Kulturës, Kumbaros nëse situata që kemi të treguar në foto, denoncimet përbëjnë paaftësi apo abuzim e shkelje të ligjit nga njerëz brenda këtij sistemi?!

Kur s’ka pak ditë që është firmosur nga Kumbaro edhe vendimi për dhënie me qira të monumenteve, duke u përballur me një shtet të dorëzuar para shkatërrimit, specialistët e kanë kundërshtuar këtë si model të dështuar. Rasti i Bylisit përbën një model flagrant të braktisjes shtetërore, edhe me vite, për të cilën Forumi për Mbrotjen e Trashëgimisë ia lë përgjegjësitë në derë Kumbaros, meqë prej saj janë trumbetuar më shumë sukseset në trashëgimi, si në fushë të mirëmbajtjes dhe restaurimit të monumenteve; kur në fakt, një realtetit i tillë në Bylis flet për të kundërtën.

“Po paraqesim në këtë album gjendjen e njërit prej siteve të krenarisë sonë në fushën e trashëgimisë, Bylis në muajin Prill 2016. Fotot flasin vetë. Po theksojmë edhe se gjatë kohës së kësaj qeverisjeje, këtu nuk është vendosur asnjë misti, llaç për mirëmbajtje dhe nuk është lëvizur nga vendi asnjë gur, tull apo çfarëdoqoftë. Zoti e mbroftë trashëgiminë tonë se Ministria ka punë të tjera më të rëndësishme, shkruan forumi, duke ofruar edhe fotot që dëshmojnë degradimin dhe rënien e murëve të Bylisit”, ka reaguar Forumi, ekzistencën dhe sensibilitetin e tij, Kumbaro në një intervistë për “Mapo” sikur e vë në dyshim, duke mos pritur nga të tilla lëvizje denoncime, kur vetë ata kanë specialistë në drejtoritë rajonale, që si duket e dinë situatën. Por, nëse për këtë ministrja ka dijeni, prapë Bylisi tashmë duhej të ishte në krye të listës për t’u mirëmbajtur. Por deri dje, asnjë sinjal nga specialistët e Kumbaros nuk është dhënë për një nga ngulmimet ilire, nga qendrat më të rëndësishme arkeologjike në territorin e Shqipërisë, e cila, nëse krahasohet me Apoloninë, Butrintin ose Durrësin, Bylisi nga numri i monumenteve të gërmuara dhe nga gjenda e ruajtjes së tyre, zë vendin e parë.

Si duket, është koha për ministren që t’i përmbahet vizionit për mandatin e saj, të paktën deri më 2017, që në përgatitjen e një strategjie kombëtare të kishte përfshirë të gjithë aktorët e fushës. V. M

Bylisi

Bylisi ka një sipërfaqe prej 8.000 metrash katrorë. Nga ky kompleks peshkopal, Instituti i Arkeologjisë ka zbuluar rreth 4.000 metra katrorë, që do të thotë se është edhe gjysma pa u zbuluar nga ky kompleks tepër i madh. Është një lagje e tërë. Këto gërmime kanë filluar që herët. Si pjesë e katedrales së qytetit, gërmimet aty kanë filluar që në vitin 1984. Katedralja në Bylis është e përbërë nga kisha, pagëzimorja dhe kompleksi peshkopal (pallati i peshkopit). Kisha ose peshkopi, në shekullin VI u bë pronare e madhe në qytet dhe luante një rol të rëndësishëm në administratë dhe në ekonomi. Deri në vitin 1991, kishte përfunduar gërmimi i plotë i Kishës dhe pagëzimores. Në atë vit, arkeologët e Institutit të Arkeologjisë kishin gërmuar punishten e zdrukthëtarisë dhe punishten e përpunimit të gurit. Në këto punime, janë gjetur veglat e zdrukthëtarit dhe veglat e gurgdhendësit. Arkeologu Skënder Muçaj shpreson që në të ardhmen të zbulohen edhe punishte të bulmetrave dhe të qeramikës. Vite më parë janë gjetur edhe mbishkrime të vendosura mbi enë, që flasin për vetë kompleksin e peshkopit. Kjo peshkopatë ka qenë e rëndësishme jo vetëm për prodhimin e produkteve blegtorale dhe bujqësore, por si duket edhe në prodhimin e qeramikës.

Teatri

Teatri është monumenti më i rëndësishëm i Bylisit të periudhës antike. Bashkë me stoan e madhe dhe stadiumin, ai ka përcaktuar kompozimin arkitektonik të agorasë rreth mesit të shek III p.K. Për ndërtimin e teatrit është zgjedhur këndi juglindor i agorasë, ku ngritja e menjëhershme e terrenit jepte mundësi për shfrytëzimin e shpatit për ndërtimin e shkallareve. Gjithashtu, ky pozicion ngjitur me murin rrethues të qytetit jepte mundësi për të komunikuar drejtpërdrejt me trevën fshatare të koinonit, nga vinte një pjesë e madhe e shikuesve, pa qenë nevoja të kalonin nëpër lagjet e qytetit. Vizitorit që vinte nga stadiumi, apo futej në qytet nga porta, teatri i shfaqej përpara si një ndërtim madhështor, me godinën e skenës në sfondin e shkallares. Dy mure mbajtëse anësore e theksojnë këtë perspektivë, ndërsa kolonada dorike e portikut të godinës së skenës krijonte një monumentalitet të panjohur për teatrot e kohës. Dy bazamente përpara teatrit shënojnë vendet ku kanë qenë vendosur skulptura të Dionisit, apo muzave.