Nga Bjorn Runa
Pse nuk i besojmë ligjit?
Teorikisht, ligji supozohet të shërbejë për të na mbrojtur, duke ndërhyrë si ndërmjetës për shmangien e konflikteve, të na garantojë të drejtat dhe t’i mbajë të pushtetshmit përgjegjës. Megjithatë, në praktikë – veçanëirsht në vende si Shqipëria – ligji në vend që të ekzistojë si pakt mes të barabartëve, kthehet në fakt në mjet survejimi dhe kontrolli të shoqërisë.
Por, nëse ligji nis qysh në fazën e hartimit me paragjykimin se qytetarët janë hileqarë, mashtrues, kriminelë që nuk iu zihet besë, atëherë çfarë shoqërie jemi duke ndërtuar dhe mbi të gjitha, nëse ligji nuk na beson, a duhet t’i besojmë ne atij?
Në episodin e 29-të të Apostrof Podcast, bisedoj me Nebi Bardhoshin – antropolog ligjor – puna kërkimore e të cilit fokusohet tek studimi i jetës politike dhe sociale të ligjit. Ai ka studiuar evoluimin e ligjit shtetëror në Shqipëri, mbijetesën e normave zakonore si Kanuni deri në ditët tona, dhe mënyrat se si sistemet ligjore funksionojnë përtej aspektit rregullator të tyre.
Një ndër konceptet që shfaqet shpesh në punën e tij është liminaliteti, ose të qenit në prag të transformimit nga një gjendje, në një tjetër. Sipas Bardhoshit, qysh nga pavarësia e deri sot, shoqëria shqiptare është mbajtur në një gjendje të vazhdueshme liminaliteti. Një popull që është gjatë gjithë kohës në tranzicion, pa mund asnjë herë ta realizojë transformimin e vet. Në këtë gjendje liminale, reformat ligjore nuk shërbejnë më për të vendosur drejtësi, por për të ushtruar kontroll.
Po aq shqetësuese është edhe mendësia në bazë të shumë prej ligjeve të reja. Pasi ka marrë pjesë si ekspert në një sërë komisonesh për hartimin e ligjeve, Bardhoshi shprehet i shqetësuar për mentalitetin që ekziston mes kolegëve të tij, por edhe ekspertëve të ndryshëm ligjorë, të cilët e shohin qytetarin gjithmonë si dikush që kërkon t’ia hedhë sistemit. Kjo lloj mendësie, që kërkon të hartojë ligje si grackë për qytetarin, për ta kapur atë në gabim, është sa cinike, aq edhe e rrezikshme, pasi prodhon ligje që ndëshkojnë vetëm të dobëtit.
Pavarësisht kësaj, Bardhoshi e sfidon fatalizmin, ndërsa na kujton se ka patur dhe ka akoma tradita lokale të pluralizmit legal, negociimit në komunitet dhe etika të tjera sociale, të cilat i rezistojnë dominimit. Ndonëse jo gjithmonë i drejtë apo egalitar, mbijetesa e të drejtës zakonore deri në ditët tona tregon se komunitetet vazhdojnë të kërkojnë legjitimitet, kuptim dhe drejtësi jashtë institucioneve shtetërore. /tema/
