Një vit pa Dritëro Agollin/Përfaqësuesi më i madh i poezisë shqiptare të pas Luftës

Një vit më parë, poeti Dritëro Agolli do të ndahej nga jeta pas një sëmundje të rëndë. Ishte përkeqësuar aq shumë shëndeti i tij saqë shkrimtari i madh e priste me durim dhe me një lloj humori fundin, ne nje menyre që mund t’i shkojë vetëm personazheve të tilla.

Në pak poezi të kohëve të fundit ka shpotitje, por edhe ndjenjë humori me veten dhe jetën që e rrethon.

Më 3 shkurt, kur ai do të mbyllte sytë dhe ditë më pas, kur organizoheshin ceremonitë funebre, si pakhere në historinë e Shqipërisë u bashkuan njerëz të politikës, artit, shkencës e të të gjitha fushave dhe bindjeve për t’i dhënë lamtumirën.

Paradoksi i madh ishte se njeriu që i kish kritikuar të gjithë pa asnjë lloj dallimi mori me vete nderimin dhe fjalët më të ndjera nga të gjitha krahët dhe preferencat kulturore-sociale-politike.

Po çfarë e bënte vallë të jashtëzakonshme krijimtarinë e tij dhe personalitetin nga ku rrodhi e gjithë vepra e tij? Ajo lidhej me ndershmërinë dhe thjeshtësinë e skajshme të mendimit, sintezë e gjykimit të thellë, por edhe pasqyrimit të problematikave më të mëdha të vendit me patriotizem.

Me atë që tregoi në të gjallë, ai mbetet përfaqësuesi tipik i letërsisë shqiptare të pas Luftës dhe vepra e tij eci bashkë me evoluimin e kësaj letërsie. Ardhur nga një familje e thjeshtë, ai mbrujti në vetvete, cilësitë më të mira të nuklit të shoqërisë shqiptare. Por, origjina i dha edhe përmasë të lartë të gjithë veprimtarisë së Agollit, që duhet thënë se brenda kanalizimit të saj ideologjik, mbetet një letërsi e mirë.

Duhet thënë se fshati nga erdhi dhe ku u mbrujt formimi i tij bazë, shtuar me formimin tejet cilësor në ish-Bashkimin Sovjetik, i dhanë të gjithë atë sqimë estetike, por edhe formim teknik-kulturor që ai e përcolli në kritere të larta në të gjithë veprën e vet.
I vetëdijshëm për burimin nga vinte, nga lidhjet me atdheun e tij të varfër, ai e filloi karrierën fillimisht në gazetari, pikërisht duke u përpjekur të njohë veten, përmes dy gjinive të jashtëzakonshme, publiçistikës dhe reportazhet nga rrethet.

Me penën e tij shkoi në çdo cep të vendit duke sjellë kujtesë të jashtëzakonshme për vitet e pasluftës dhe deri në vitet ’70, ku ai pasqyroi të gjithë jetën e vendit nga rajone të ndryshme.

Njohja e shqiptarëve në qelizë bëri që kanonet e letërsisë, t’i vendoste në një shtrat tejet të formuar, por edhe në një mënyrë që ta bënin letërsinë e tij sa më të pranueshme.

Agolli tregoi se letërsia e tij ishte një letërsi mirëfilli qytetare, që mbarte jo vetëm shqetësimet më të mëdha të bashkëkohësve, por pasqyroi gjithnjë e më shumë cilësi të larta.

Qytetaria e Dritëro Agollit nuk është një veti abstrakte, tejnjerëzore dhe tejkohore. Ajo është thelbi i qenies shoqërore të njeriut dhe poetit, është e vetmja mënyrë e kuptimit dhe realizimit të jetës. Për më tepër, një kuptim dhe realizim të tillë ai nuk e quan thjesht çështje të brendshme, vetjake, që i përket atij e askujt tjetër. Në qytetarinë e tij, në natyrën thellësisht shoqërore të jetës dhe krijimtarisë së tij, Dritëro Agolli nuk është një njësh çfarëdo, i lirë nga gjithçka dhe nga gjithkush, nuk është një klithmëtar i individualizmit. Për Dritëro Agollin liria e njeriut është vetëm ajo që lind brenda rolit të tij shoqëror. Çdo liri tjetër është vetmi, është fillikatje, është kthim në botën e egërsisë. Dritëro Agolli është një ushtar i vetëdijshëm – në të vërtetë ushtar i spikatur, i shquar – i armatës së madhe të njerëzve të punës dhe krijimit. Dhe për këtë krijimtari qytetare e jo të kullës së fildishtë, për këtë veprimtari të mbrujtur me vetëdije të thellë shoqërore dhe jo me fluturime nga realiteti, ai është gati të dalë dhe të japë llogari jo vetëm përpara lexuesve të kohës por edhe brezave të mëvonshëm, është gati të flasë thjeshtë e ballëlart, shkruan publicisti dhe përkthyesi Shpëtim Çuçka. Ja çfarë shkruan në një moment, kur vendit beson shumë në idealin e paarritshëm socialist.

Ne s’kemi patur aq kohë të shkruanim për dashurinë,
Megjithëse kemi qenë dashnorë të marrë.
Vendi kërkonte këngë për lirinë,
Vendi kërkonte këngë për bukën që piqej në arë.
Vendi kërkonte nga ne poetët e shkretë
Të drejtonim kurset kundër analfabetizmit,
Të ngrinim diga në lumenjtë,
Të ndiznim maleve llambën e socializmit.
……………………………………………………….
Ne para jush do ngrihemi të ashpër si asketë,
Të ngarkuar me kallëza gruri dhe hekura të rëndë. (“Dy fjalë poetëve që vijnë”, 1971)

Kur ka kaluar një vit nga vdekja, Dritëroi duket i gjallë dhe shumë i pranishëm me të gjithë korpusin e veprës së vet, por edhe mesazhet që dha në diskutimet orale, por edhe në aktivitete dhe forumet më të larta të vendit.

***
Disa nga poezitë e tij të fundit

GËNJESHTRAT
O popull, ç’të bëjnë!
Të japin lodra të luash,
Të mbajnë me përralla,
Të flesh në shtrat sa të duash,
Pa zhurma e andralla,
Të quajnë të vogël,
Dhe thonë se ende s’di shumë,
Të japin në duar një lodër
Dhe thonë:
Pusho, mos bëj zhurmë!
Refren i përhershëm në kohët,
O popull, ç’të bëjnë!
Të thonë:
“Gërvish e fito” në letra!”
Dhe ti gërvish me thonjtë e paprerë
Nën mëngët e vjetra,
Dhe fati s’të vjen asnjëherë.
Të marrën përdore me lekë
T’i shohësh Miss­et,
Kur zhveshur kërcejnë,
Me brekë e pa brekë,
Në Skenë.
O popull, ç’të bëjnë!
Të japin lodra në duar
Me Tomin dhe Xherrin,
Të bëhesh fëmijë i duruar,
Mos njohësh telashin dhe sherrin.

KODOSHËT
Kur një gjel këndon në agim,
Nga ço kosh
Del një kodosh,
Vreshtave të vendit tim.
Nga çdo kosh
Del një kodosh
Dhe mbi koshin mban fjalim.

NË KOHËN E MIRIT TË XHIKES
Jetova në kohën e Mirit të Xhikes,
Në vitet me dert pleqërie,
Këtu në pallatin e Rrugës së Dibrës,
Me gruan e dashur Sadije,
Jetova në kohën e Mirit të Xhikes.
Dhe çuditërisht i tërbuar bëj zhurmë,
Më gërryen lakmia me ankthin e frikës,
Se jam infektuar dhe unë
Nga koha e Mirit të Xhikes,
Dhe çuditërisht i tërbuar bëj zhurmë.

EPITAF PËR VETEN TIME –VARIANT
Përjetësisht
këtu fle Dritëroi
Me etrit, gjyshërit dhe shokët pranë.
Të mira bëri pak gjersa jetoi,
Më tepër mund të bënte, po s’e lanë.

TESTAMENTI
O toka ime që të lërova e të thura
këngë,
Që të kam dashur plisin dhe barin,
Që të kam fshirë me duar, me
mëngë,
Në ç’vend ma le varrin?
Më mirë ma bëj diku në një brazdë,
Apo larg mbi përrua ndofta,
Mbi mua të tundë bishtin e saj një
laraskë,
Duke më sjellë lajme nga bota,
Nga bota që e pata të mbyllur sa
rrojta,
E kyçur dera, me lloze poerta…

PIJA
Vërtet unë i pijes kam qenë
Dhe netët sa gota më thyen!
Kam pirë dhe pakëz kam ngrënë
Dhe kockat në shishe m’u kthyen.

I DASHUR UJK
Ujk i dashur,
që bredh me tët bir netëve vonë,
ta kam zili këtë mall për tët bir,
Ne njerëzit dhe birin tonë
e lidhim shpejt, shpejt me zinxhir
veç për një pronë.

NE
Kanuni dhe malet dhe gjyshërit në
varre

Na dhanë infeksionin me emrin
“hakmarrje”
Ne vitet argasëm me plumbin dhe
gjakun
Dhe gjumin e pridhëm për nderin
dhe hakun.
Për thikë e për pushkë s’na del njeri
tjetër,
Të zotët nuk jemi për penë e për
letër.
Lavdia s’na duhet, ­lavdia të jetë, –
Pak erëz të fryjë, ne ngrihemi vetë.

MPIRJA E NJERIUT
O kohë,
ndalu pak!
Na ler të shtrihemi,
të hapëm gojën në krevat,
të shpihemi
me sy në tavan
të shohëm një vrimë,
një mizë a zhuzhak.
O kohë
Ndalu pak!

NË QYTETIN TIM
I themi njëri­tjetrit “mirëupafshim”,
po s’dihet nëse shihemi vërtet;
na dalin dy­tre horra dhe na vrasin
dhe lamtumirë, ti qytet.
Të vrasin për hiçgjë, për treqind lekë,
me to mjafton të pihet një konjak
me kurvat në një klub a diskotekë,
ndaj “mirupafshim” s’vlen aspak.

1996

PËR DASHURINË
Dashuria fillimisht është e turbullt,
Dashuron, po cilin aspak s’është e
qartë,
Dhe agimi kur vjen, është i mugët,
Sendet s’kanë as formë e as trajtë.
Dita zbret dhe gjerat dalin të plota:
Forma, trajta, konture e vija,
Dalëngdalë e tillë vjen bota,
Ja, fytyrën kështu e zbulon dashuria.

PËR TY
Mendoj për ty kur buzët skuq në
pasqyrë,
kur fle dhe era vërshëllen në xhamet,
kur rri e shfleton një libër të vjetër,
kur flet e përhumbur
pa ditur as vetë se ç’thua.
Mendimet e tua të gjitha
veç unë i marr vesh dhe as tjetër
me gjuhën e shpikur nga ti dhe unë.
Sa keq që në Zot s’kam besuar,
sikur të besoja, i lutesha
që ti të mos plakeshe.
Nesër pemët do gjelbërojnë,
të dy do të shtrihemi mes gjelbërimit;
rreth nesh le të gumëzhijnë bletët
dhe qëngjat le të blegërijnë.
Ç’ti bëjmë natës që vjen?
ç’ti bëjmë mëngjesit,
Kur në pasqyrë
i kuq çel trëndafili?