“Në anën e duhur të historisë?”

Nga Auron Tare

Avioni im donte edhe disa orë të nisej. U ula në një ndenjëse të lirë, nxora një libër nga çanta e shpinës dhe fillova të ndjek historinë që e kisha lënë përgjysmë.

Ndërkohë, një zë nga pas shpinës sime më shkëputi nga trallisja e leximit.

Zoti Tare?   më tha një zotëri i veshur hijshëm.

Po,  iu përgjigja.

A mund t’ju ftoj për kafe?  pyeti ai.

Me kënaqësi,  iu përgjigja duke u ngritur ne kembe.

Zotëria mori një çantë të vogël në dorë dhe, pasi më prezantoi me zonjën e tij që rrinte pak më larg, priu përpara. Zgjodhëm një prej kafeneve të aeroportit dhe, sapo u ulëm, më pyeti:

Doni një uiski apo diçka më të shtrenjtë?

Faleminderit, i thashë, por një kafe është e mjaftueshme.

Pas shkëmbimit të fjalëve të mirësjelljes, me kureshtje prisja arsyen e kësaj ftese. Më tha emrin dhe priste reagimin tim, por përveç një mbiemri të njohur në botën e biznesit shqiptar, zotërinë nuk e njihja fare.

Unë të njoh, më tha ai. Jemi takuar dikur në lumin e Bunës.

Duke qeshur, më tregoi edhe rrethanat e takimit.

Që prej atëherë të kam ndjekur në media. Të pashë këtu, vetëm, në aeroport dhe mendova ta pinim një kafe.

Pse jo, i thashë. Të falënderoj shumë.

Të kujtohem tani, apo jo? më pyeti me kureshtje.

Kishin kaluar gati 30 vjet dhe sigurisht që nuk e mbaja mend fare zotërinë e aeroportit, por rrethanat e takimit i kisha të fiksuara në kujtesë.

Sigurisht e mbaj mend shumë mirë atë ditë, iu përgjigja. Por ju nuk më kujtoheni fare.

Është normale,  tha ai.  Unë isha një prej kontrabandistëve.  Qeshi me zë. E mban mend,  tha,  ty dhe grupit që ishe i shoqëruar, ju dhamë edhe drekë.

Sigurisht që nuk e kisha harruar atë histori të rrallë.

Prej disa ditësh, së bashku me nje gazetar të New York Times dhe një fotoreporter te Magnum, kishim ndjekur autobotët me karburant që niseshin nga rafineria greke afër Athinës deri në kufirin e Kakavijës. Radhët kilometrike të autobotëve qëndronin gjithë ditën, dhe pasi binte nata, trau hapej dhe autokolona nisej drejt Shkodrës.

Një prej këtyre autokolonave e kishim ndjekur deri sa, në mëngjes, u gjendëm pranë lumit të Bunës. Në një shesh të hapur, disa prej autobotëve shkarkonin naftën në bidona dhe fuçi të mëdha. Ishte një rrëmujë e madhe, dhe ngjante më shumë me një treg të madh, ku makina të ndryshme, karroca me kuaj apo autobotë më të vegjël merrnin naftën që vinte nga Greqia.

Duke ndjekur këtë turmë shumëngjyrëshe, mbërritëm në një anë të lumit, ku dy apo tre trapë lundrues ishin lidhur në bregun e Bunës. Fuçitë, pasi vendoseshin në lundrat e improvizuara, tërhiqeshin me litar nga bregu i Malit të Zi ku shkarkoheshin me shpejtësi. Dukshem, askush nuk ishte i shqetësuar dhe lëvizja vazhdonte gjatë gjithë ditës.

Të dy gazetarët amerikanë, megjithë përvojën e tyre në zonat e luftës, hezitonin të afroheshin pranë grupit që vendoste fuçitë në lundra. Deri në atë moment, qeveria e Berishës e kishte kundërshtuar fort çdo zë që fliste për një trafik shtetëror në ndihmë të ushtrisë serbe që po luftonte në Bosnje.

Gazetarët që ishin me mua në Bregun e Bunës kishin pyetur edhe në selinë e PD-së  z. Shehu, në atë kohë drejtues i firmës së famshme Shqiponja, I cili  kishte mohuar kategorikisht çdo lajm që Shqipëria ishte vend kalimi për naftën e makinës luftarake serbe.

Megjithëse ishim afër “trafikantëve”, fotografi  një emër i njohur i Magnum në Paris  hezitonte të fotografonte njerëzit e djersitur që ngarkonin fuçitë me naftë në çdo mjet të mundshëm transporti.

Ishte ende herët në mëngjes, dhe për të krijuar një ide se çfarë mund të bënim, vendosëm të pinim një kafe në një barakë prej druri. Duke pirë kafe dhe vështruar peizazhin e Bunës, më erdhi një ide.

Ne të tre ishim ornitologë. Sigurisht që, në atë rrëmujë të madhe, askush nuk dinte çfarë ishte një ornitolog.

Jemi ornitologë, u thashë gazetarëve amerikanë.  Kemi ardhur për të fotografuar speciet e rralla të Bunës.

Mesa duket, ideja u pëlqye. Të tre iu afruam grupit të parë dhe i pyetëm ku mund të gjenim tufat e zogjve që ishin në shtegtim. Të çuditur, por shumë të sjellshëm, shkodranët e zonës na drejtuan drejt brigjeve të lumit, prej nga mund të vëzhgonim zogjtë.

Kështu, për pjesën më të madhe të ditës, jo vetëm fotografuam një mori zogjsh shtegtarë, por bashkë me ta, edhe gjithë trafikun ditor të fuçive me naftë që kalonin në disa pika të lumit.

Ishte ky momenti kur bashkëbiseduesi im në aeroport na kishte hasur dhe kishte biseduar lirisht me ne për atë që ndodhte në të dy brigjet e Bunës.

E pyeta me kureshtje nëse bashkë me naftën grupi i tij kishte trafikuar edhe armë.

Jo,  më tha. Ne jo, por të tjerë po.

Në fakt, gjatë “ekspeditës sonë për zogjtë e rrallë”, kishim parë disa makina të vogla të mbushura me kuti fishekësh që dukeshin se kalonin në anën tjetër të Bunës.

Artikulli i New York Times, i publikuar pas disa javësh, ishte dëshmia e parë e një trafiku të organizuar shtetëror, i cili lejonte naftën të kalonte drejt makinës së luftës serbe. Edhe pse në atë kohë i gjithë lidershipi i PD-së jo vetëm e mohoi, por mori masa të rrepta për të fshehur sadopak këtë rrjedhje.

Në Shqipëri jehona e atij artikulli ishte i mpakët, por tjeterkund kishte pasur shume efekt edhe pse nuk kishte asnje dyshim se Trafiku i naftes qe vinte nga Greqia dhe perfundonte ne Serbi nuk kishte si te mos i shpetonte syve te ambasadave ne Tirane.

Kur u ngritëm nga tavolina, e falënderova për kafenë. Sot, ai është një nga emrat e njohur të biznesit shqiptar, i mbështetur fort edhe nga qeveria — një biznes që, në fakt, nisi nga brigjet e Bunës, duke kaluar naftë për palët ndërluftuese në Bosnje, pa pyetur për moralin e trafikut.

Zotëria më zgjati dorën dhe tha:

Isha i bindur që nuk do të më njihje. Por doja të të kujtoja atë ditë. Ishte histori, apo jo?

Po, ishte histori.

Dhe për mua, një rikujtim se ndonjëherë, edhe një kafe në aeroport të kthen përballë të shkuarës  dhe të kujton se në ç’anë të historisë ke zgjedhur të qëndrosh.

Por… a ishte ana e duhur?