Kuçedra e zezë e përtejdetit, plaku që pa punën e vet dhe fisnorët që nuk e gjetën udhën për t’u marrë vesh
Nga Ahmet Kamberi
Na ishte një herë e një kohë një fis që banonte anës detit, pranë fushash e mes malesh me plot të mira, por që robtohej të gjallonte. I Pari i fisit nuk ishte fort i drejtë, por përpiqej ta mbante fisninë në hulli. Ata që patën dashur ta pengonin, i pati hequr qafe. Megjithatë, punët nuk shkonin mirë. Fisnia ishte e pashkolluar. Toka punohej me parmendë si në kohë shumë të hershme e nuk e ngopte fisninë me bukë. Disa kishin toka pa fund e pa anë e të shumtët hiç. Vetëm pak nga meshkujt e fisit mund të shkolloheshin. Disa mbaheshin me hatër, të tjerët shpërfilleshin. Krimbi i hante përbrenda fisnorët e këtij fisi. Disa hanin e visheshin më mirë e mund të shkolloheshin, të tjerët si mos më keq edhe pse robtoheshin e robtoheshin për të mbajtur frymën. Padija, makutëria, shtypja, të fortët dhe skamja e sëmundjet s’i linin të bënin përpara. I Pari i fisit s’po dinte nga t’ia mbante. Pa ç’pa, po nuk po ia dilte. I dha karar t’i kthehej borxhit. Po, ku se? Iu gjet Kuçedra e zezë e përtejdetit. Ajo e joshi dhe atij i erdhi mirë. Ai i bëri do punë me borxhet që mori, po edhe xhepin e vet e ngrohu. Po halli më hall, borxhi duhej kthyer një ditë e ai s’po mundte. Dhe borxhi po i bëhej lak në fyt.
Një ditë Kuçedra e zezë e përtejdetit ia behu në derë.
-Borxhin, – i tha, borxhin! Nuk mban më ujë pilafi.
Dha e mori i Pari i fisit, po nuk i gjeti anë. Kuçedra e zezë e përtejdetit kishte ardhur me të eprat.
-Borxhin, i tha ose shpirtin! Zgjidh e merr!
I Pari i fisit zgjodhi.
Pa ç’pa, ditëziu, i Pari i fisit, e i dha karar t’i linte gjithçka Kuçedrës së zezë së përtejdetit, përveç shpirtit. Shpirti i ishte më i dhembshur se shtëpia, katandia e tërë fisi. Mori ç’mori me vete dhe u lëshua udhëve të dheut. Fisnia mbeti e shtangur. Të përkëdhelurit morën udhët e dheut; edhe ata, mbas të Parit.
Kuçedra e zezë e përtejdetit nguli kthetrat.
Fisnia e braktisur s’e kishte mbledhur ende mendjen, kur Kuçedra e zezë e përtejdetit u behu brenda në shtëpi. Ishte e fortë. Lëkurën e kishte prej hekuri, dhëmbët i kishte si predha topi, krahët i kishte si krahë avioni, gishtat i kishte të gjatë dhe thonjtë si fishekë mitralozi. Të shtinte dridhmën. Disa prej djemve, që kishin dalë ta pengonin, i kishte prerë si zogj me thonjtë fishekë. Fisnorëve syzgurdulluar, ua kulloi (qartësoi) menjëherë:
-Ky vend, tashti, më përket mua. Ligjin këtu e bëj unë. Kush bëhet me mua, do t’i gëzojë të gjitha të mirat. Kush më pengon, e ka për të zezë të vet. S’ka zot të më tundë prej këndej. Unë kaq di t’ju them. Zgjidhni e merrni!
I gjeti halli fisnorët. Nuk dinin ç’të zgjidhnin. Të bëheshin me Kuçedrën e zezë? S’i dihej. Po sikur, një tjetër t’i vinte drunë kësaj? Kishte pasur dhe raste që e kishin mundur një si kjo? Si i bëhej? – thanë me vete disa fisnorë eprorë.
-Po këtë s’ka top ta luajë prej vendit, more, – thanë pastaj me zë. Më të moshuarit e terezitën mirë e mirë dhe thanë:
– More! Daleni pak! Po atyre që e patën mirë me të Parin tonë, që na la shëndetin, nuk se u doli keq. Pasuri fituan, fëmijët i shkolluan dhe jetesën me lezet e shkuan. Vërtet, ata më të afërmit me të ia mbathën, po pasurinë s’ua preku kush. Fëmijët e tyre të shkolluar se të shkolluar mbeten. Kjo e fortë është, miq të fortë si vetja ka; s’është punë me mend që t’i biesh ndesh për të zezën tënde. Dhe zgjodhën të bëheshin me të. Kuçedrën e zezë të përtejdetit e njohën si të parin e tyre. Dhe brohoritën sa u hëngri gabzherri: Rroftë e qoftë i Pari ynë. Të Parin e mëhershëm e bënë lanet.
Shumë të tjerë u menduan e u fiqiruan dhe e terezitën ndryshe punën. Po të bëhemi me të, s’dihet se ç’sjell e nesërmja, – thanë. Sot ajo duket e fortë e me miq, por edhe të tjerë para kësaj kështu kanë qenë; veçse, ka ardhur një ditë dhe e kanë marrë teposhtën. Punët rrokullisen gjithnjë. Rrokullisja, nganjëherë, ndërron drejtim pa e kuptuar dhe vetë fort të mençurit. Po, kur drejtimi merr për keq, rrokullisja i merr të gjithë me vete në rrokullimën e vet. Më mirë të mos ndihemi. Dhe zgjodhën: Prit e shih.
Ata më të rinjtë, qenë më gjaknxehtë.
-Nuk mund ta durojmë Kuçedrën e zezë të përtejdetit të na përdorë si të dojë vetë, të na marrë gjithçka, të na zvetënojë, të na bëjë shërbëtorë në shtëpinë tonë. JO! JO! Këtë s’mund ta pranojmë, – thanë. Do ta luftojmë. Kështu e vendosën.
-Po, do të na burgosë, do të na nxijë jetën, do të na vrasë, do të na djegë shtëpitë, do të na shkretojë, – thanë disa të tjerë. Na ka paralajmëruar.
-Le t’i bëjë të gjitha, çfarë të mundet! Por edhe ne nuk do t’ia lëmë mangët. Do t’i vëmë pushkën, do ta mbushim me plumba, do ta lëmë pa gjumë, do ta shungullojmë, do t’ia tundim dheun nën këmbë, do t’ia bëjmë jetën skëterrë; do ta përzëmë si qen të zgjebosur andej nga na erdhi, përtej detit, si gjel i krekosur. Dhe e bënë zgjedhjen e tyre: ta luftonin Kuçedrën e zezë të përtejdetit derisa të fitonin, të bëhej ç’të bëhej.
-Ore, – tha dikush prej tyre, po t’u themi edhe një herë këtyre të tjerëve, se vëllezërit e baballarët tanë janë edhe ata.
-Mirë e ke ti, – thanë të gjithë, t’ua themi edhe një herë, t’u dalim hakut.
Dhe u thanë. Por ata e kishin ndarë mendjen në zgjedhjen e tyre dhe e kishin bërë hesapin mirë me të vetën.
-Mirë atëherë, nëse e keni vendosur kështu, – thanë këta që s’mund ta duronin Kuçedrën e zezë të përtejdetit.
-Por, të mos ju gënjejë mendja se kur ne ta përzëmë Kuçedrën e zezë, nuk do ta paguani shtrenjtë. Ne mund të burgosemi, të masakrohemi, të vritemi e ta lajmë me gjak këtë tokë. Ju, ndërkohë, mund të majmeni si gjela deti, të kapardiseni mejhaneve, kafehaneve e klubhaneve, e të jargoseni zijafeteve të Kuçedrës së zezë. Mund të na vini edhe pushkën së bashku me të. Por vajmedet për ju! Do të jetë shumë i rëndë hesapi që do t’i paguani këtij fisi. Mendojeni mirë edhe një herë! Dijeni mirë: Ne do të fitojmë.
-Po, mor çuna, po! Do të fitoni, – u përgjigjën me të tallur, ata që zgjodhën të bëheshin me Kuçedrën e zezë të përtejdetit. -Do të fitoni lesht e currit.
Kështu, tri zgjedhjet e mëdha qenë bërë.
Gjithsekush mori si fitim të shpejtë atë çfarë i solli zgjedhja e vet. Ata që bashkëpunuan me Kuçedren e zezë të përtejdetit, u pasuruan mirë e mirë. Jetuan për pesë palë qejfe në miqësi e ujdi me të. Ata, që as u pajtuan dhe as e kundërshtuan atë, përfituan në heshtje çfarë mundën, ose mbetën në mjerimin e vet, keq e më keq. Kurse ata, që e kundërshtuan dhe e luftuan, u rrahën, u burgosën, u dhunuan, u vranë, u dogjën e u përvëluan dhe e lanë vendin me gjak, ashtu siç e kishin zgjedhur vetë. Por fituan. Kuçedrën e zezë të përtejdetit, vërtet, e përzunë me pushkë , si qen të zgjebosur. Fisi fitoi lirinë.
Kishte ardhur koha e larjes së hesapeve. Ishte koha e fitimtarëve.
Fitimtarët, ata që e përzunë me luftë Kuçedrën e zezë, u bënë zotër në shtëpi të vet. Vendosën ta qeverisnin vetë atë dhe të tjerëve t’u kërkonin hesapin. Siç dhe i patën paralajmëruar, hesapi qe, vërtet shumë i rëndë për ata që patën bashkëpunuar me Kuçedrën e zezë të përtejdetit. I nxorën për hundësh të gjitha ç’patën fituar. Damka e zezë u mbeti në faqe. Prapëseprapë, koka u mbeti e kthyer nga deti atyre. S’pushuan së prituri bajlozët, që të vinin një ditë e t’i shpëtonin nga halli. Ata, që nuk u përzien as andej e as këtej, iu bashkuan fitimtarëve, si të mos kishte ndodhur kurrgjë dhe nuk u doli keq. Bajlozët kishin pasur dhe kishin të tjera plane. Të damkosurit u hynin në punë.
Fitimtarët dhe fisnia iu përveshën punës.
Fitimtarëve, tashti, u duhej të shpërvishnin mëngët. Po, dhe pushkën ta mbanin ngrehur. Shtëpia e rrënuar e fisit vazhdonte të ishte e lakmuar. Fisnia, ashtu e troshitur, e mbetur pa strehë, e uritur, e zhveshur dhe e zbathur, iu vu pas fitimtarëve. Shtëpia duhej rindërtuar. Dhe iu përveshën punës. Lufta kishte nxjerrë një të Parë të ri. Ai ishte i drejtë, por i rreptë. Nuk i la fisnorët të dalldisnin andej e këndej. Disave, që nuk i shkonin pas hullisë, u preu kokën. Bajlozëve u lidhi qenin te dera dhe nuk i la të hynin e të dilnin sipas qejfit. Nuk i la as t’i përziheshin në punët e shtëpisë. Po, edhe fisnorët s’i la të dilnin përjashta. Iu sollën boll rrotull atij, për t’ia hequr shkëmbin, por s’ia dolën. Shtëpia u rindërtua shumë e bukur, u ndriçua me drita në të katër anët, arat u punuan, gjithfarë fabrikash u ndërtuan gjithandej, djem e vajza u shkolluan; libra plot, aheng e karadyzen, sa të duash. Fisi u shëndetësua. Por fisnia u shtua shumë dhe filloi të mos kishte për të gjithë. Veçse, ajo ishte bërë më e ditur; mendja e saj ishte ndriçuar dhe kërkonte të kishte më shumë… Por mundi e djersa nuk po laheshin si duhej. Shtrëngesat sa vinin e po rriteshin. Bajlozët i ndihnin kësaj nga jashtë. Në këto e sipër i Pari i fisit ra e vdiq. Të shumtët kujisën dhe e lanë me lot. Të damkosurit u lumturuan. Fisnia filloi të ziejë. I Pari që erdhi pas tij, nuk e kishte takatin si ai. Të damkosurit dhe fara e tyre u gjallëruan, dallkaukët u shtuan, qeni i lidhur te dera u plak, sytë dhe nuhatja iu dobësuan, dera s’ishte më aq e shtrënguar. Një ditë të bukur edhe qeni ngordhi. Mjaft u turrën nga dera e ia mbathën, bajlozët hynë e përnjëherë u bënë mësues, shtëpia u përzie. Fisnia u tollovit. Fitimtarët u rrëzuan. Të rinjtë nxorën të Parin e vet.
Kishte ardhur një kohë e re. Koha e të gjitha lirive pa cak e ndalim.
Fisnia kërkonte të hiqeshin shtrëngimet. I Pari i ri me shpurën e tij, të yshtur edhe nga bajlozët, kishin projektin e vet.
Ta prishim një herë këtë shtëpi që kemi, – i tha ai fisnisë. Fitimtarët e kanë ndërtuar për qejfin e tyre. T’i prishim të gjitha, s’na duhet t’i shohim me sy, që të na kujtojnë ata të mallkuar. -Do të ndërtojmë një shtëpi të re, me më shumë dyer e dritare e pa qen të lidhur nëpër dyer. Paratë? Paratë na i gjejnë bajlozët. Zbritni nga malet. Nguluni ku të gjeni vend. Mjaft ju kanë shtrënguar të rrini brinjave e gërxheve. Jeni të lirë. Të lirë të ndërtoni ku t’ju dojë kokrra e qejfit. S’ka më ndalime e kufizime. Fitoni si të doni, sa të doni e me çfarë mënyre që të doni. Rroftë liria e pakufishme! Dhe fisnia oshtiu në brohorima. Nga hutia, s’i kishte rënë në të e uruara, se ku do t’i dilte tymi kësaj.
Ajo kishte bërë një zgjedhje të re: Fitimin pa asnjë ndalim e kufizim.
Por fisnorët nuk ishin të gjithë të zotët të fitonin sipas kësaj mënyre të re.
Shumë shpejt ndodhën çudira. Shtëpia u shemb, toka mbeti djerrë, pemët u faruan, fabrikat u shkatërruan. Shumë fisnorë mbetën me gisht në gojë. Nuk vonoi e vendin e mbuluan horrat, hajdutët, vrasësit, mashtruesit, vajzashitësit, barshitësit, vatanshitësit, sharësit truthartuar, mjeshtrit mendjeçoroditës e kadilerët hilemëdhenj. Djemtë e vajzat e fisit u bënë lëmsh. Njëri thumbit, tjetri patkoit. Më i miri: Kush shante si mos më zi paraardhësit e bëmat e tyre. Më i miri: Ai, lëpirësi më me lezet i të huajit. Më i keqi: Kush përpiqej të mbronte nga fyerjet e poshtërimet djersën, mundin, mençurinë e krijimtarinë e paraardhësve. Por ata kishin qenë përzënësit e Kuçedrës së zezë të përtejdetit, more. Shikoni, – thanë të damkosurit e mbetur dhe fara e tyre. – Shikoni, që Kuçedra e zezë e përtejdetit, nuk pat qenë e keqe. Të këqij qenë të mallkuarit e zinj; ata që e përzunë atë me pushkë. Emri i tyre duhej nxirë. Koha e tyre duhej sterrosur. T’u shuhet nami e nishani atyre dhe kohës së vet, – ulëritën ata. Kjo dukej si mënyra më e mirë për ta mbuluar damkën, që u kishte lënë zgjedhja e tyre e keqe. Bajlozët fërkonin duart. Kjo u vinte edhe atyre për hosh. Fitimtarët kishin edhe me ata hesape. S’ka më mirë se ta bësh çorap një fis, sepse mund t’i përdorësh si të duash fisnorët e tij.
Ai fis i bekuar u katandis si mos më keq.
Erdhi puna që fisnorët s’i besonin më njëri-tjetrit dhe donin ta hanin mish. S’u mbeti tjetër veçse t’u drejtoheshin bajlozëve për të ndarë kanun. Dhe ata, ziej e përziej, keq e më keq.
Kështu erdhi e u katandis shtëpia e re e të damkosurve të hershëm dhe e rinorëve të kohës së re. “Po jeni vëllezër, more të mjerë!” – u kishte pas thënë një herë një nga pleqtë e fisit. Por ajo ishte harruar tashmë dhe ata rrekeshin t’i nxirrnin sytë njëri-tjetrit. Shtëpia, – u kishte pas thënë një tjetër, është vendi ku balta është më e ëmbël se mjalta. Por tashti, ai quhej “i rrjedhur”. Drita e diturisë ia kishte lëshuar vendin paditurisë, makutërisë e smirëzisë, hajdutërisë, gjuhështhurësisë, gjuhëhelmësisë, vëllahasmërisë, trushkulurisë, lumturimit të fisnorëve eprorë e atyre të fortë, mjerimit të fisnisë dhe rrekjes së pafytyrë të disave për parësi. Më i ziu dilte e shitej si më i bardhi, edhe pse gjithkush ia dallonte bojën e zezë pesë sahat larg. Atij, me damkë të re, që shitej si mendjehollë, s’i ndihnin këllqet, por rrekej t’i forconte, me shpresën se një ditë mund ta mbulonte damkën dhe të dilte se të dilte i parë.
Për të drejtin e të ndershmin? A ha…, për atë, s’kishte hapësirë frymëmarrjeje. Edhe bajlozët e shihnin shtrembër atë. E ç‘faj paskëshin bajlozët, tek e fundit? Ata për shtëpinë e vet punonin. Nuk e kishin ata fajin pse fisnorë të atij fisi s’lodheshin së punuari me mburrje kundër fisit të vet. Nuk e kishin ata fajin pse fisnorë të atij fisi s’lodheshin së punuari me mburrje për t’i nxjerrë atij nam të zi deri te Molla e Kuqe. Fisnorët e atij fisi, nuk e gjetën që nuk e gjetën udhën për t’u marrë vesh. Nuk e gjetën që nuk e gjetën, se kujt t’i thonë e mirë, e kujt t’i thonë e keqe. Nuk e gjetën që nuk e gjetën, se cili ishte miku i mirë: ai që mirëkuptonte e ndihmonte fisin, apo ai që mbështeste fisnorë të caktuar, që punonin e vepronin për hesap të vet e në dëm të fisit. Fisnorët e atij fisi të uruar, nuk i ranë që nuk i ranë në të, se shtëpia e tyre ishte shtëpia e tyre. Nuk i ranë që nuk i ranë në të, se shtëpinë e vet duhet ta rregullonin ata vetë. Nuk i ranë që nuk i ranë në të, se bajlozët punonin për shtëpitë e veta dhe jo për shtëpinë e tyre. Ai fis i bekuar, nuk vendosi që nuk vendosi, një herë e përgjithmonë, ta quante të mallkuarin më të madh, atë që nën rrogoz a mbi rrogoz punonte në dëm të fisit të vet e në të mirë të të huajit hileqar.
Kishte ardhur koha për një zgjedhje të re, një zgjedhje shumë të vështirë…
Zgjedhje shumë të vështirë për një tru të molepsur, që nuk ndihmohej as nga sytë, as nga veshët e as nga hunda, por që gërricej ethshëm vetëm nga goja dhe ndonjë gjë e mbuluar. Zgjedhje vërtet shumë e vështirë për atë lloj truri…
Megjithatë, kishte që kishte dhe fisnorë që besonin, se mendja e fisit do të dritësohej një ditë…
Tiranë, nëntor 2017