EUReporter ka sjellë një artikull për çështjen e Kryebashkiakut Veliaj, duke e cilësuar çështjen e nisur ndaj tij si shenja të qarta të motivimit politik. EUReporter nënvizon se çështja e Veliajt, mbetet shumë poshtë standardeve evropiane dhe se ajo nxjerr në pah anën e errët të një prokurorie me fuqi të gjera dhe pak llogaridhënie. EUReporter thekson se Veliaj e shndërroi Tiranën nga një qytet i zymtë në një qytet europian.
Shkrimi:
Është vështirë ta teprosh kur përshkruan atë që po ndodh në kryeqytetin e Shqipërisë, në Tiranë. Qyteti që Erion Veliaj ndihmoi ta shndërronte nga një relike e zymtë, e mbytur në trafik, në diçka që me të vërtetë duket dhe ndihet evropiane, sot drejtohet, në praktikë, nga një nënkryetar bashkie, ndërsa kryetari i tij i zgjedhur tri herë radhazi qëndron në një qeli burgu në periferi të kryeqytetit. Dhjetë muaj në paraburgim, pesë prej tyre pa pasur as edhe një listë formale akuzash.
Dy firma të njohura ndërkombëtare ligjore, Kasowitz Benson Torres nga Nju Jorku dhe Mishcon de Reya nga Londra, kanë publikuar dy raporte të veçanta (njërin në qershor, dhe një version të përditësuar në tetor) që lexohen si një listim i çdo gjëje që mund të shkojë keq kur zelli kundër korrupsionit përplaset me të drejtat themelore të njeriut. Paraburgim i tepërt, vonesa në ngritjen e akuzës, refuzime të kërkesave për lirim me kusht që mezi marrin mundimin të arsyetohen, trajtim skajshmërisht i pabarabartë i bashkëpandehurve, akses i kufizuar në prova – lista është e gjatë dhe dekurajuese. Përfundimi i tyre është i matur, por i pamëshirshëm: çështja ndaj Veliajt tregon shenja të qarta motivimi politik dhe mbetet shumë poshtë standardeve evropiane.
Ata nuk janë të vetmit që e thonë këtë. Alastair Campbell, aspak tifoz i kryebashkiakëve ballkanikë të qendrës së djathtë, shkroi në ditarin e tij në “The New European” se mbajtja e dikujt me muaj të tërë pa akuzë “nuk është diçka që duhet të ndodhë në një vend që po troket në derën e Bashkimit Evropian”. Ekrem İmamoğlu i Stambollit, jo i panjohur me procese gjyqësore politike, i dërgoi Veliajt një letër publike solidariteti nga qelia e burgut ku ndodhet edhe vetë, duke vënë në dukje paralelet e pakëndshme në të gjithë rajonin.
Edhe Komisioni i Venecias, zakonisht i kujdesshëm, u ka kujtuar të gjithëve, me një gjuhë që vështirë se mund të keqkuptohet, se mbajtja për një kohë të zgjatur në arrest e kryebashkiakëve të zgjedhur, pa gjykim, minon vetë idenë e përfaqësimit demokratik.
Historia e Veliajt meriton të ndalesh pak. Aktivist i shoqërisë civile i kthyer në kryebashkiak, ai fitoi tre zgjedhje radhazi me diferenca që shumica e politikanëve evropianë mund t’i kenë parë vetëm në ëndërr. Sheshi Skënderbej iu kthye këmbësorëve, lumi Lana u pastrua, u ndërtua një rrjet i mirëfilltë biçikletash, u sigurua furnizim 24-orësh me ujë në një qytet që dikur e kishte me orar, për vetëm pak orë në ditë. Transformimi ishte aq i prekshëm sa fitoi çmime ndërkombëtare dhe një afeksion të sinqertë nga shumë banorë të Tiranës. Ai përmendej rregullisht si pasuesi logjik i Edi Ramës, kurdo që kryeministri të vendoste më në fund të tërhiqej.
Pastaj, erdhi SPAK-u, Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, me akuza për korrupsion pasiv të lidhura me kontrata bashkiake – të nxitura nga një kallëzim anonim. Veliaj këmbëngul se akuzat janë të pabazuara, produkt i një klime të polarizuar politike ku socialistët në pushtet dhe demokratët në opozitë kanë vite që përpiqen t’u fusin në burg figurat kryesore njëri-tjetrit.
Ajo që pasoi ishte një sekuencë gjyqësore që do t’i ngrinte vetullat kudo në kontinent. Arrestim në shkurt, asnjë aktakuzë deri në korrik, shtatëmbëdhjetë kërkesa të dështuara për lirim me kusht, dhe tetëmbëdhjetë bashkëpandehur, nga të cilët shtatëmbëdhjetë janë sot të lirë nën masa relativisht të lehta, ndërsa kryebashkiaku vazhdon të mbetet brenda. Në nëntor, Gjykata Kushtetuese ndërhyri dhe vendosi se Këshilli Bashkiak i Tiranës kishte vepruar në kundërshtim me Kushtetutën kur ia hoqi mandatin; një fitore e rrallë. Megjithatë, edhe pas atij vendimi, SPAK-u thuhet se e pengoi atë të merrte pjesë në mbledhjet e këshillit, duke e kthyer rikthimin teorik në një pezullim praktik.
Raporti i Zgjerimit 2025 i vetë BE-së për Shqipërinë e rrëfen historinë në gjuhë diplomatike: po, ka përparim në rivlerësimin (vetting) e gjyqtarëve dhe në reformat në letër, por mbeten “shqetësime serioze” për zgjatjen e paraburgimit, standardet jokonsistente të prokurorisë dhe rënien e besimit të publikut te gjyqësori. Brukseli e mban trenin e anëtarësimit në lëvizje, ngaqë Ballkani Perëndimor është strategjikisht tepër i rëndësishëm për t’u lënë në pritje, por dosja “Veliaj” ndodhet tashmë në tepër shumë inbox-e në Bruksel, për të qenë e qetë.
Dhe tani, zëra nga përtej Atlantikut po i bashkohen korit. Në një seancë dëgjimore të një nënkomisioni të Komisionit të Punëve të Jashtme të Dhomës së Përfaqësuesve në SHBA, të titulluar “Flashpoint: A Path Toward Stability in the Western Balkans”, vetëm dje – më 2 dhjetor 2025 – kongresmeni republikan Keith Self, kryetar i nënkomisionit për Evropën, paraqiti një vlerësim të zymtë të reformave në drejtësi njëdekadëshe të Shqipërisë – reforma që vetë Uashingtoni ndihmoi t’u sigurohej financimi. “Shtetet e Bashkuara kanë mbështetur prej kohësh përpjekjet për të ndërtuar një gjyqësor të pavarur dhe të jashtëzakonshëm në Shqipëri”, tha Self. “Megjithatë, pas dhjetë vitesh zbatim është e udhës të rishqyrtohet nëse reforma në drejtësi po funksionon siç ishte parashikuar dhe po ofron drejtësi të paanshme për popullin shqiptar. Duhet të jetë shqetësuese për të gjithë fakti që stok-u kombëtar i çështjeve të pazgjidhura është rritur nga rreth 16 000 çështje në fillim të reformës në rreth 200.000 sot, duke lënë qytetarët të presin 8 deri në 15 vjet për të marrë një vendim përfundimtar. Vonesa të tilla minojnë sundimin e ligjit, besimin e publikut dhe procesin e rregullt ligjor.”
Të ardhura në mes të shqetësimeve më të gjera për tensionet etnike, ndërhyrjet ruse dhe stanjacionin ekonomik në rajon, vërejtjet e Self duken si një kambanë alarmi e qetë: edhe durimi i Amerikës ka kufijtë e vet.
Vetë SPAK-u nuk është një “armik prej kartoni”. Ai u ngrit në vitin 2019 me mbështetje bujare të BE-së dhe SHBA-së pikërisht sepse Shqipërisë i duhej një strukturë e aftë të përballej me përzierjen toksike të korrupsionit politik dhe krimit të organizuar në vend. SPAK-u ka dhënë rezultate: rrjete droge të shkatërruara, gjyqtarë të korruptuar të larguar, miliona në pasuri të sekuestruara.
Por çështja Veliaj, ashtu si më herët ato ndaj ish-presidentit Ilir Meta apo kryebashkiakut të minoritetit grek Fredi Beleri, nxjerr në pah anën e errët të krijimit të një prokurorie me fuqi të gjera dhe me shumë pak llogaridhënie në përditshmëri. Kur suksesi i institucionit matet kryesisht me numrin e “skalpeve” të profilit të lartë që mund t’u ekspozohen partnerëve ndërkombëtarë, tundimi për t’u hedhur mbi emrat më të mëdhenj të disponueshëm – pavarësisht fuqisë së provave apo drejtësisë së procesit – bëhet pothuajse i papërmbajtshëm. Shtoji kësaj një stok kombëtar çështjesh që fryhet në 200.000, dhe ajo që merr është një sistem ku shqiptarët e zakonshëm presin mbi një dekadë për zgjidhje, ndërsa politikanë si Veliaj ngecin mes ingranazheve.
Asgjë nga këto nuk është abstrakte. Një kryebashkiak i zgjedhur me votë të lirë është hequr nga detyra për pjesën më të madhe të një viti pa u gjykuar. Familja e tij e takon nën rregulla strikte të vizitave në burg. Qindra mijëra zgjedhës të Tiranës janë, në fakt, të privuar nga njeriu që zgjodhën për t’u drejtuar qytetin. Kostoja njerëzore është reale, dhe ndihet shumë përtej mureve të burgut.
Shqipëria ndodhet në një udhëkryq. Vendi ka bërë më shumë në dhjetëvjeçarin e fundit për të pastruar gjyqësorin e tij se ç’mendonin të mundur shumë vëzhgues të jashtëm. Megjithatë, raste si ky tregojnë sa të brishta mbeten këto arritje – dhe sa lehtë mund të përdoret retorika antikorrupsion për të rregulluar hesapet politike. Për Bashkimin Evropian, dilema është po aq e mprehtë: sa fort duhet të kritikosh mangësitë në sundimin e ligjit në një vend kandidat, orientimin gjeopolitik të të cilit e ke jetikisht të rëndësishëm? Meqë edhe ligjvënësit amerikanë po kërkojnë tani një rishikim serioz të dështimeve të reformës, presioni po rritet mbi Tiranën për të sjellë rregullime reale, dhe mbi Brukselin për t’i bërë ato rregullime të panegociueshme.
