Mbyllja që forcon demokracinë dhe kartoni i shumicës që e zbraz nga kuptimi

Nga Thoma Gëllçi

Në Shtetet e Bashkuara, qeveria federale është mbyllur që nga 1 tetori 2025, sepse Kongresi nuk arriti të miratojë ligjet e nevojshme të buxhetit për vitin fiskal 2026. Pra, për 26 ditë me radhë, qeveria më e fuqishme në botë është ndalur pjesërisht, mijëra zyra janë mbyllur, punonjësit federalë nuk paguhen, dhe shumë shërbime publike po funksionojnë vetëm në minimum. Kjo është mbyllja e dytë më e gjatë në historinë amerikane, pas asaj të viteve 2018–2019. Arsyeja kryesore është përplasja mes republikanëve dhe demokratëve për mënyrën si do të shpenzohen paratë publike: republikanët duan të shkurtojnë programet sociale dhe shëndetësore, ndërsa demokratët kërkojnë të ruajnë ndihmat për shtresat më të varfra dhe të zgjatin kreditë tatimore që ulin kostot e sigurimit shëndetësor për qytetarët.

Edhe pse presidenti amerikan Donald Trump duket si njeriu më i fuqishëm në botë, që mund të bëjë ç’të dojë, në fakt ai ka përballë një sistem që i thotë: “Ndal, deri këtu!”
Në dukje, kur qeveria mbyllet, duket sikur shteti ka dështuar. Por në të vërtetë ndodh e kundërta — kjo tregon se pushteti nuk është në duart e një njeriu të vetëm. Çdo vendim duhet të kalojë nëpër debat, kundërshti dhe marrëveshje. Në Shtetet e Bashkuara, pushteti është ndarë në mënyrë që asnjë parti, edhe nëse ka shumicën, të mos mund të vendosë gjithçka vetë. Për të miratuar buxhetin apo ligje të rëndësishme, duhet të bisedojë dhe të gjejë një marrëveshje me opozitën. Nëse nuk e bën këtë, ligjet nuk kalojnë dhe qeveria mund të mbyllet, siç ndodhi edhe këtë herë.

Kjo është pjesë e qëllimshme e sistemit amerikan: askush nuk ka “dorë të lirë” mbi shtetin. Ky lloj kontrolli siguron që vendimet të mos merren vetëm nga një grup, por të kalojnë përmes debateve, përplasjes së ideve dhe kërkimit të kompromisit.
Në këtë mënyrë, pushteti nuk bëhet pronë e një partie, por mbetet i përbashkët.

Në Shqipëri ndodh e kundërta: kur një parti fiton zgjedhjet, ajo merr pothuajse gjithçka në dorë — qeverinë, parlamentin, institucionet dhe shpesh edhe kontrollin e informacionit. Opozita mund të flasë sa të dojë, por në fund vendos shumica, me ngritjen e kartonëve jeshilë. Kështu, çdo gjë kalon shpejt e pa pengesa, por edhe pa debat të vërtetë.

Pra, në Amerikë sistemi është ndërtuar që pushteti të ndalet kur duhet, ndërsa në Shqipëri është ndërtuar që të mos ndalet kurrë — dhe pikërisht aty qëndron ndryshimi midis një demokracie që frymon dhe një që rri në rresht.

Në Shqipëri, pas çdo zgjedhjeje parlamentare, njeriu që fiton – “njeshi”, siç e quajnë shpesh – bëhet praktikisht i plotfuqishëm. Ai kontrollon qeverinë, shumicën parlamentare, institucionet vartëse dhe shpesh edhe pjesë të drejtësisë e të administratës publike. Kur qeveria përgatit buxhetin, ai shkon në Kuvend si një formalitet.

Diskutimet në komisione ose në seancë plenare mund të zgjasin 24 apo 48 orë, por janë më shumë një maratone retorike sesa një përballjeje reale idesh. Deputetët e opozitës flasin për t’u dëgjuar në media, deputetët e mazhorancës lexojnë tekstet e përgatitura për të mbrojtur “sukseset e qeverisë”, dhe në fund, gjithçka përmbyllet me ngritjen e kartonëve jeshilë. Asnjë presje nuk ndryshohet nga buxheti i paraqitur. Ajo që qeveria ka vendosur që në fillim, ajo bëhet ligj. Parlamenti është thjesht një dekor, një skenë që i jep ngjyrë procedurës, por jo përmbajtje. Kjo është arsyeja pse shumë shqiptarë ndihen të përjashtuar nga politika – sepse e kuptojnë se, pavarësisht debateve, vendimi është marrë që në fillim.

Në sistemin amerikan, një ngërç i tillë si ky i tetorit 2025 mund të duket i lodhshëm dhe me pasoja për njerëzit e zakonshëm, por në thelb është një formë e kontrollit demokratik. Ai tregon se qeveria nuk mund të shpenzojë paratë publike pa miratimin e të dy palëve. Kjo mbyllje është pasojë e mungesës së kompromisit, por në të njëjtën kohë është edhe dëshmi e nevojës për kompromis. Ajo detyron palët të negociojnë, të dëgjojnë njëra-tjetrën, të kërkojnë pika të përbashkëta. Demokracia, në thelb, është arti i të jetuarit me mosmarrëveshje, jo i shuarjes së tyre me forcë. Nëse një palë do të kishte fuqinë absolute për të kaluar çdo gjë që dëshiron, nuk do të kishte më demokraci, por vetëm sundim shumice.

Në Shqipëri, mbyllja e qeverisë është e paimagjinueshme, sepse sistemi është ndërtuar mbi idenë se stabiliteti është më i rëndësishëm se balanca e pushteteve. Qeveria e ka shumicën, shumica e ka parlamentin, parlamenti i ka duartrokitjet. Dhe kështu, çdo buxhet kalon pa vështirësi, çdo ministër i qeverisë është i sigurt se fondet e tij do të miratohen pa kundërshti, çdo institucion që duhet të mbikëqyrë shpenzimet publike është i varur nga e njëjta forcë politike që i shpërndan ato. Kjo gjeneron një kulturë politike ku kompromisi shihet si dobësi, dhe ku opozita trajtohet si zhurmë, jo si pjesë e domosdoshme e procesit.

Nëse do të donim të mësonim diçka nga Amerika, do të ishte pikërisht kjo: një demokraci e vërtetë nuk matet me shpejtësinë me të cilën kalon ligjet, por me cilësinë e debateve që paraprijnë miratimin e tyre. Më mirë një qeveri që ndalon përkohësisht punën sepse po kërkon zgjidhje të balancuara, sesa një qeveri që ecën pa asnjë pengesë drejt vendimeve të parapërcaktuara. Mbyllja amerikane është e dhimbshme për punonjësit e shtetit, për familjet që presin paga dhe për qytetarët që varen nga shërbimet publike, por është edhe një provë se shteti nuk është pronë e askujt. Në Shqipëri, mungesa e një mekanizmi të tillë e bën buxhetin – dhe politikën në tërësi – pronë të një njeriu dhe të partisë së tij.

Prandaj, sado e çuditshme të duket, një mbyllje si ajo amerikane është simptomë e një sistemi që funksionon. Ajo tregon se pushteti nuk është mur i pakalueshëm, por mekanizëm që mund të ndalet, të sfidohet dhe të detyrohet të dëgjojë. Kur çdo gjë kalon pa zë, me duartrokitje të sinkronizuara dhe kartonë jeshilë në rresht, nuk kemi më debat, por regji. Në atë pikë, qeveria mund të jetë hapur, por demokracia është ajo që ka fikur dritat.